Қазақстанның және оның басшысының жаһандық және өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша көтерген, сондай-ақ іске асырылған бастамалары аз емес. Бүгінде олар әлемдік қоғамдастық пен халықаралық ұйымдар тарапынан жоғары бағаланып, үлкен қолдауға ие болып отыр. Бұл мәселелерде, ең алдымен, өткен ғасырдағы тоқсаныншы жылдардың басы көз алдымызға келеді. Сол 1991 жылы Қазақстан әлеуеті бойынша әлемде төртінші орында тұрған ядролық қарудан өз еркімен бас тартты. Бұрын-соңды тарихта болмаған мұндай іс-әрекет тың және батыл қадам деп танылды. Сондай-ақ бұл өзге елдерді айтпағанда, ядролық қаруы бар мүйізі қарағайдай мемлекеттердің өзін қайран қалдырды. Бұл еліміздің бейбітсүйгіш саясатын паш етіп қана қоймай, сол кездегі ядролық арсеналы бар ірі елдер – АҚШ, Ресей, Қытай, Ұлыбритания және Францияның ядролық сынақтарға мораторий жариялауына себеп болды.
Жалпыға ортақ осындай игі істер кейін де жалғасын тапты. Мысалы, Президенттің бастамашы болуымен 2006 жылы Орталық Азияда ядролық қарудан азат аймақ құру туралы шартқа қол қойылды. Осы аймақтағы мемлекеттерге БҰҰ шеңберінде ірі ядролық державалар тарапынан күш қолданбау кепілдіктері берілді. Ал БҰҰ-ның 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні деп жариялағанын Қазақстанның ядролық қарусыздану және ядролық қаруды таратпау мәселесіндегі маңызды рөлінің мойындалуы деп бағалаған жөн.
Қазақстан бастамаларына, сондай-ақ 2015 жылғы желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы Ядролық қарудан азат әлем құру туралы жалпыға ортақ декларация қабылдағанын қосар едік. Осы орайда Мемлекет басшысының «Әлем. XXI ғасыр» манифесінде айқындалған үш қағидат пен бес нақты бағыттың біріншісі – ядролық қарумен қатар, жаппай қырып-жоятын қарудың басқа да түрлеріне, оның ішінде БҰҰ-да жаппай қырып-жоятын қаруды жасау және оны жетілдіруге арналған ғылыми жаңалықтарды есепке алу реестрі арқылы тыйым салуды ұсынды. Бұл мәселе Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі қызметінің жеті басымдықтарының қатарына кіреді.
Семей сынақ полигонының жабылуына 25 жыл толуы аясында 2016 жылғы 29 тамызда Астанада әлемнің 50-ден астам елінен келген мемлекеттер басшылары және халықаралық ұйымдардың жетекшілері мен танымал саяси қайраткерлер қатысқан «Ядролық қарусыз әлем» атты халықаралық конференция өтті. Қазақстандағы G-GLOBAL форумы аясында XXI ғасырда ядролық қарусыз әлемді қалыптастыру бойынша кең ауқымды мәселелерді интерактивті форматта жүргізуге болатыны дәлелденді.
Әлемде қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етудің бірден-бір жолы – татулық пен өзара келісім орнату. Бұл бағыттағы Қазақстанның дінаралық және өркениетаралық диалог өрбітудегі маңызды бастамасы – 2003 жылдан бері шақырылып келе жатқан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі. Өз жерінде түрлі этностар мен дін өкілдері бейбіт өмір сүріп жатқан Қазақстан Астанада бір үстелдің басында мұсылман, христиан, буддизм, иудаизм және басқа да діндердің қайраткерлерін жинап, өзекті халықаралық мәселелерді бірлесіп шешу жолдарын талқылауға мүмкіндік жасады.
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті құру маңызды әрі дер кезінде жасалған қадам болды. Президент аталған ұйымды құру туралы ұсынысын 1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында көтерген болатын.
Бүгінде бұл Кеңес Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының азиялық үлгісіне айналып келеді. Мұнда ұжымдық қауіпсіздіктің механизмдерін қалыптастыруда институттық шаралардан басқа құқықтық және бағдарламалық шаралар кешені де іске асырылады.
Жаһандық ядролық қауіпсіздік мәселесі жақында Нью-Йоркте Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қатысуымен өтетін «Жаппай қырып-жою қаруын таратпау: сенім шаралары» тақырыбындағы ауқымды іс-шарада да жан-жақты сөз болмақ. Осының барлығы еліміздің халықаралық деңгейде әлемдегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған белсенді де жемісті еңбегінің нақты көрінісі.
Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
