Әсіресе саяси қайраткерлер үшін оның мәні зор. Ел басында тұрған адамның әрбір сөзі, әрбір қадамы, халыққа айнадай көрініп тұрады. Жалғыз өз елі ғана емес көрші мемлекеттер де ел басында тұрған адамның өздеріне қарсы айтылып қалған лепестері болса, ең жеңілі қарсылық нотасын тапсырады. Кейде тіпті достық, әріптестік қарым-қатынастарды үзуге дейін барады. Сондықтан елдің көшбасшысы өз жүрегінде қайсыбір адамға, қайсыбір өңірдің тұрғындарына, көршілес елге деген түйткілі болса да көңіліндегі сөзін айта бермей, халықтың ұғымына қайшы келмейтін, намысына тимейтін лебізбен ғана үн қатуға мәжбүр. Ал керісінше болса, халықтың, көршілес елдің наразылығына тап болады. Ондайдың мысалын жуырда ғана Қырғызстан президенті А.Атамбаев тарапынан көрдік.
Әлқиссаны Атамбаевтан емес, әрірек бастасақ... Мұндай ұрыншақтықтың көкесін КСРО-ны 10 жыл басқарған, төрт сыныптық білімі болған Н.Хрущев көрсеткен еді. Дипломатиялық этикет дегеннен жұрдай ол КСРО-ның әскери қуатына сеніп, аузына келгенін айта беретін. 1960 жылдың қазанында Нью-Йоркке, БҰҰ Бас Ассамблеясының кезекті сессиясына Кеңес делегациясын бастап барғанда «африкалықтармен қатар КСРО езгісіндегі Азия халықтарына да бостандық берілсін» деген сөзі үшін Филиппин президентінің сөзін бөліп, мінберге баса көктеп шығып, оны «Америка имперализмінің малайы» деп ар-намысына тиетін сөздер айтқан. Одан әрі «Біз Америка имперализмін жерлейміз» дегені, БҰҰ сессиясында отырып, қарсылық ретінде аяқ киімін шешіп алып, үстелді ұрғаны да бар. Бұл қылықтарымен Хрущев ешнәрсе өзгерте алған жоқ, тек КСРО-ны ұятқа қалдырып, өзін мәдениетсіз, ешкімді сыйлай білмейтін, тәрбиесіз басшы екенін ғана көрсетті.
1964 жылғы КОКП пленумында оның әбес қылықтарынан әбден зәрезап болған үзеңгілестері орнынан алуға мәжбүр болды. Н.Хрущевті айыптаған фактілердің бірі қазақ халқымен байланысты. Айыптау баяндамасын оқыған КОКП Орталық комитетінің хатшысы А.Сусловтың сөзіне қарағанда, Хрущев Жапонияның парламенттік делегациясын қабылдағанда Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр ауданында тұратын қазақтар қаласа референдум өткізіп, өзімізге қосып аламыз деп соғыпты. «Біз осы сөздерді өзіміздегі типографиялық терілімнен соңғы сәтте алып үлгердік, бірақ Жапония жағы жариялап, Қытайдың өре түрегелген қарсылығына тап болдық», деген еді Суслов. КСРО мен Қытай Халық Республикасының арасындағы көп жылдық кикілжіңнің орнауына себеп болған жайттың бірі осы сөз екен. Сонымен бірге Хрущев бірде Мао Цзедунды «ескі қалөш» дегені де қытайлықтардың ашу-ызасын тудырған...
Ал ХХІ ғасырда Қырғызстан мемлекетінің басшылығына келген жоғары білімді Алмазбек Атамбаевтың да кейбір қылықтары Хрущевтікінен кем болмай қалды. Қазақстан туралы айтқан әбестеу сөздері бір төбе болғанда оның 16 қазанда президенттікке кандидат болған өздерінің жерлестерін қолдау митингісіне шыққан Талас халқын «Әбіке-Көбөштің ұрпақтары», «референдум өткізіп, Қазақстанға қосылса да мейлі», «жерлесіміз деп мақтанса да Ш.Айтматовтың күмбезін тұрғызуға бір тиын да жинап бере алмады» және Манас эпосынан алған «Талас ел емес» деген сөздері барлық халықтың ашу-ызасын туғызды.
Талас Қырғызстанның біздің Жамбыл облысымен шектесетін өлкесі, Манастың туған өңірі, бергі тарихтағы ұлы қырғыз Шыңғыс Айтматовтың туған жері. Әсіресе «Манас ұрпағымыз» деп жүрген осы өңірдің халқын Атамбаевтың «Әбікенің ұрпақтары» дегені қатты ширатты. Өйткені «Манас эпосына» қарағанда, Әбіке інісі Көбөш екеуі батырға сатқындық жасаған. Манас шоң жорыққа аттанғанда екеуі де ермей «Дөбеге чыгып дардактап, Эми Манас өлдү деп, Эгем бизге берди деп, Барса келбес Бээжинден Манас кайдан келсин деп, Дөбөгө чыгып дардактап, Элди көздөп бакырып, Абыке, Көбөш эки арам Көбөштөп ураан чакырып, Кутуруп булар калыптыр», дейді Саяқбай Қаралаевтың нұсқасында. Енді елдің президенті өздерін сол сатқынның ұрпағы десе таластықтар қайтып тұра алсын. Талас қаласында үлкен митингіге жиналып, Атамбаев бізден кешірім сұрасын деп талап етті. Кейбір талапкерлер «Қазақстаннан да кешірім сұрасын» дегенді айтуда. Атамбаевтың қызметтен кететіндігі ескерілген болу керек, әйтеуір дағдарыс Бішкекке жетпей тоқтады.
Жақсыбай САМРАТ,
«Егемен Қазақстан»
