Қытай мемлекетінің саяси жүйесіндегі ерекшелікті Си Цзиньпиннің көшбасшылық рөлінің күшейе түсуінің ұжымдық басқарумен және биліктің ауысуының міндеттілігінің ұштасуы деп есептеуге болады. Авторитарлық жүйе демократияның принциптерін түбегейлі, стратегиялық мақсаттарын орындау жолына пайдалануда. Себебі бүгінгі басшылық ядросын ауыстыруға тиісті жаңа буынға кіретін жас лидерлер корпусы қазірдің өзінде белгілі. Си Цзиньпиннің өзі де осындай күрделі, ұзақ дайындық және тәрбие жолынан өткен болатын. Биліктің негізгі сатыларынан өткен, тәжірибе жинақтаған және сапалы кәсіптік білім алған кадрлардың билікке келуі Қытайдың қазіргі қарқынды дамуының себебінің бірі екендігін айту жөн. Саяси элитаны тәрбиелеудің осындай тиімді үлгісінен тәлім алу абзал.
Қытай басшылығы Қазақстанмен белсенді байланыстар жасауға мүдделілік танытып келеді. Тәуелсіздік жылдары Қытай басшылары Цзян Цзэминь, Ху Цзиньтао және Си Цзиньпин Қазақстанға 8 рет ресми сапармен келсе, Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев Қытайға 13 рет сапар жасаған. Үкіметаралық қатынастар жүйелі жолға қойылған деуге болады. Осындай тығыз байланыстар нәтижесінде екі елдің арасындағы сауда көлемі 2017 жылы 18 млрд АҚШ доллары болып, бір жылда 37 пайызға өскен. Индустрияландыру бағдарламасы шеңберінде құны 10 млрд доллар болатын 51 жоба іске асырылуда. Олар қуат ресурстарын өндіру, машина жасау, құрылыс материалдарын өндіру, инфрақұрылымды жетілдіру т.б. салалар. Ұзындығы 7600 шақырым болатын Қазақстан – Қытай мұнай-газ құбыры екі жақтан 8000 адамға жұмыс беріп отыр. Қазақстан Қытайға табиғи газ экспорттауды жылына 5 млрд шаршы метрден 10 млрд шаршы метрге өсірмек. Ортақ мүдделілік арқасында заманауи алып құрылыстар Атасу – Алашаңқай мұнай құбыры, Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомагистралі іске қосылды. Бұл жолдың 2,3 мың шақырымға жуығы Қазақстанның 5 облысын басып өтеді. Қытайдың мұнайға сұранысы өскен сайын оның Қазақстанға қызығушылығы арта түсуде. Қазір Қытай мұнай компанияларының еліміздің батыс өңірлеріндегі мұнайды өндірудегі үлес салмағы 23 пайыздан асты. Шығыс Қазақстанда Ақтоғай кен-байыту комбинаты өз мерзімінде, сапалы іске қосылды.
«Бір белдеу – бір жол» стратегиялық бағдарламасы шеңберінде Қазақстанның Қытай үшін транзиттік маңызы арта түсуде. Қытай – Еуропа бағыты бойынша жүк тасқыны Ляньюньган қаласынан басталып қазақ жері арқылы Еуропаның ірі қалаларына жеткізіледі. Заманауи тас жолдар салуда Қытай әлемдік лидерге айналды. Қытай жол құрылысшылары 1 сағатта 750 метр сапалы тас жол сала алады. Жаңа автотрассаның қызмет көрсету мерзімі – 25 жыл. Елдегі барлық жүрдек трассалар соңғы 20 жылда салынды. «Қытайдың жол ғажайыбын» үйренудің пайдасы зор болар еді. Қытайда 2015 жылы 43 сағатта Бейжіңдегі 6 жолақты жаңа автокөпір салынып, пайдалануға берілуі әлемдік құрылыс тарихында теңдессіз оқиға болды. Мұндай үлгілердің Қазақстанның транзиттік әлеуетін арттыруға көмегін тигізері анық. Көршінің озық тәжірибесінен үйрену парыз. Қытаймен тығыз экономикалық қатынастардың орнығуы осы елдегі 2 миллионға жуық қандасымызбен байланыстарымызды жақсартуға көмектесетіні анық. Қытайдағы қазақ диаспорасының саяси-әлеуметтік құқықтарының қорғалуы, олардың өз еріктерімен Қазақстанға оралуы мәселелерінің шешілуі екі елдің стратегиялық әіріптестігі туралы келісімшарт шеңберінде оңтайлы шешіледі. Қытай қазақтарының ана тілін сақтауы, ұлттық мәдени үлгілерін дамыта алуы Қазақстан – Қытай қатынастарының жандануы барысында дұрыс іске асады деуге негіз бар.
Қытайдың жаһандық саясаттағы беделінің артуы оның экономикадағы жетістіктерінің нәтижесі екендігі даусыз. Ол орта жоғары даму қарқынын сақтауда. 2017 жылы Қытайдың жалпы ішкі өнімі 2016 жылға қарағанда 6,9% өсті. Қазір бұл көрсеткіш 12 триллион долларға жетті. Әлемдік экономиканың 15%-ын Қытай өндіруде. Осы жетістіктердің барлығы Қытай басшылығының ішкі ресурстарды тиімді пайдалануының, инновациялық өзгерістерді елдің ерекшеліктерімен ұштастыруының, қоғамды дұрыс қайта құру мен реформалау арқасында мүмкін болды.
Сайын БОРБАСОВ,
саяси ғылымдар докторы, профессор
