ХVІІІ ғасырда Жәнібек Бердәулетұлы дейтін батыр өмір сүрген. Шамамен 1714 жылдары туып, 1792 жылы дүниеден өткен. Осы кісі өзінің ұрпақ-жұрағатына қаратып:
Аумағың, ауылың, асың адал болсын,
Адалдың қайыры бар, арамның зайыры бар,
Ісің адал болса, тілегің қабыл болды!
– деп өсиет тастаған дейді.
Батырдың өсиетін орындау үшін кіндігінен тараған әулет «Адалдық жоралғысы» дейтін дәстүр белгілейді. Оның тәртібі былай: әр жылы мал төлдеп, қозы-лақ қара құлақтанған, ағашы бүр жарып, шөп шалғындап, жер жасылданып, ақ молайып, мал сөлденген маусым айында батырдың барлық үрім-бұтақтары жиналып жоғарыдағы дәстүрді атқарады.
Әуелі ақ дастарқан үстінде жас шыбықтар әкелінеді. Алдымен әулеттің үлкені бас болып, батырдан қалған мұра кездікті қолына алып, көпшіліктің алдында: «Менің – асым адал, сөзім – адал, ісім – адал», деп қолындағы кездікпен жас шыбықты кеседі екен.
Егер де біреуге өтірік айтып алдаған немесе өсек таратқан, ұрлық жасағандары болса, көптің алдында тәубеге келіп, күнәсін мойындап, кешірім сұрайды екен. Мұндайда әулеттің үлкендері шешім қабылдап, зияндалушы жақтан кешірім сұрап, тіпті шығыны болса өтеткізген. Егер зиян келтіруші туыстың шығынды өтейтіндей дүниесі болмаса, ағайындары көмектескен.
Мұндай дәстүрден кейін әулеттің адамдары жыл бойы өзін, сөзін, ісін жамандықтан сақтап, жылына бір келетін жоралғыға ұялмай бару үшін адалдық жолынан таймауға тырысып, өмір сүрген.
Бұл дәстүр Алтай-Зайсан өңірінде жаңа низамға (қазан төңкерісі) дейін сақталып келген. Қазір жоқ. Осындай бір ғана дәстүр қаншама жыл, қаншама адамды жамандықтан сақтап келді. Қайран қазағымның дәстүрлері-ай.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
