«Жұмыспен қамтудың жол картасы»-2020» бағдарламасының бір бағыты ішкі көші-қон үдерістерін үйлесімді түрде реттеуді қамтамасыз етеді. Мемлекеттік деңгейде қолға алынып, жүйелі қаржылық, әлеуметтік қамқорлықтар жасалып отырған осынау маңызды шараға азаматтардың өз ықтиярымен қатысуына басымдық берілгендіктен, ерекше ынта-жігер тудырып отырғаны анық. Өйткені ішкі миграция саласындағы бүгінгідей қалыптасып отырған күрделі жағдай өзгермесе, атап айтқанда, демографиялық құлдырау үрдісі жалғасып, еңбек күшінің тапшылығы орын ала беретін болса, 2030 жылға қарай теріскейлік тұрғындардың саны 1 миллионға дейін кеміп, керісінше, күнгей өңірлерде тұратын халық саны 5,5 миллионға дейін артатын болады. Биыл «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы» қабылданып, бірқатар жеңілдіктердің қосылуы құптарлық. Онда азаматтардың еңбек ресурстарының аумақтық ұшқырлығын ынталандырудың бірқатар шаралары қарастырылған. Оның аясында әрбір отбасы мүшесіне 35 айлық есептік көрсеткіш көлемінде демеуқаржы, сол сияқты бір жыл бойы үйді жалдау шығындары мен коммуналдық қызмет ақысы төленеді. Бұл қаражатқа баспана сатып алуға да болады. Мемлекеттік мекемелердің қатысу белсенділігінің, тікелей жауапкершілігінің арттырылуы бірден-бір дұрыс қадам.
Солтүстік Қазақстан секілді жұмыс күші жеткіліксіз өңірлерге еңбек мигранттарын көшіруді ынталандырудың тың тетіктері іске қосылғалы келуге тілек білдірушілердің саны артып отыр. Мәселен, Оңтүстік Қазақстан облысымен жасалған екіжақты ынтымақтастық меморандумы өз жемісін беріп келеді. Өзара делегациялар алмасу, тәжірибелер бөлісу, жергілікті жағдайды зерделеу барысында әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіміз сараланып, еңбек күшіне сұранысты реттеудің жолдары қарастырылды. Қызылжар – экологиялық жағынан таза, табиғаты әсем, жері шұрайлы, құнарлы өлке. Егін, мал өсіруге қолайлы. Сол себепті оңтүстіктен солтүстікке қарай көшіру бағдарламасының шарапаты мол болары сөзсіз, дей келіп жұмыспен үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Сергей Яковенко атқарылып жатқан шараларға тоқталды. Ол келтірген деректер бойынша былтыр құрамында 631 адам бар 136 отбасы қоныс аударып, 63 елді мекенге тұрақтаған. 129 отбасы қоныс аударғандарды қабылдау бағдарламасына енгізіліп, 46 миллион теңге демеуқаржы берілген. 27 отбасыны жұмыс берушілер баспанамен қамтамасыз еткен. 51 отбасы өз қаражаты есебінен иеленген. 44 отбасы тұрғын үйді жалға алған. 124 адам жұмысқа орналасқан. Бәрінен де 77 бүлдіршіннің балабақшаларға барып, 173 балдырғанның тұрғылықты жерлерде оқып, оқушылар азайып, жабылудың алдында тұрған білім ошақтарының тамырына қан жүгіртіп, тіршілігін қыж-қыж қайнатқанын айтсаңшы!
Биыл да ең үлкен орналасу – Қызылжар өңірінде. Квота бойынша еліміздің 4 өңірінен 184 отбасы қабылданып, 68 миллион теңге демеуқаржы бөлінді.
– Елбасының ішкі көші-қон үдерістерін реттеу, еңбек ресурстарының теңгерілімін арттыру талаптарына орай көшіп келушілерді жайлы жайғастырудың, тұрақтандырудың, ортаға психологиялық жағынан бейімдеудің, жұмыспен, баспанамен қамтудың жүйелі кестесі жасалған. Соңғы екі жылда 32 отбасын құшақ жая қарсы алдық, – дейді Қызылжар аудандық жұмыспен қамту орталығының жетекшісі Раушан Текібаева.
Солардың бірі – Алматы облысы Іле ауданынан келген Әбдіқадыровтар отбасы көрші-қолаңмен тез үйренісіп кеткен. Үй игесі Оспан әр отбасы үшін 35 АЕК мөлшерінде бірреттік жәрдемақы, бір жылға дейін пәтер жалдау шығыны төленгенін, мемлекеттік бағдарламаға қатысу арқылы жеке шаруашылық ашып жатқанын, әйелі мен 4 баласы қолқанат екенін жеткізді. Еңбек десе, емешегі үзіліп тұратын Шералиевтер әулеті бағбандықты кәсіп еткен. 4 гектар жерді өңдеп, көкөніс өсірумен айналысады. Орамжапырақтың 7 түрінен басқа қызанақ, сәбіз, қияр, аскөк, жуа, сарымсақ егіп, Соколов кентінің қолын қалтасына салып, елтең-селтең жүрген 15 тұрғынына жұмыс тауып берген. Олардың әрқайсысы өңі түгіл түстерінде көрмеген еңбекақы алады. Ішіп-жемі тегін. Енді не керек?! Жиынтық құны 912 мың теңге көтермеақы қолдарына тиген отбасы мүшелері енді мал өсіріп, сүт, ет өндіру қамымен жүр.
Оңтүстік Қазақстан облысынан Мағжан Жұмабаев ауданы Хлеборов елді мекеніне көшіп келген Балабек Ораловтың ат басын тіреген ағайындардың жұбын жазбастан бір жерге шоғырландырып, топтап қоныстандыру тәжірибесін үрдіске айналдыру жөніндегі ұсынысы ойландырмай қоймайды. Өйткені бағдарлама тек ауылдық жерлерді таңдауға ғана мүмкіндік береді. Мінез-құлқы теріскейдің суық, қытымыр ауа райына ұқсас теріскейліктермен тонның ішкі бауындай тіл табысар-ау! Дегенмен де, халқымыздың тереңнен тамыр алатын туыстық, ағайындық дәстүрінің жете ескерілгені де дұрыс. Сонда олардың барған жерлеріне тезірек бейімделуіне оң әсерін тигізері даусыз. Мәселен, Мамлют ауданының әкімдігі бір топ отбасының аражігін ажыратпаған күйі Покровка ауылына орнықтырыпты. Қандай жарасымды.
Бірде Мамлют ауданы Ленин ауылына жолымыз түскені бар. Ондағы ойымыз Жамбыл облысы Қордай ауданынан дәм жазып келген 13 дұңған отбасының жағдайымен жақынырақ танысу болатын. Бірде-бірі қабақ шытқан жоқ. Жайдары қалпымен қарсы алып, бейне біз көшіп келгендей төрге оздырып, құрақ ұшты. Айтпағымыз – меймандостығымен қатар еңбекқорлығы, көнбістігі. Рамазан Дияровты бақшалық басында жолықтырдық. Көкөністің біз білмейтін түрлерін егіп тастапты. «Топырақ қандай құнарлы десеңші. Нағыз таза экологиялық өнім ғой», деп тамсанады. Осында Нарғиза Мухотдинова жұмыс істейді. Оңтүстік Қазақстан облысынан 4 баламен көшіп келген. Күйеуі қайтыс болған. «Мен көп балалы анамын, жағдай жасаңдар, жәрдем беріңдер деп міндетсімеген. Нәпақасын адал маңдай термен тапқан. Іс тігумен айналысқан. Артылған қаражатқа үй сатып алған. Қазір жеке кәсібін құрып, мектеп асханасын тамақпен қамтамасыз етіп отыр. Наубайхана ашпақ ойы бар. Сүйсінбей гөр!
Өкініштісі сол, елімді көркейтейін, дамуына өз үлесімді қосайын деген перзенттік борышпен, азаматтық парызбен қолды-аяққа тұрмай ұршықша үйірілудің орнына орынсыз кеуде қағатын, орындалмайтын талаптармен зығырды шығарып, жүйкеге тиетіндердің кездесіп қалатыны да жасырын емес. Мамлют ауданы әкімінің орынбасары Алмагүл Рамазанова айтқандай, солардың біріне аудан орталығынан жалға баспана әперіліп, ішкі істер бөліміне жұмысқа орналастырылған. Ол болса күзетшілікті «менсінбей» өз еркімен шығып кеткен. Одан ауылда тұрамын деп қиғылық салған. «Слепченко» ШҚ баспанамен қамтамасыз еткен. 699930 мың теңгенің бірретік жәрдемі берілген. «Мектепке жол» акциясы аясында жәрдем көрсетілген. Барға қанағат, жоққа салауат айтудың орнына үйелмелі-сүйелмелі балаларын алға тартып, жөн-жосықсыз талаптар айтудан шаршамай жүрген көрінеді. «Жер телімдеріне төлейтін қаражатым жоқ» деп қабағынан қар жауып отырса керек. «Ақселеу» ЖШС-нің басшысы Серік Малаев Сарыағаш ауданына барған сапарын былайша еске алады:
– Делегация құрамында болып, 4 отбасыны таңдап алып қайттым. Үй де, жұмыс та табылды. Шеттерінен іскер, уәдеге берік, мінездері сыпайы. Тек бір отбасының егесі көңілімді қатты жабырқатты. Әбден бәлсініп бітті. Бейне өзге үшін өмір сүріп жүрген сияқты. Әрине ондай санаттағылар «арпа ішіндегі бір бидайдай» кездессе де, жарасып тұрған жоқ.
Көшу – әр адамның жеке ісі. Оған ешкім күштелмейді. Дегенмен, ниет етіп барғандарға жан-жақты мүмкіндіктер тудырылып отырғанда мемлекеттік маңызы бар осынау мәселеге мүдделілік таныту керек-ақ. Ең бастысы, солтүстік өңірлердегі демографиялық ахуалдың түзеліп, жұмыс күшінің жетіспеушілігін шешуге атсалысу абыройлы іс саналса керек.
Өмір ЕСҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
Солтүстік Қазақстан облысы
