Аталмыш мекеме басшысы Болат Жүнісбеков мұндағы маңызды жәдігерлердің бірі – Абайдың алғашқы кітабымен таныстырды. Бұл жинақ 1909 жылы Петербург қаласында И.Бораганскийдің баспаханасынан басылып шыққан екен.
«Абайдың қазасынан (1904 жыл) кейін туыстары мен балалары ақынның мұрасын жинастырып, баспаға әзірлеуге кіріскен. Сөйтіп Кәкітай мен Тұрағұл 1905 жылы жазғасалым Абайдың өлеңдерін, қара сөздерін жинап, түгендейді. Тапқандарын Мүрсейіт Бікеұлының қолына беріп, әдемілеп көшіртеді. Ескіше құсни-көркем жазудың хас шебері Мүрсейіт молда арнайы тігілген қоста отырып, бір айда жазып шыққан», дейді музейдің аға ғылыми қызметкері Мұрат Мүфиұлы.
Кәкітай мен Тұрағұлға ұлы ақынның қолжазбасын жинақтап, баспаға дайындауды тапсырған адам Әлихан Бөкейханов. Әлекең 1915 жылы 18 қаңтар күні «Қазақ» газетінде жарияланған Кәкітайдың қазасы жайлы мақаласында: «...1904 жылы Абай марқұмның өлеңін кітап қылып басыңдар деп, балаларына хат жаздым. 1905 жылы шілденің аяғында Кәкітай Абайдың қолжазбасын алып Омбыдағы маған келді...», дейді.
Осы орайда шәкәрімтанушы ғалым Асан Омаров жоғарыдағы кітаптың жарық көруіне және дайындалуына Шәкәрімнің де үлесі бар дейді. Ғалым дәлел ретінде, әлі ғылыми айналымға түспеген маңызды дерек Мінәш Әрхамқызының 1995 жылы «Абай» журналында жарық көрген «Кәкітай» атты мақаласын көлденең тартады. Мақала Кәкітайдың әйелі Бибі әжейдің естелігі негізінде жазылған.
Осындағы естелікте: төрт кісі (өзі және Тұрағұл, Шәкәрім, Кәкітай) Абайдың жылын береміз деп керек-жарақ алуға Семейге келдік депті. Дәл осы кезде Әлихан Бөкейханов та Семейде болған. Бәрі бас қосып, Абайдың өлеңдерін талқылаған, жіктеп, жіліктеген. Одан әрі қарай Бибі әжей естелігінде: қасымдағылардан «бұл кісі кім?» деп сұрағанымда, оқыған, ақылды адам Абай ағаның өлеңдерін қараттық деген еді дейді. Бұл арада шынында Шәкәрім қажының қатысқаны байқалып тұр.
«Әбден дайындалған қолжазбаны Семейге Кәкітай алып кетті» деп жазады Әрхам ақсақал өзінің естелігінде. Сонымен қатар жол шығынына арнап сатып, пұл қылу үшін екі семіз ат, екі семіз түйені бірге әкеткені айтылады.
Кәкітай осы сапарында Омбы қаласындағы Әлекеңе барған. Бұл туралы жоғарыдағы Әлиханның естелігінде толық айтылған. Омбыға Кәкітай соңғы нүктесі қойылған дайын қолжазбамен келген. Жинақта Абай өлеңдері 17 бөлікке топтастырылып, әрбір бөлікке жекелей тақырып («Халық туралы», «Өлең туралы», «Өзі туралы», «Ғашықтық туралы», «Ой туралы», т.б) берілген деп жазады зерттеуші А.Омаров «Шәкәрім өмірбаяны» атты қолжазбасында.
Жоғарыда Семейде жолыққан достар бірге суретке түседі. Бұл суретті көзі көрген Кәкітайдың немересі Мінәш апайдың: «Сол суретте Бибі әжемнің бір жағында беті боялған кісі, тағы бір жағында Кәкітай атам, сыртында Тұраш ағам, екінші жағында Кәкітайдың иығына қолын салып Шәкәрім атам тұрушы еді» деген естелігін келтіреді Асан Қайырбекұлы. Яғни бертінде Ә.Бөкейханов «халық жауы» атанғандықтан сақтық жасап, оның бетін бояп тастаған сияқты. Бір әттеген-айы, бұл сурет сақталмаған, аласапыран заманда жоғалып кеткен.
Қысқасы, Абайдың жинағын кітап қылып бастыру мақсатымен Омбыдан Қазан қаласына келген Кәкітай, ақыры қияндағы Петербургке бір-ақ барған. Әрине жол шығынын ағайын-туғандар көтеріскен. «Петербургке 200 сом қаражат жібердік» дейді Әрхам естелігінде.
Төрт жылға созылған шырғалаңнан кейін Абайдың алғашқы өлеңдер жинағы 1909 жылы басылып шығады.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
АСТАНА – СЕМЕЙ – АСТАНА
