Ғасырлар көшімен ілескен керуендер елесі, ұлттың ұлан-байтақ қазынасын сақтаудағы аласапыран кезеңдер көрінісі, ұлы даламызда өмір сүрген саңлақтардың тағдыр жолындағы естеліктер, жалпы, ұлттық мәдениет, салт-дәстүрдің бәрі де осы музей төрінде. Мәдениеті дамыған озық мемлекеттердің бәрінде де музей ерекше құрметке ие. Ал өңірлердегі музейлер өңір тарихынан бастап, тұтас ұлттың қазынасын қамтитын, оны халыққа таныстыратын ерекше орын.
Қазақ даласының қай қиыры да өзіндік қасиетімен, табиғатымен ерекше. Қолтаңбасы қалыптасқан қоңыр даланың қоңыртөбел тіршілігінің өзі қазақтың кенен болмысын көрсетеді. Сол сияқты Шу өңірі де қазақ тарихында, халық әндерінде көп кездесетін көне мекеннің бірі. Бір ғана Қазақ хандығының Шу өлкесінде ірге көтергенінің өзі тарихи маңызы зор дерек. Бұдан өзге де халықтың рухани інжу-маржандарында Шу келбеті жайлы деректер көп-ақ. Дегенмен өңірдің тарихын, тағдырын танытатын Шу аудандық тарихи-өлкетану музейі бүгінде ғимаратқа зәру. Облыстық деңгейде көрсеткіші жақсы аудандардың бірінен саналатын Шу ауданындағы бұл жағдай шынында да ұлттық руханиятқа деген селқостықты аңғартқандай. Өңірдің тас дәуірінен бастап сыр шертіп, шежіре айтатын музей 1986 жылдан бастап қоғамдық негізде пайдалануға берілген екен. Кейіннен музейге екі қызметкер жұмысқа қабылданып, мәдени мекеме тұрақты түрде жұмыс істей бастаған. Алайда 1997 жылы музей отқа оранып, құнды жәдігерлердің басым бөлігі ғимаратпен қоса жанып кетеді. Соншама ен байлық далада қалып, ақыры сол кезде аудандық музей ескі шіркеу ғимаратына көшіріледі. Бұл ғимарат 1914 жылы салыныпты. Алайда бұл ғимараттың да ешқандай құжаты болмаған, одан кейін жылу да жоқ екен. Әйтеуір әупірімдеп жүріп құнды дүниелерден көз жазып қалмау үшін мамандар осы жерде жұмысын жалғастыра береді.
Ескі болса да жәдігерлерді сақтап қалуға, жалпы ұлттық құндылықтарды жұрт көзінен таса етпеуге ықпал етуде септігін тигізеді деген шіркеу ғимараты да кейіннен жергілікті биліктің шешімімен славян қауымдастығының еншісіне беріледі. Бұрынғының өзіне шүкір деп жүрген музейліктер үшін енді бұдан да қиын кезең туады. Жалпы, бір мекемені халықтың игілігіне айналдыру үшін де жұмысшылар қажет. Оған қоса қызметкерлерге төленетін қаржының керегі тағы бар. Осы орайда мекеменің қарауылы мен еден жуушы қызметкеріне аудандық бюджеттен қаржы қарастыру қолға алынады. Бірақ 2012 жылы еден жуушы қызметі қысқартылып кетеді. Қызметкерлері аз, еден жуушысы тіпті жоқ мекеме мұңын шулық шенеуніктер тыңдай қоймайды.
Бүгінде Шу аудандық тарихи-өлкетану музейі аудандық өнер мектебінің екі бөлмесінде 2014 жылдың қараша айынан бері отыр. Жәдігерлерінің жартысы ескі шіркеу ғимаратында қалса, қалған жартысы аудандық өнер мектебінің екі бөлмесінде. Көбісі тілсіз жаудың тұтқынында қалды дегенмен, бүгіннің өзінде аудандық музейдің бай қоры бар. Мәселен, аудан іргесіндегі Баласағұн қалашығынан табылған жәдігерлер, 500-ге жуық экспонат, түрлі құжаттар мен ел ішінен жиналған құнды дүниелер музейдің бар байлығы. Мұнда негізгі қорға 2988, ал ғылыми негізгі қорға 792 жәдігерлер мен құжат жатады. Дегенмен, осынша рухани байлықты аядай екі бөлмеге сыйдыру бүгінде тағы мүмкін болмай отыр. Оның үстіне, көпшіліктің мұнда келіп жәдігерлерді тамашалауы үшін де жағдай жоқ. Ара-тұра оқушыларды ертіп келген мұғалімдер болмаса, қарапайым көпшілік мұнда келе де бермейді екен.
Ал аудандық тарихи-өлкетану музейінің қызметкері Ләйлә Садабаеваның айтуынша, бүгінде олар жылжымалы көрмемен жүруге мәжбүр. Әйтпесе рухани байлықтың мұнда шаң басып, шыңырауға кететін түрі бар.
2014 жылы Шу аудандық бюджетінің есебінен аудан орталығы Төле би ауылындағы тозығы жетіп тұрған «Қаракөз» мейрамханасы 3 миллион 700 мың теңгеге арнайы аудандық музейдің ғимараты үшін сатып алынған. Бірақ арада талай уақыт өтсе де оның жөндеу жұмыстарына қаражат қарастырылмай келеді. Өткен жылы аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы Клара Қожағапанова аудандық музей ғимаратына жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін оның жобалық-сметалық құжаттары сараптамадан өтіп, 36 миллион 670 мың теңгеге әзірленіп қойғанын айтқан еді. Тіпті бұл мәселе келер жылдың қаржылық жағдайы қаралатын қараша айында-ақ белгілі болуы тиіс еді. Алайда бұл да орындалған жоқ.
Қараша айы келмек түгілі, жыл бітіп, жаңа жылдың екінші айына аяқ бастық. Дегенмен, аудандық тарихи-өлкетану музейінің тағдыры әлі жұмбақ күйде. Ескі болса да аудан есебінен алынған ғимараты бола тұра, енді оның күрделі жөндеу жұмыстарына қаражаттың қолбайлау болуы түсініксіз нәрсе. Енді қаражат қашан бөлініп, аудандық музей қашан қалпына келтіріледі деген сауалымызға Шу ауданы әкімінің орынбасары Ербол Айманбетов 30 миллион теңгеден астам қаражатты аудан әкімдігінің көтере алмайтынын айтып жауап берді. Ал облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Дүйсенәлі Бықыбаев өткен жылы мемлекет тарапынан «Жол картасы» бағдарламасының алынып тасталғанын, сондықтан да қаражат бөлуге ешқандай негіздің жоқ екенін айтып отыр. Егер аудан әкімдігінің қаражат бөлуге шамасы келмесе, не ол облыстық бюджеттен қарастырылмаса, сонда музейдің тағдыры мұңды күйде қала бермек пе?!.
Аудандық музей өртенбей тұрып, мұнда 7 бөлім жұмыс істеген. Кейіннен музей өртенген соң оның 2 бөлімі қысқарып кеткен. Бүгінде өнер мектебінде музейдің 3 бөлімі тұр. Қалған бөлімі ескі шіркеу ғимаратында қалып қойған. Енді олардың бәрін алып келуге ғимараттың жоқтығы тағы кедергі.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында «Туған жер» бағдарламасын ұсынған еді. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы аталған бағдарламаның жергілікті деңгейдегі тарихи ескерткіштер мен мәдени нысандарды қалпына келтіруді көздейтінін де айтқан. Ал «Туған жер» бағдарламасы бойынша Жамбыл облысында бірқатар жұмыстардың атқарылғаны белгілі. Тіпті жергілікті кәсіпкерлер өзінің туған жеріне спортзал, балабақша, мешіт сияқты нысандарды салып беріп жатқаны да халықтың көз алдында. Бірақ осы бір музей мәселесінің талай жылдан бері түйіні тарқамай келеді. Жергілікті музей қорын байыту былай тұрсын, сол бай қорды бір ғимаратқа орналастырудың өзі мұң болып отыр. Егер бұл мәселе әрі қарай осылай жалғаса беретін болса, онда ғасырлардан бері аман жеткен жәдігерлердің жоғалып, құнды құжаттардың қолды болып яки жыртылып кетуі де ықтимал. Тіпті қаражат қарастыру жағы мүмкін болмай жатса, Шу ауданының әкімдігі жергілікті кәсіпкерлердің көмегімен болса да музей ғимаратына жөндеу жұмыстарын жүргізсе тіпті дұрыс болар еді. Алдағы уақыттарда бәлкім аудандық музей жаңа ғимаратқа көшіп, шашылып кеткен жәдігерлер жинақталып, халықтың рухани байлығымен қайта қауышатын күні де туар. Қалай болған күнде де мәдени нысандарымыздың мұңды күйде емес, асқақ кейіпте көрінгені дұрыс-ақ.
Хамит ЕСАМАН,
«Егемен Қазақстан»
Жамбыл облысы
