«Әншілер халықты алдамасын, көзбояушылыққа бармасын. Ән кешінен рухани азық алып, демалуға келген қарапайым қара халық қып-қызыл ақшаларын текке кетіріп, алданғандарына налып, көңілдері су сепкендей пұшайман болып шығады. Мәселен, біреудің ақшасын алдап-сулап бойға сіңіріп кету заң бойынша қылмыс болып саналады. Ал неге осы тақылеттес теріс әрекеттер, өнердегі қиямпұрыс көріністер заң жүзінде реттелмейді? Көшедегі тонау мен алдап-арбаудан мынадай жалған жолмен пайда табудың қандай айырмашылығы бар? Дейсіз ғой, әрине. Өйткені біздің елімізде фонограммамен ән салуға тыйым салынбаған. Сол себепті әсіресе ән өнерінде бетімен кетушілік белең ала бастады. Қазір ақшасын қайда шашарын білмей жүрген байшыкештің баласының киелі сахнаны еріккеннің ермегіне айналдырып, жұлдыз атанып шыға келуі ешкімнің таңданысын туғызбайды. Сахнаның киесі, иесі деген құдіреттен қорықпайтын бұл неғылған тәртіпсіздік? Кеңес одағы құрамындағы бұрынғы республикалардың көбісінде қазір фонограммаға қатаң тыйым салынған деп естіген құлағымызда жазық жоқ. Сахнада көзбояушылыққа баратын халтурщиктерге айыппұл салып тастаған немістен, қытайдан өнеге алсақ, қазақтың қолын кім байлап отыр? Дамыған Еуропа елдеріне жетейік десек, онда да фонограммаға жол берілмейді екен. Өркениетті елдердің озығынан үйреніп, тозығынан жиренетініміз қайда қалды біздің? Мәтіндері бытықы-шытықы әндердің, бейнебаяндары тұрмыстық ойлардан аспайтын әншісымақтардың арамшөптей қаулап кетуінің себебі сонда. Көзбояушылық үшін ешкім жауапқа тартылып жатқан жоқ. Сахнада аузын жыбырлатып, көзін жыпылықтатып тұрған 4-5 минөті үшін 4-5 мың теңгені сыпырып қалтаға басып кете барады. Жанды дауысқа артығырақ мән беріп, фонограмма құрғырдың көзін құртуға кірісіп кеткен Алатаудың арғы бетіндегі айыр қалпақты қырғыз бауырлар екеш жоқпыз ба сонда? Адамның таңдау құқығы алдыңғы орында тұратын кейбір демократиялық елдерде оған рұқсат берілгенмен, шығармашылық концерттердің афишасында әннің фонограммамен орындалатыны жазылып тұратын көрінеді.
Компьютерлік дауыс күшейткішпен әуендерін, әуездерін мың құбылтқанмен мұндай таяздықтың ақыры жақсылыққа апарып соқтырмасын, қиядан қызыл нәрсені шалса, қылқына қиқу салатын ала қанат сауысқан бұлбұлдың орнын өліп қалса да баса алмайтынын түсінбейтіндері жаман. Бірақ бәрінен де фонограмманың арқасында әнші атанып жүргендер мен домбырада, қобызда, жалпыхалықтық музыкалық аспапта шынайы өнер көрсететін өнер иелерінің аражігін ажыратып, «мынау – дұрыс, анау – қате» деп таза өнімді биіктете қошеметтеп, ал қойыртпақты қоқыс жәшікке сұрыптап отырған ешкім жоқ. Міне, бар сыр сонда.
Оңай олжа, жеңіл жолмен табысқа кенелу екінің бірін әншіге айналдырған заманда өмір сүріп жатқанымызбен, түбі алдамшы атақтың ерте ме, кеш пе, бәрібір тамыры қиылады. Бет-пердесі ашылады. Лап етіп жанып, лып етіп өшеді. Біздің кейбір әншісымақтардың бейнебаяндарының сиқы қандай? Шетелдік қымба-а-ат көлікке мініп кетіп бара жатады. Көпқабатты үйлерін, іші толы алтын жалатылған жиһаздарын жария етеді. Жапсырма кірпіктерін, қызыл-жасыл көйлектерін, баттасқан бояуларын, әлем-жәлем әшекейлерін әспеттейді. Қазақы мидың қауашағына сыймайтын нәрселерді насихаттайды. Осы арқылы кімнің деңгейі қай жерге дейін өскенін бағамдай бересіз. Мұндайда біздегі шіркіндер әлемдік деңгейдегі өнер жұлдыздарынан неге үлгі-өнеге алмайды екен-ай дейсің. Халық әншінің концертіне түрі-басын көру үшін емес, сахнадағы биязы өнерін, жанды дауысын тыңдап, рухани ләззат алу үшін баратынын ұғынатын кез жетті ғой болмаса. Компьютермен жөнделген, тазаланған, қырналған, жонылған нұсқалар телевизиялық жобалардың талабына жауап беруі мүмкін-ау. Ал бірақ көпшілік жиналған алқа-қотан басқосуларда, концерттік залдарда өтірік ерін жыбырлатып, алты қырдан атағыңды асыра алмайсың. Сондықтан халық текке алданып қалмауы үшін алдын-ала «ән фонограммамен орындалады», болмаса «жанды дауыста шырқалады» деп жарнамасы мен афишаларына міндетті түрде жазылуы талап етілуі керек. Содан соң жұрт бара ма, бармай ма, өздерінің құқы.
Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
