Гектар айналымы орта есеппен 12,5 центнерден келді. Бірақ маңдайтердің қайтарымы осы ғана ма? Оның бағасы дұрыс, өтімі жақсы болмаса алтын дән диқан алақанынан құмша сусып кете береді. Өйткені дәннің қамбада сақталуының әр күні оған қаржыға түседі, астық жатқан сайын пайда емес, шығын әкеледі. Диқан көңілі бүгін содан да күпті.
Науырзым ауданындағы «Шолақсай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі биыл 17 мың гектарға егін еккен болатын. Оның 400 гектары арпа да, қалғаны бидай. Биыл гектарына 8 центнерден өнім жиналды. Бидайдың қамырлылығы 30 пайыздан асып кетті. «Шолақсай» бидайының артықшылығы да осы сапасында. Енді сол сапаның табысы көңіл көншітпейтін түрі бар.
– Астыққа лайықты бағаға сұраныс болмағандықтан биылғы түгілі, былтырғы астығымыз қамбада жатыр. Қазір біздің қолдағы қамырлылығы 30 пайыздан асатын сапалы 3-кластық бидайдың бір тоннасын 40 мың теңгеден сұрайды, бұл ең қымбат дегені. Тіпті тоннасын 35-36 мың теңгеден сұрайды, бұл еңбегіңнің қайтарымын шығармайды. Ең болмаса қамырлылығына сәйкес 60 мың теңгеден сұраса ғой. Сонымен бидайды бауырымызға басып отырмыз, – дейді шаруашылық жетекшісі Мәди Ихтиляпов.
Қазір негізінен 3-кластық бидайға сұраныс жоқ. Оның үстіне «Азық-түлік корпорациясы» АҚ 3-кластық бидайдың қамырлылығы 23 пайыз болса тоннасын 40 мың теңгеден, ал 27 пайыз болса 48 мыңнан 52 мың теңгеге дейін бекіткен. Қамырлылығы 30 пайыздан асып кететін бидайдың тоннасын 40 мың теңгеге беруге диқанның қалай іші ашымасын? Ал шаруашылықтар негізінен нақ осы 3-кластық бидай өндіруге тырысады, өйткені қамырлылығы жоғары бидайдың наны да сапалы болады.
Тағы бір мысал. Меңдіғара ауданындағы «Заря» шаруашылығы жылда 3 мың гектарға бидай себеді. Шаруашылық осы күздің кеусенінен әлі бір уыс бидай сатқан жоқ. Шаруаны жүргізуде тәжірибесі мол Александр Клинко баға түзелмесе, шаруашылықтың арбасы қисаятынын айтады.
– Менің есіме 1994-1998 жылдар түседі. Ол кезде бір тонна көмір алу үшін 3-4 тонна бидай сатқанбыз, бір тонна жанар-жағармайдың құны 4,5 тонна астық болатын. Баға сәйкессіздігінен шаруашылықтар ыдырап бітті. Қазір де жыл сайын көмірдің де, жанар-жағармайдың да бағасы қымбаттайды, ал астықтың бағасы төмендеп барады, нарықта баға сәйкестігі болуы керек қой. Көмір, бензин қалай керек болса, нан да солай қажет емес пе? – дейді А.Клинко.
Жерді баптап отырған кіммен сөйлессең де, олар бұл мәселеде мемлекет көмегіне иек артатынын жасырмайды. Рас, мемлекеттің арқасында ірі шаруашылықтардың барлығы да техникаларын жаңалап алды, субсидия диқандарға тыңайтқыштың, химиялық өңдеудің салмағын сездіре қоймады. Соның арқасында шаруашылықтар егін алқабын кеңейтті, астықты бұрынғыдан көп өндіретін болды. Бұрнағы жылдары «Азық-түлік корпорациясы» мемлекетке астық сатып алып, диқан тынысын тағы бір кеңейтетін. Қазір ол тоқтатылды да, нарық бұйрығына мойынсұнған жай бар.
– Мемлекет астықты сатуда шаруашылықтарға көмек қолын созбаса, шыққан биігімізден кейін сырғуымыз әбден мүмкін. Өйткені нарықтағы баға бір-біріне сәйкес емес. Өткен жылы дизель отынының бір литрі 102 теңге еді, ол биыл еркін нарықта 158 теңге болды. Ал бидайдың бір тоннасы өткен жылы 60 мың теңге болса, биыл 40 мың теңгеден де өткізе алмай отырмыз, – дейді А.Клинко.
Астық бағасының түсуі көрші Ресейде биыл мол астық өндірілуіне де байланысты болып отырған көрінеді. Білуімізше, көрші ел биыл 130 миллион тонна бидай өндірген. Біздің нарықты қысып жіберген де сол көп бидайдың буы болса керек.
– Нарық екен деп, бар салмақты диқанның иығына артуға болмайды. Астықты өткізуге Үкімет, жергілікті билік көмек қолын созса игі. Ұн бұрын экспортқа жақсы өтетін. Қазір осы мәселеге де мемлекеттік жаңа көзқарас керек. Өйткені біздің ұнды алатын Өзбекстан, Орталық Азияның басқа елдері, өзіміздің оңтүстік облыстар өздерінде қуатты диірмен қойып алды. Ресейдегі астық молшылығы астық нарығындағы бәсеке тиімділігін біздің бұрынғы тұтынушыларымызға қарай бұрып отыр, – дейді Қазақстанның Еңбек Ері Сайран Бұқанов.
Қазір облыста егін алқаптарын әртараптандыру жүріп жатыр. Көптеген шаруашылықтар осыған бетбұрыс жасай бастады. Зығыр, күнбағыс, рапсқа нарықта сұраныс бар. Көктемде 351 мың гектарға ғана осы майлы дақылдар себілді. Бұл барлық егіс алқабының 7 пайызы ғана. Соңғы жылдары нарық диқандарға бұршақ тұқымдас дақылдармен айналысуды меңзей бастады. Қазір бұршақ, жасымық, қыша секілді дақылдар егуді бастағандар бар. Оның көлемі әзірге 65 мың гектарды құрайды. Бірақ олардың да сатылымы белгілі ізге қойылған жоқ. Облыста, жалпы солтүстік өңірде майлы дақылдарды қабылдайтын қуатты май өңдеу зауыттары жоқтың қасы.
Диқан еңбегінің еш болмауын ауылдағылар тілеп отыр. Өйткені өзінің әлеуметтік тұрмысының жақсаруы да ауылшаруашылық өнімдерінің өтімділігіне байланысты екенін алақанының күсі арылмайтын еңбекші жұрт түсініп қалған.
Нәзира ЖӘРІМБЕТ,
«Егемен Қазақстан»
Қостанай облысы
