Былтырға дейін «Дүниежүзі тарихы» пәні 6-сыныптан бастап оқытылатын. Қазір бір жыл ерте жүруде. Бұрынғы оқушы мен қазіргі оқушының арасында қандай айырмашылық бар? Бұрын қазіргідей интернет, ұялы телефонның ішіндегі түрлі «тамашалар» болған жоқ. Теледидардың өзінде екі-үш арна ғана болатын. Сондықтан кітап оқып, шаруаға көмектестік. Қолымыз қалт етсе, ойнадық. Жұмыс істеп жүріп те қызық жеріне келіп, үзіліп қалған кітапты ойлап жүретінбіз. Кемінде 10-15 кітапты таңға дейін оқып, тауысқан да шығармыз. Мұның барлығы менің замандастарымның көбіне ортақ, типтік жағдай.
Біз де «Дүниежүзі тарихын» 6-сыныптан бастап оқыдық. Бірақ мазмұны қазіргіден анағұрлым жеңіл, тілі жатық болатын. Айтайын дегенім, ақпараттық технологияны ерте бастан игергені болмаса, бүгінгі балалардың көбі баяғы балалардан артық емес. Тіпті сол технологияның көлеңкелі жағын да күнде көріп жүрміз. Сондықтан бастауыштан орта буынға енді келіп жатқан баланы бірден қиынға салу дұрыс емес. Жақсы, бағдарламаны күрделендіріп оқыттық делік. Содан қандай нәтиже шықты? Баланың ынтасын кетірді. Оқыды да, ұмытты. Бізге сол ма керегі? Әрине, кез келген ақпарат уақыт өте ұмытыла бастайды. Дегенмен, негізгі тұжырымды білім ойда қалады. Меніңше, тарихты баяғыша 6-сыныптан оқытса да жеткілікті.
Сөз басында оқулық сапасыз дедік қой. Енді соған нақты мысалдар келтірейін. «Атамұра» баспасынан шыққан 5-сыныптың «Қазақстан тарихы» оқулығынан «Қаратаудағы Ш.Уәлиханов атындағы және Тәңірқазған, Бөріқазған тұрақтары мен Үстірттегі Шақпақатадан табылған тас құралдары бұдан 1 млн жыл бұрын жасалған» деген қате деректі оқимыз. Қазақстан тарихының бес томдық академиялық басылымында да (І том, 77- бет), Ә.Төлеубаев пен Ғ.Іргебаевтың 6-сыныптың «Ежелгі Қазақстан тарихы» оқулығында да (17-бет) Ш.Уәлиханов атындағы тұрақтың мустье кезеңіне жататыны дұрыс жазылған. Бұл жерде жасайтын бір түйін: мектеп оқулығында қате дерек берілмеуі керек. Бала неге бір деректі екі оқулықтан екі түрлі оқуы тиіс. Демек, Мәжіліс депутаты Б.Тілеухан көтерген «Миллиард санды Қытай бір оқулықпен оқиды. Біздің елде баламалы оқулықтардың керегі не?» деген пікірге ден қою керек. Мектеп кітапханасында пайдаланылмаған талай баламалы оқулықтар сіресіп тұрғанын көріп жүрміз. Соған қанша қаражат кетті. Қазіргі оқулықтарға сын айтсақ, аудандағылардың да, облыстағылардың да айтатындары: «оқулық – ресурс, интернеттегі, білім сайттарындағы деректерді пайдаланыңыз». Оқулық ресурс болса, интернеттегі деректерді пайдалансақ, оқу бағдарламасы қайда қалады?
Оқулықтың тілі де сабақ барысында үлкен орын алады. Әсіресе оқушылардың өздері оқып, игеретін жаңа форматты оқулықтардың тілінде кедір-бұдыр, ғылыми баяндауда жүйесіздік болмауы тиіс. Қазақ тілі –сөздердің орын тәртібі қатаң сақталатын тіл. Сөз етіп отырған 5-сыныптың «Қазақстан тарихында» «Кейінгі мезолит дәуірінде адамдар микролит-ұзындығы 1-2 сантиметрлік тас құрал жасауды үйренді» деп жазылған (31-бет). Мезолит ерте, орта, кейінгі деп бөлінген емес. Дұрысына келгенде: «Мезолит дәуірінің соңында адамдар ұзындығы 1-2 сантиметрлік ұсақ тас құрал-микролит жасауды үйренді», деп жазылуы керек еді.
Бұл оқулықтың авторлары – Б.Көмеков, Т.Жұмағанбетов, К.Игілікова есімді ғалымдар. Арабтанушы, көрнекті тарихшы Болат Көмеков ақсақалды жаңа форматты кітапқа салмақ беру үшін қосалқы автор етіп кіргізген болар деген ой туады. Басқалай реті жоқ секілді. Егер рас болса, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының оқулыққа сарапшылық жасағаны жазылған. Рас болса дейтініміз, тілі оқушы тұрмақ, мұғалімнің өзіне ауыр. Тіл мамандары оқулық тілінің тұтқырлығын қалай байқамаған? Өзімнің ойымша, оқулықтың сапасыздығына, біріншіден, жауапсыздық, екіншіден, асығыстық себеп болған.
Бұрынғы оқулықтар да, әрине, кемшіліксіз емес. Әсіресе, 8-сыныптың «Дүниежүзі тарихы» баланың психологиялық-физиологиялық деңгейіне келмейтіндей өте күрделі. Бір ғана мысал: «ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы Ресей» деген тақырып 12 беттен тұрады. Соның ішінде 57 хронологиялық, 25 статистикалық дерек кездеседі. Тағы да қаншама губерниялардың, шайқастардың, тарихи тұлғалардың аты, сансыз ведомство атауы бар. Жалпы, аталған кітаптағы екі тақырыптың бірі сондай. Неге десеңіз, «Дүниежүзі тарихы» ертеректе жылына – 68, кейін 51сағат оқытылды. Ал, бертінде 34 сағатқа қысқарса да, оқылатын материал өзгермеді. Бұған кітап авторларын айыптау да орынсыз сияқты. Өйткені әлем тарихы ауқымды. Олар бағдарламадан асып қайда барады? Дегенмен де алдағы жаңа форматты оқулық түзелер деп үміттенеміз.
Серік ЗИЯТОВ,
Бұлан орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі
Батыс Қазақстан облысы,
Сырым ауданы
