Бірақ өмір көп таңдау жасатады, сондықтан шешіміңізге өкінбейтіндей болуыңыз керек. Өмірінің бір кезеңінде тамақ, киім таңдаудан бастап, мамандық, өмірлік жар таңдау сияқты мәселелерде шешім шығару кезінде барлық адам бірдей қиналады. Өйткені салыстырмалы түрде, бірінен бірі жақсы, тіпті керемет нәрселерден таңдап алу қиын, оған қоса көп ойланған сайын шешім қабылдау да қиындай түседі, содан әйтеуір кез келгенін таңдай салып, соңында риза болмай, көңіл-күйің түсіп кететін кездер болады. Психологияда бұл «шешім қабылдаудан шаршау» деп аталады. Ал ол өз кезегінде таңдау нұсқаларының тым көп болуына және оны игере алмауымызға байланысты. Жиі таңдау жасау қажет болған сайын шешіміңіздің сапасы да нашарлай түседі, дейді мамандар.
Ең басты мақсатты «табысқа жету» деп ойлайтын адам көбінесе мынадай үш сенімді басшылыққа алады екен: «мен міндеттімін», «мұның барлығы маңызды», «мен осының барлығын немесе екеуін де істей аламын». Сөйтіп жүріп өзіне тым көп жүктеме алып қойғанын байқамай қалады, дер кезінде тоқтап сараптауға да уақыты болмайды. Сондықтан көп шаруа атқарып жатқанымен ешнәрсенің түбіне дейін зерттеп, жете білетін маманы бола алмайды немесе ешқандай нәтижені көрмей бәрінен көңілі қалады, тығырыққа тіреледі. Ондай адамдар өте көп, бірақ тиімсіз жұмыс істейді. Осындай таптаурын ойдан арылып, «азырақ, бірақ жақсырақ» теориясын қабылдауды жазушы және психолог Грег МакКеон «эссенциализм» деп атайды және «Эссенциализм. Қарапайымдыққа жол» кітабында өз әдістемесі қалай жұмыс істейтінін сипаттайды.
Эссенциализм – «көп нәрсені аз уақытта жасау туралы емес, істеуге тиіс нәрсені ғана жасау туралы», дейді Грег МакКеон. Бұл үшін ең маңызды мәселелерді анықтап, бар күшті соны жүзеге асыру жолына жұмсау қажет. Сіз үшін не маңызды? Өз өміріңізде маңызды нәрселерді рет-ретімен қоймасаңыз, оны сіз үшін басқа адамдар жасайды да сіздің өміріңіз өзіңізге тиесілі болмай қалады. Сондықтан қандай жағдай болса да ойланып, өзіңізге қажетті басымдықты мақсат етіп қойыңыз, өміріңіздегі маңызды нәрселерге талдау жасаңыз.
Көп адам «өзіңіздің айналысып жатқан жұмыстарыңыздың ішінен ең көп пайда, игілік әкелетін бір бағытты таңдаңыз» десе әжептәуір қиналысқа тап болады. Тіпті таңдау жасай алмайды, мұның өз себептері де бар. Мысалы, дұрыс және бұрыс әрекет бар, келісім беру – бұрыс әрекет, ал келіспеу – дұрыс әрекет. Бірақ қоғамымызда қалыптасқандай келіскен адамды мақтаймыз да, келіспегенді жаудай көреміз. Сондықтан адамдар көбінесе «жоқ» деп айтуға ұялады, содан келіп көп мәселелер туындайды. Мамандар басымдық (приоритет, priority) қою үшін тиімді әдіс-тәсілдердің ішінде Эйзенхауэр принципі мен С.Кови квадрантын атайды.
Эйзенхауэр ұстанымы бойынша маңызды дүниелерді анықтау үшін сұрақ түрінде сауалнама жасап, оған «маңызды» немесе «шұғыл» деп жауап беріңіз. Содан соң қай жұмысты қай кезде істеу керек екенінің тізімін жасайсыз. Кови квадрантында барлық мәселелер 4 бөлікке бөлінеді: бірінші, маңызды және шұғыл; екінші, маңызды, бірақ шұғыл емес; үшінші, маңызды емес, бірақ шұғыл; төртінші, маңызды емес, шұғыл да емес. Ковидің пікірінше, табысты адамдар екінші квадрантқа көп көңіл бөледі, өйткені бұл басқа мәселелерді шешу үшін уақыт үнемдеуге мүмкіндік жасайды деген пікір айтады.
Қалай болғанда да басымдық қойып, маңыздыны таңдай білуге үйренуіміз керек, бұл тек уақыт үнемдеуге ғана септігін тигізбейді, өзіңіздің өмірлік миссияңызды дұрыс тауып, бақытты өмір сүруге мүмкіндік береді. Ал өмірде бақытты өмір сүруден басқа қандай басымдық болуы мүмкін?
Қазір біздің алдымызда көп таңдау тұр. Бұл мемлекетке де, билікке де, қоғамға да, ұлтқа да қатысты. Осы сындарлы кезеңде таңдаулардың дұрыстығы бізді нығайтуға, алға жылжуға, дамуға айтарлықтай жәрдемін тигізетінін естен шығармағанымыз абзал.
Бақытгүл САЛЫХОВА,
педагогика ғылымдарының
кандидаты
