Қаржы орталығы ретінде қазақ елінің бас қаласы әлемде қандай орын ала алады? Біріншіден, Еуразияның қақ ортасында орналасқан Астананың айналасында – 2 мың шақырымдық радиуста ешқандай қаржы орталығы жоқ.
Екіншіден, Елбасы «Астана» халықаралық қаржы орталығының қазіргі заманда жаңаша дамып жатқан және тек жүктің ғана емес, сондай-ақ капиталдың алапат ағыны жүретін Ұлы Жібек жолы бойында орын тепкеніне назар аудартқаны есімізде.
Үшіншіден, бүкіл Орталық Азияда Астанадан басқа бірде-бір бас қала не ірі шаһар «халықаралық қаржы орталығына» айналуға ұмтылып отырған жоқ.
Айта кету керек, елордалық қаржы орталығының дүние жүзіндегі насихаты да келісті болды. ЭКСПO-2017 көрмесіне 112 мемлекет пен 12 халықаралық ұйым қатысқаны мәлім. Солардың барлығы көрмеден кейін оның орнында «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) құрылатынын білді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев әлемдік қаржы институттары, ислам банктері осында жұмыс істеуге келіскенін мәлімдеді.
Мемлекет басшысы АХҚО-ны Еуразия мен Орталық Азияның «Бас қақпасы» ретінде атап өтті. Бұған қоса, оны Еуразия өңіріндегі ірі қаржы хабына айналдыру көзделіп отыр. Нақтырақ тоқтала кетсек, АХҚО қызметі аясында 6 басым бағытты дамыту жоспарлануда. Олардың ішіндегі ең бастысы – капиталдар нарықтарын өркендету болмақ. Қазақстандық қаржы секторы, негізінен, банк институттарының және азаматтармен өзара іс-қимылдың басқа да дәстүрлі құралдарының жұмысына шоғырландырылған. Біз болсақ, «банктік емес қаржылық қауымдастықты» құру бағытында жұмыс істеп жатырмыз және бұл мәселеде капитал нарықтары Қазақстанның қаржы секторындағы жағдайды елеулі түрде жақсартады, сондай-ақ біздің өңірде қор нарықтарын дамыту үшін аймақтық алаңды түзеді.
Елордамыздағы қаржы орталығының 2 және 3-басымдықтары бір-бірімен тығыз байланысты: бұл – «жеке меншік және мемлекеттік активтерді, қорларды басқару» және «жеке тұлғалардың әл-ауқатын басқару».
4-бағыт – «исламдық қаржыландыру» болмақ. Былтырғы ислам ынтымақтастығы ұйымының бірқатар ірі саммиттері әлемде және Қазақстанда өткізілді. Исламдық қаржыландыру бағытында Қазақстанның Орталық Азияда да, жалпы Еуразия өңірінде де көшбастаушы ел болуға мүмкіндігі бар.
АХҚО қызметінің 5-ші үлкен бағыты «жаңа қаржы технологияларын» қамтуға тиіс. Мемлекет басшысы жақында Қазақстан экономикасын цифр-ландыру мәселелері бойынша республикалық кеңес өткізгені мәлім. «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы Үкімет жұмысындағы аса маңызды әрі басымдықты бағыттардың бірі болып табылады. Бұдан бөлек, Елбасы АХҚО басшылығына орталықты «жаңа қаржы технологияларын дамыту бойынша жетекші сараптама орталығына айналдыру» туралы тапсырма берді.
6-бағыт ретінде «жасыл қаржыландыру» құралдарын енгізу мен дамыту қарастырылады. Осыған орай күні кешегі ЭКСПО-2017 жоғары технологиялық алаңы енді «жасыл» технологиялар саласында зерттеулер жүргізу үшін инфрақұрылымды, ал АХҚО – оның қаржылық құрамдас бөлігін ұсынуға тиіс.
Бұл қызмет бағыттарын тиісті құрылымдарсыз жүзеге асыру қиын. Әр салаға дербес жауап беретін тұлғалар мен ұйымдар болғаны жөн. Осы мақсатта, АХҚО аумағында ұйым қызметін реттеумен айналысатын бірнеше мамандандырылған орталық құрылмақ.
Ағымдағы жылы өткен шетелдік инвесторлар кеңесінің пленарлық отырысында «Астана» халықаралық қаржы орталығы мәселесі талқыланған болатын. Онда Елбасы Н.Назарбаев қаржы орталығының өте күрделі жоба екенін, сонымен қатар Қазақстан үшін аса маңызды қадам екеніне де мән берген еді.
– Болашаққа көз жібере отырып, біз «Астана халықаралық қаржы орталығын» инвестициялық капитал тартатын және қаржылық әдіс-тәсілдер саласындағы инновациялар орталығы ретінде көргіміз келеді. «Астана» халықаралық қаржы орталығы Еуразияның «Қаржы қақпасына» айналуы керек,– деді Н.Назарбаев.
Сонда, АХҚО шетелдік инвесторларды қалай тартуға ниетті? Ол жаһандық нарықтарға не ұсына алады? Орталық шетелдік инвесторларды жеңілдіктер мен қолайлы жағдайлар жасау арқылы тартуды көздеп отыр. Астана – Орталық Азия, Еуразиялық экономикалық одақ өңірлерінде, сонымен қатар «Бір белдеу – бір жол» бастамасы бойынша ынтымақтастық бағытында қаржылық және технологиялық хаб рөлін атқара алады. АХҚО аясында инвесторларға ұсынылатын жеңілдіктер Дубай және Абу-Даби тәжірибелерінен алынған. Бізде де корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы бойынша 50 жылға жеңілдіктер болады. Бұл жеңілдіктер дүние жүзіндегі өзге қаржы орталықтарымен бірдей.
Сонымен қатар инвесторларға қолайлы визалық қолдау көрсетілмек. Атап айтқанда қаржы орталығының қатысушыларына және олардың отбасы мүшелеріне қай елден келгеніне қарамастан, ұзақ мерзімді – 5 жылдық виза ұсынылады.
Халықаралық қаржы институттары алдағы 5 жылда Қазақстанда кәсіпкерлікті, қаржы секторын, инфрақұрылымды, электр энергетикасын дамыту, институттық реформалар жүргізу үшін елге 9 млрд долларға жуық инвестиция салатыны болжанған. Ал индустрияландыру бағдарламасы аясында 10 млрд долларға жуық шетелдік инвестиция тарту жоспарланып отыр. Мұнымен қоса, елімізде Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы стандарттары енгізіліп, инвестициялық ахуалды жақсарта түсу жұмыстары қолға алынған. Соның арқасында 2025 жылға дейін 40 миллиард долларға дейін инвестиция тартылады деп күтілуде.
Осы айтылғандардан бөлек, шетелдік инвесторларға қолдау көрсетудің мамандандырылған халықаралық виза орталығы құрылмақ. Оның жұмысшы атауы – «АХҚО-ның Экспат орталығы» деп белгіленіпті. Себебі, заңнама бойынша «Астана» қаржы орталығы үшін шетелдік мамандарға жеңілдетілген визалық және еңбек режімі енгізіліп отыр. Ал «Экспат орталығы» АХҚО-ның шетелдік қызметкерлері мен олардың отбасы мүшелері үшін Қазақстанға кірудің қолайлы шарттарын түзеді, сондай-ақ олар қалаған жағдайда жерсіндіруге, яғни Қазақстан азаматтығын алуына жағдай жасайды. Сондай-ақ тіркелу, салық салу және басқа да мәселелер осында шешіледі деп күтілуде.
Атап өтерлік тағы бір мәселе, АХҚО қазақстандық қаржы жүйесінде цифрлы технологияларды дамытуға да көп көмегін тигізеді. Қаржылық технологияларды ілгерілету және оларға дамуға мүмкіндік беретін экожүйені құру АХҚО-ны дамытуға бағытталған бес стратегиялық бағыттың біріне жауап береді.
Соңғы жылда қаржылық технологиялар компанияларының саны 8 мыңға дейін, ал криптовалюталар саны 800 түрге дейін артты. Бұл ретте іске қосылған криптобиржалардың саны 110-нан асады. Бұл қарқынды өсім екпінді өзгерістердің ұстынына айналады. Осыған байланысты АХҚО да жаңа қаржылық-технологиялық шешімдерді ілгерілетуді және оларды дамытуға мүмкіндік беретін қолайлы экожүйені құруды нысанаға алып отыр.
Қазақстанда қаржылық технологияларды дамыту бағытында АХҚО-да негізгі 3 міндет анықталды: бұлар – «криптовалюталар нарығын реттеу», «қаржы технологиялары саласында жаңа технологияларды дамыту, тестілеуден өткізу және қолдау үшін қажетті реттеу «жәшігін» түзу» және «Қазақстанда қаржылық технологиялар стартаптарын қолдауға жағдай жасау».
Халықаралық қаржы орталығы Дубай моделі бойынша жұмыс істейді. Дубай – әлемдегі ең сәулетті, ең дәулетті қалалардың бірі. Даму деңгейі жыл санап артып жатқан шығыстың шырайлы шаһары демалушылардың сүйікті орнына ғана емес, жаһандық бизнес туризмінің де ордасына айналды. Себебі, Әмірлік шетелдік инвесторлар үшін бар жағдайды жасады. Қаланың қарқынды дамуына серпін берген жобалардың бірі – Дубай халықаралық қаржы орталығы. Дубай қаржы орталығы «Dubai International Financial Centre» (DIFC) – салық жеңілдігі қарастырылған оффшорлық аймақ 2004 жылдан бері табысты қызмет етіп келе жатыр. Оффшор деп отырғанымыз – салықтарды оңтайландыру әдістерінің бірі. Халықаралық қаржы орталығы инвесторларға бар жағдайды жасаған. Алдымен салықтан босатты, сосын ағылшын үлгісіндегі құқық жүйесін енгізді.
Дубай халықаралық қаржы орталығының тәжірибесіне сүйенсек, орталық қаржы айналымының үштен екі бөлігін қаржы институттары, қалғанын қызмет көрсету саласы (аудит, заңгерлік кеңестер, мейманханалар) қамтамасыз етеді екен. Яғни олар да орталықтың қатысушылары, салықтың барлық түрінен босатылған және олар үшін ешқандай әкімшілік кедергілер жоқ. Бір сөзбен айтқанда, экономикалық аймақта ірі, орта және шағын бизнестің кластері қалыптасқан. Яғни инвесторлардың көп келуі жаңа компаниялар мен жаңа жұмыс орындарының ашылуына себеп болды.
Дубай моделін назарға ала отырып, Қазақстанда халықаралық қаржы орталығын құру – экономикалық өсуді қамтамасыз ететін басты бағыттардың бірі саналады. Сонымен қатар бұл жоба еліміздің бәсекеге қабілетті мемлекет екендігінің айқын дәлелі.
Ғалымжан КЕРІМБЕК,
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қаржы кафедрасының меңгерушісі,
экономика ғылымдарының
кандидаты, доцент
