«Тоқсан көрейін деген жасым ба еді, быламық ішейін деген асым ба еді», деген екен бұрынғылар. Дегенмен қазір тоқсанында толғаған, шалқытып сөз қозғаған ұлағат иелері де аз кездеспейді. Солардың бірі, тіпті бірі емес-ау, бірегейі, әлі күнге дейін бойын тік ұстап, сергек қалпынан айнымай келе жатқан сүйегі асыл аға, білім беру ісінің ардагері Ниетжан Беріков дей аламыз. Өмірден көргені мен көңілге түйгені көп аға буын педагогика өкілінің орнықты ойлары мен ұтымды ұсыныстары бүгінгі қоғам тынысын дөп басуымен де ерекшелене алады.
Әлдебіреулердің алдында еңсесін түсіріп, жақсы жолынан жаңылып көрмеген жан бүкіл саналы ғұмырын адамзат баласының ең ұлы міндеті – білім нәрін себуге арнап келеді. Өзі хат танығаннан бастап халықтық жыр-дастандарды жаттап өседі. Ұлы Абай өлеңдері мен қара сөздерін қасиет тұтады. Тілді тәрбие басы деп ұғынады. Балаң кезінен осындай ұстаныммен өскен ол бүкіл өмірін білім беру ісіне арнады. Ғылым әлеміне терең бойлап, тәрбие жолын таңдады. Он бес жасында Байғанин ауданының «Ақжар» ұжымшарында есепші болып еңбек жолын бастады. Соғыс жүріп жатқан сол тұста Ақши бастауыш мектебінде мұғалім болып балаларды оқытты. Содан кейін Жарқамыс орта мектебінде директор болды. Шәкірттерге қазақ әдебиеті, психология, логика пәндерінен дәріс берді. Өзі оқыта жүріп, өз білімін де жетілдіреді.
Кейін «Қазақстан Жазушылар одағының Жарқамыс филиалы» деген атау алған осы өңірден қазақтың көрнекті ақын-жазушыларының қанаттанып ұшуы да осы ұстаздың бір еңбегі. Ол жергілікті биліктің жұмысына да ерте араласады. Жастайынан ауылдық кеңестің хатшысы, аудандық партия комитетінің нұсқаушысы, жауапты хатшысы болып қызмет атқарады. Ал 1946-1948 жылдары Нұрпейіс Байғанин атындағы Ақтөбе мұғалімдер институтын айрықша дипломмен бітіреді. Осы оқу орнын бітіргеннен кейін жаңа сипаттағы еңбек жолы басталады.
Ниетжан Берікұлының өмірінде Ақтөбе педагогикалық училищесіне басшылық жасаған жылдары ерекше із қалдырды. Бай тәжірибе жинақтаған, білім беру саласының мәселелерін жетік білетін ол алғашқы күннен білікті кадрлар даярлау ісіне айрықша мән береді. Ең алдымен мектепке дейінгі тәрбие, музыка, еңбек тәрбиесі бөлімдерін мемлекеттік тілде жаңадан ашады. Тоғыз жыл ішінде 3774 маман даярланып шығады. Педагогикалық училищенің 1987 жылы республикада бірінші орынды иеленуі сол тынымсыз, жүйелі түрде жүргізілген жұмыс нәтижесі болса керек. Ниетжан Берікұлы педагогикалық училищені басқарған тұста осы оқу орны қабырғасынан түлеп ұшқан жас мамандар ең алдымен шалғай ауылдарға жолдама алатын. Олар елге жай ұстаз болып қана бармай, жаңалықтың жаршысы, зиялылықтың үлгісі болып баратын-ды. Өйткені мамандарға училище қабырғасында осындай тәрбие берілді.
Кейін сол ауылдарда алғашқы еңбек жолын бастаған ұстаздар жоғары қызметтерге көтерілді, халыққа танымал азаматтарға айналды. Солардың барлығы да өздерінің ұшқан ұяларын ұмытпай, мақтанышпен айтып жүреді. Соның бәрін есту Ниетжан ағаға ерекше қуаныш сезімін сыйлайтын. Ниетжан аға 1989 жылдан бастап Ақтөбе қаласындағы жоғары оқу орындарында қызмет ету жолын қалады. Медицина институтында қазақ, орыс, латын тілдері және терминология кафедрасының меңгерушісі болды. Барлық мамандық бойынша қазақ бөлімдерін ашуға қатысты. Оқу орнының ғалымдары жазған оқу құралдарының қазақ тіліндегі басылымдарының редакторы болды. Мемлекеттік тілде әдістемелік-оқыту жүйесін қалыптастыруға күш жұмсады. Орыс аудиториясында оқитын қазақ жастарына этностық ұлттық сананы, ұлттық эстетикалық, лингвистикалық сананы қалыптастыру құралы ретінде «Қазақ тілі» деп аталатын екі бөлімді оқулық жазды.
Ол Сақтаған Бәйішев атындағы Ақтөбе университеті қабырғасында да айшықты ізін қалдырды. Университеттің тілдер кафедрасының негізін қалады. «Қолданбалы қазақ тілі», «Педагогика», «Жантану», «Мектептану» атты еңбектері бірінен соң бірі жарыққа шығып жатты. Елуінші жылдары-ақ ғылыми жұмыстармен шұғылданған оның қазақ орфографиясы туралы «Толықтыра түсетін ережелер» атты ғылыми мақаласы «Халық мұғалімі» журналында басылған. Содан бері тіл білімі, педагогика, психология және әдістеме салалары бойынша 350-дей ғылыми жұмыстары мен публицистикалық мақалалары түрлі басылымдарда жарық көріпті.
1991 жылы педагогика ғылымдарының кандидаты дәрежесін қорғады. «Қолымды мезгілінен кеш сермедім» деген жоқ, алпыстан асқанда да белгілі бір нәтижелерге жетуге болатынын нақты іспен дәлелдеді. Қай кезде көрсеңіз де оның жүзінен ізгілік лебі есіп тұрады. Бұл кісінің басты байлығы — шәкірттері, олардың үзбей жолданып жататын жүрекжарды лебіздері.
Оқып көріңіз. Атағы алысқа жайылған академик, бүгінде өзі де сексеннің сеңгір қырына шыққан Назарбай Блиев «Чехов айтқандай, Ниетжан ағаның ішкі жан дүние сұлулығы, сыртқы көркемдігі біздерді үнемі рухтандырушы, табиғи және адами қасиеттері бізге дем беруші еді», деп жазыпты. Бүгінде Алматыда тұратын ғалым аға сонау артта қалған жылдардағы шәкірттік кезеңнің әсерін әлі ұмытпайды. Қазақтың көрнекті ақындары Өтежан Нұрғалиев пен Сәбит Баймолдин кезінде «Біз, байғаниндік бір топ ақын-жазушылар ұстазымыз Ниетжанның адами-қазақи күпісінен шықтық» деп қолтаңбаларын қалдырыпты. Ал тағы бір талант иесі Есенбай Дүйсенбаев «Біздің рухани да, әдеби де көшбасшымыз Ниетжан аға ғой», деген екен. Қарымды қаламгер Тобық Жармағамбетов тіпті өзгеше толғаныпты. Ол 1966 жылы өзінің ұстазына «Нәзік бұлттар» кітабын ұсына отырып, оның алғашқы бетіне «Ісінен, мінезінен, қылығынан, білімінен үлгі ала, үйрене өскен ардақты ұстазым, көңілге медеу, жанға қуат болған аяулы, асыл ағам Нәкеме алғашқы кітабымды сыйға тартамын», деп жазыпты.
Ниетжан ағаның мемлекет тарапынан алған атақ-дәрежесі де аз емес. Еңбек Қызыл Ту және «Құрмет Белгісі» ордендерімен марапатталды. Олардан басқа 15 медаль кеудесіне тағылды. Мұның сыртында қаншама құрмет грамоталары мен алғыс хаттар бар.
Ұстаз ағаның атағы алысқа жайылған деп айтуға болады. Бұл кісінің алдынан тәлім алған шәкірттері еліміздің түкпір-түкпірінде түрлі жауапты қызметте жүр, биіктік пен бақыттың өзі де сол емес пе?! Түйіп айтқанда, еркелікті көтермейтін, өмірдің талай қиындықтарымен бетпе-бет келіп, шар болаттай шыңдалған Ниетжан Берікұлының ғұмыры терең ғибратқа толы. «Тұсауым жоқ аяқта, сүйенбеймін таяққа» деген әр қағиданы ұстанған есімі елге елеулі азамат қашанда халқы мен ел-жұртының ортасында кісілік пен кішілік қалпынан айнымаған ақсақал абыройдың асқақ биігінде .
Нұрмұханбет ДИЯРОВ, журналист
Темір ҚҰСАЙЫН,
«Егемен Қазақстан»
АҚТӨБЕ
