– Жеңіс Кәкенұлы, шеберханаңызда дәл бүгін не жазып отырсыз? Көңіліңіздің көкжиегін мазалаған мақсатқа жетуге бір табан жақындадыңыз ба?
– Міне, Астанаға қоныс аударғаныма 20 жылдай уақыт болған екен. Содан бері күнде көргеніміз – қала көріністері. Жазы-қысы, көктем-күзі. Жауын-шашыны, бораны, аптабы-ақырабы дегендей. Өскені-өнгені, көз алдымызда зорайғаны. Енді сол көріністер менің болмысыма сіңіп, шеберханама кіріп суретке айналып жатқан жайы бар. «Қала көріністері» сериясын жазып жүрмін.
Мақсат туралы айтсақ, ол өзі кезең-кезеңімен келетін нәрсе көрінеді. Біреуіне шықсаң – екіншісі көлбейді. Үшіншісіне «уһ» деп шықсаң одан әрідегі қол бұлғайды. ...Солай, әзірше мақсат көкжиегім әлі жеткізер түрі жоқ. Оның өзі жеткізбегені де жақсы шығар? Мақсатқа жетіп оның төбесіне ту тігіп, «мен болдым» десем, онда суретші ретінде де тоқтап, тоқырап қалатын шығармын?
– Сіздің тау самалына маңдай тосқан өршілдігіңіз «Сәйгүлік семантикасында» айқын байқалып, онымен қабысып жатады. Тіпті жылқылар тақырыбының өзіне ғана жүзден аса жұмыс арнадыңыз. Қамбар атаның қадір-қасиетін қоғамдағы бүгінгі ұрпақтың бойына қаншалықты сіңірдім деп ойлайсыз?
– Ұлттық құндылықтар дейміз ғой, ертегілер, мақал-мәтелдер, әдет-ғұрып, менталитет, ән-күй сияқты. Мен қазақтың сол ұлттық құндылықтарының ішіне жылқы жануарын да кіргізген болар едім. Өйткені арғыдағы сақтар, бағзыдағы түркілерге бармай-ақ қояйын, берідегі Қазақ хандығын құрған Керей мен Жәнібек бабаларымыздан тартып, кешегі қан қасап жасаған қызылдар дәуіріне дейін бізді арқасына мінгізіп алып келген, басқа емес, Қамбар ата тұқымы. Сондықтан мен жазған картиналардың да орайы «Сәйгүліктер семантикасымен» ұштасып, өріліп көрермен алдына жетуде.
Адамның қуанышы-шаттығымен қосып аттардың азабын да жазғым келді, адам кейіпті, адам образды қылып. Биік бір әндей етіп, Адам мен Жылқы тандемін жазсам деймін, Исатай батыр мен Ақтабан аттай тұтастырып. Құлагер мен Ақанның арасындай, қыл өткізбей, Кенежирен мен Жұматай Жақыпбаевтай жақын етіп. Уақыт жеткізсе, Тәңір жазса.
– Ата-анадан қалған мұраларымызды көздің қарашығындай сақтау қанымызға сіңген, оны жасыру мүмкін емес. Үйіңізде ата-анаңыздың қолдарынан шыққан немесе арғы ата-бабаларыңыздан бері көненің көзіндей болып келе жатқан қымбат саналатын өнер туындылары бар ма?
– Біз шаңырақ көтергендегі шешемнің тігіп берген төр көрпесі әлі күнге көз алдымызда, төрімізде жатыр. Көздің жауын алатын, сондай сәнді көрпе. Біздің үйге келген суретшілер сол құрақ көрпеден көз ала алмай, «ойпыр-ай мынандай шедеврге отырудың өзі обал ғой» деп тұрғаны. Үйіміздегі мүліктің ең басы, дүниеміздің қымбаты сол, анам тігіп берген құрақ көрпе.
– Ата-анамыздың өнерін айтқан кезде арғы тамырымыз ұлттық өнерімізден айналып өте алмаймыз. Ұлттық өнерімізді ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп жеткізген, оған себепкер болған ұста-шеберлер туралы қаншалықты білесіз. Нағыз ұста-шебер дегенде кімдерді ауызға аламыз?
– Әріге бармай-ақ, кешегі дүниеден өткен Дәркенбай Шоқпаровты, ол кісінің қиямет еңбекқорлығын айтар едім. Сосын бүгінде көз алдымызда жүрген Берік Әлібай, Сержан Баширов, Асылмардан Қадырбаев, Естай Дәубаевты, ағайынды Құлмановтарды қосамын. Әсіресе, осы шеберлердің арасынан Сержан Башировтай замандасымыздың орны мен үшін ерекше. Ол – баяғыдан келе жатқан зергерлік-ұсталық өнерді игеріп, тереңін зерттеп, құпиясын меңгеріп қоймай, осы заманға не керегін біліп қана қоймай, болашаққа немен баруды жақсы білген нағыз шебер дер едім.
Халқымыздың зергерлік өнерін сонау биіктен қарап, үнемі назарымда ұстап отырмағандықтан, көз алдымдағы шеберлер туралы һәм Сержан туралы ғана айтып отырмын. Ал ол сияқты, еліміздің түкпір-түкпірінде мен білмейтін шеберлер мол болуы бек мүмкін.
– «Ақ зер» кітабын жаздыңыз. Суретшілердің өмірі мен шығармашылығына арналған бұл кітап өз оқырмандарына жетті ме? Оның жалғасы бола ма?
– Суретшілер туралы журналист, жазушылардың жазғанын оқып жүрміз. Ол кісілер қанша жақсы жазса да, бүтіндей беріліп жазса да бәрібір сырттай жазады. Бейнелеу өнерін ішінен сыртқа қарай лықсыта жазатын, дәмін, тұзын, сырын түсініп, жұлын тұтасынан өткеріп, түсініп емес, сезініп жазған мүлде бөлек. «Шымшық сойса да қасапшы сойсын» деген сөз бар ғой, мольберт пен палитраны ажырата білмейтін адамдардың сурет өнері туралы жазып отырғанда қарным ашқандығынан ақырында қолыма қалам алып жазып кеттім. Бұл да маған Құдай тағаланың берген тағы бір мүмкіндігі екен.
«Ақ зер» кітабым оқырман кеміп кеткен мына заманда кең көсіліп, мол тиражбен шықты деп айта алмаймын. Бірақ сол аз ғана тираждың өзін, бір өзі – бір топ адамды елестететін, сөзді-өнерді түсінетін адамдардың қолдарында кеткені мен үшін мерей. Кітаптың Шымкент қаласында тұратын Бегіман Ысқақ атты қариядай, Атыраудағы атақты Илья Жақановтай, Тұздыбастау дейтін ауылдан Серік Нұрлыбаев, Қапшағай қаласынан үнемі хабарласып тұратын Пернегүл Оспанқызындай кемел оқырмандарымның оқып шыққаны үшін өзімді бақытты санаймын. Сондай-ақ Төлен Әбдік, Серік Ақсұңқарұлы, Айгүл Кемелбай, Асылзат Арыстанбек тұрпатты қалам иелерінің, Мүсілім Әмзе сияқты музыка маманының, Айнабек Оспанов, Қайырбай Зәкіров, Сейсенхан Махамбетов, Құрманғазы Ақашев, Зейнелхан Мұхамеджанов, Әділғали Баяндин сынды суретшілерімнің «Ақ зерді» үтір-нүктесіне дейін қалдырмай оқып шыққаны мақтаныш.
Жалғасына келсек, «Қазақ бейнелеу өнерінің әлемдік деңгейдегі алатын орны қандай?» деген сұрақ төңірегінде өнертанушылармен ақылдаса отырып «Ақ зердің» келесі кітабын жазсам деген ойым бар, Тәңір жеткізсе.
– Шынын айтыңызшы, сурет өнерінен отбасылық бюджетке айтарлықтай пайда бар ма, жұмыстарыңыз көп сатыла ма? Сатылса қымбат па, арзан ба?
– Мен ес білгелі суретші болсам деп армандадым. Шүкір, адаспай суретшілік жолына түстім. Әуелі газет-журналдарға суретші болып барсам, кейіннен кітап баспасына жетсем, осы күнге дейін отбасымды, бала-шағамды сурет салуға кеткен еңбектің нәтижесімен асырап келеді екенмін.
Ал енді салынған картиналардың бағасы салыстырмалы. Деңгейіне, сюжетіне, көлеміне, салыну жетістігіне байланысты түрлі бағада өтеді. Отбасы қорынан артылғаны туған-туысқа, көмекке мұқтаж жандарға ақырындап жетіп жатқан жағдайы бар. Суретшілік сапарында жүріп, бір күн де ас-судан, мүліктен тарыққан кезіміз болған жоқ. Құдайдың суретші етіп жаратқанына мың шүкір.
– Әңгімеңізге рахмет.
Жанұзақ МҮСӘПІР,
Қазақстан Журналистер және Суретшілер одақтарының мүшесі,
Мәдениет қайраткері
