Онда «Қымбатты Саташ, Адай, Еділ, Шыңғыс! Қыдырма Хамитұлының тұлғалық қабілеті рухани жағынан аса бай және сан-алуан болатын. Ғылымның адал ұлының және жанкешті ғалымның аты алтын әріппен жазылуға лайық. Оның қазасы республикамыздың ғылыми және педагогикалық қауымына орны толмас қайғы әкелді. Бірімізге адал дос, бірімізге жан жолдас, енді бірімізге ұстаз болған Қыдырма Хамитұлының бейнесі жүрегімізде мәңгі сақталады», деп жазылған.
Қыдырма Тоқмурзиннің Қазақстан ғылымына сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Қай жұмыс учаскесі сеніп тапсырылса да, жан-тәнімен беріліп атқаратын. Уақытпен санасуды білмейтін, оттай жалындап тұратын. Ғылымның қия жолына аттанған «тар жол, тайғақ кешу» секілді ұзақ сапарда шарболаттай шыңдалып, көптеген жетістіктер мен асуларды бағындырды. Саналы ғұмырын еліміздің жоғары мектебіне арнап, негізгі тақырыбы химия саласы болды. Оның ішінде органикалық химия сияқты екінің бірінің тісі бата бермейтін күрделі саланы таңдап алып, көптеген ғылыми жаңалықтар ашып, мұнай өндірісінің дамуына зор үлес қосты. Әріптестері кезінде КСРО-ның атағынан ат үркетін беделді академиктері түсіндіріп бере алмаған реакцияны ашып, органикалық қоспалардағы төртінші функциялық топтардың өзара әсерлесуін ғылыми айналымға шығарғанын мақтанышпен айтып отырады. Химия ғылымдарының докторы, Ұлттық ғылым академиясының академигі атанды.
Еңбек жолын өзі оқыған әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінен бастап, Атырау мұнай және газ техникалық университетінде жалғастырды. Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының мұнай химиясы және табиғи тұздар институтын басқарды. Саналы ғұмырының соңғы 18 жылында М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде кафедраға жетекшілік етті. Ғылымға деген ерен құштарлығы арқасында ден қоя зерттеген саласы бойынша озық технологиялар мен инновацияларды өндіріске енгізді. 150-ге жуық монографиялар, ғылыми мақалалар жазып, 50 авторлық куәліктер мен патенттер алды. Беделді халықаралық конференциялар мен симпозиумдарда жасаған баяндамалары мен тұжырымды ойлары жоғары бағаланды. Күрделі ғылыми зерттеулермен жүйелі айналысты. Солардың бір парасы мұнай битумын синтездеу арқылы асфальт-бетон жолдың жамылғы қабатын жетілдіру, синтез технологиясын қалдықсыз қалыптастыру болып табылады. Бір сөзбен айтқанда, химия ғылымына қосқан еңбегі өте зор.
– Қыдекең екеуіміздің шаңырағымызды тамырын тереңге жайған мәуелі бәйтерекке ұқсатамын. Ұлдарымыздың өмірден өз несібелерін теріп жеген қуаныштарын бөліскеніне, немерелер қызығын көргеніне шүкіршілік деймін. Бүгінде Адай әке жолын қуған ғалым, химия ғылымдарының кандидаты, шетелдік мұнай компаниясында қызмет етеді. Еділ мен Шыңғыс кәсіпкерлікпен айналысады.
Мені бар ғұмырын ғылымға арнап, еліміздің өркендеуіне қалтқысыз қызмет еткен, өшпес үлес қосқан көрнекті ғалым, академик есімі еленер деген үміттемін. Көшеге атын беру, ол еңбек еткен оқу орнына құрмет тақта орнату, бір аудиторияны есімімен атау секілді ұлықтау рәсімдері орындалып жатса, нұр үстіне нұр болар еді, – дейді Саташ апай сөзінің соңында.
Өмір ЕСҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
ПЕТРОПАВЛ
