Төртінші өнеркәсіптік революцияның әлем экономикасының бүкіл құрылымына әсері зор. Осы көшбасшылар қатарында болу үшін біз алдағы уақытта технологиялық дамудың бағытын және болашақта пайда болуы мүмкін инновацияларды болжай алуымыз қажет.
Жаһандық сын-қатерлер жағдайында еліміздің одан әрі дамуына негіз болатын «Қазақстан-2050» даму стратегиясын қабылдадық. Қазақстан бәсекеге қабілетті экономикасы мен өршіл мақсаттары бар жас мемлекет ретінде алдына әлемдегі ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылу міндетін қойды. Біз жоспарлы түрде осы бағытта жұмыс жүргізудеміз және мақсатқа жету жолында барлық мүмкіндіктерді пайдаланудамыз. Астана қаласында өткен ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінің алаңында өзімізді көрсете білуіміз соның бір айғағы. Қазақстан үшін бұл мол тәжірибе және цифрлы технологиялар мен бизнесті дамытуға берілген зор мүмкіндік.
Соңғы жылдары еліміз цифрлы технологияларды ілгерлетуде көз қуантарлық нәтижелерге қол жеткізді. Қазақстандағы ақпараттандыру процесі жоғары деңгейге жетіп, оған сәйкес мемлекеттік жүйе де трансформациялануда. 2013 жылы «Ақпаратты Қазақстан-2020» мемлекеттік бағдарламасы бекітілді, ол еліміздің экономикасын цифрлы трансформациялауға, ақпараттық қоғамға көшуге, мемлекеттік басқаруды жетілдіруге, «ашық және мобильді үкімет» институттарын құруға, корпоративтік құрылымдармен қатар қарапайым азаматтарға да ақпараттық инфрақұрылымның қолжетімділігін арттыруға септігін тигізді. Бұл мемлекеттік бағдарлама іске асырылған үш жыл ішінде іс-шаралардың 70 пайызы орындалып, нысаналы индикаторлардың орындалуы 40 пайызды құрады. Алайда IT-технологиялардың жаһандық ауқымда қарқынды дамуы белгілі бір ережелерге бағынуды, ұтымды және тез әрекет етуді талап етеді.
Президент Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауында Үкіметке «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын әзірлеуді және қабылдауды тапсырды. «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы 2017 жылғы желтоқсанда бекітілді. Бұл – цифрлы технологиялардың көмегімен әрбір қазақстандықтың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған маңызды, кешенді бағдарлама. Аталған бағдарламаға сәйкес бес негізгі бағыт бойынша жұмыс жүргізіледі. Олар: «Экономика салаларын цифрландыру», «Цифрлы мемлекетке көшу», «Цифрлы Жібек жолын іске асыру», «Адами капиталды дамыту», «Инновациялық экожүйені құру».
Аталған бес бағыт шеңберінде 17 нақты міндет пен 120 жоба жасалды. Цифрландыру бағытында даму үшін бірлескен және конструктивті жұмыс жүргізу, яғни ұлттық экономиканың, білім берудің, денсаулық сақтаудың негізгі салаларын, сондай-ақ мемлекеттің қоғаммен және бизнеспен өзара іс-қимыл жасау салаларын қайта құрылымдау процесіне дер кезінде бастамашылық жасап отыру қажет.
Осылайша ұлттық IТ секторды дамытуды, инновациялық технологияларды инфрақұрылым құруды және венчурлық қаржыландыруды дамытуды ынталандырған жөн. Ал оларды дамыту үшін халықаралық деңгейде ынтымақтастық орнату қажет. Сонымен бірге арнайы экономикалық аймақтар «Алатау» ақпараттық технологиялар паркі, Назарбаев Университеті АҚ жұмыс істеп жатыр, инновациялық экожүйенің бірқатар элементтері, Ақпараттық-коммуникациялық технология (АКТ) кластері құрылды, Астана халықаралық қаржы орталығы жұмысын бастады, Astana hub халықаралық технопаркі іске қосылуда. Бұл болашақта Қазақстандағы цифрландыру процесін ілгерілетуді табысты іске асыруға ықпал ететін шаралар құрамына кіретін негізгі жобалардың бір бөлігі ғана.
Сонымен қатар жаңа, сұранысқа ие кәсіптер бойынша кадрлар даярлау мәселелеріне де ерекше назар аудару маңызды. Бізде АКТ саласында білікті кадрлардың жетіспеушілігі байқалады, цифрлы сауаттылықты арттыру мақсатында кәсіби кадрларды қайта даярлау мәселелерін шешу қажет. Осы тұста IТ секторындағы білікті мамандарды тарта отырып, оқу орындары (мектептерде және жоғары оқу орындарында білім беру курстарын ұйымдастыру, дарынды жастарға арналған білім беру гранттарын ұлғайту), компаниялар (корпоративтік оқыту) және мемлекет деңгейінде (АКТ саласындағы білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы) жұмыстар жүргізілуі тиіс.
«Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының маңызды бағыттарының бірі – экономика салаларын цифрландыру, ол қазір бар салалар мен тұтастай экономиканың өнімділігін ұлғайтуға, сондай-ақ оның күрделілігін арттыруға бағытталған. Шығындарды азайту, тауарлар өндірісін және қызмет көрсету көлемін ұлғайту, салаларды әртараптандыру және жоғары өнімді жұмыс орындарының санын арттыру негізгі нәтиже болмақ.
«Ақылды» қалаларды дамыту тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйесін жаңғыртуға, интеллектуалды көлік жүйесін енгізуге мүмкіндік береді. «Сергек» жол қозғалысын бақылау жүйесі қазіргі таңда жұмыс істеп жатыр, оның арқасында жол қауіпсіздігі ережесінің сақталуы жақсарады деп күтілуде. Жүйе құқық бұзушылықты тіркеген жағдайда хаттама автоматты түрде ресімделіп, құқық бұзушының мекенжайына жіберіледі. Алдағы уақытта әкімшілік орталықтармен қатар моноқалаларды да жаңа технологиялармен жабдықтау жоспарланған. Бұл құқық бұзушылық деңгейінің төмендеуіне алып келеді. Бүгінгі таңда порталда 761 қызмет және сервис автоматтандырылған, 6 миллионнан аса адам тіркелген. БҰҰ-ның электронды үкімет бойынша рейтингінде Қазақстан 33-орында тұр, бұл жаман көрсеткіш емес.
Болашақ технологияларының дамуы жағдайында ұзақ мерзімді экономикалық мақсаттарға қол жеткізу мен өмір сүру деңгейін және мемлекет тиімділігін арттыруға байланысты іс-қимылдар тиісті заңнамалық қамтамасыз етуді де қажет етеді. Парламент осы мәселеде негізгі рөл атқаруы тиіс, яғни бұл кәсіби депутаттық корпуспен қатар, ел аумағында заңнамалық актілерді сапалы орындауды талап етеді. Сапалы заңнама халықтың өмір сүру деңгейін арттырып, Қазақстанды бәсекеге қабілетті және халықаралық бизнес үшін тартымды етеді.
Парламентте 2008 жылдан бастап «Қазақстан Республикасы Парламенті мониторингі» автоматтандырылған жүйесі жұмыс істейді. Осы жүйеде Парламент депутаттарын отырыстарға арналған электронды материалдармен қамтамасыз ететін «Отырыс» кіші жүйесі іске қосылды, ол заң шығару процесін тұтастай жақсартуға, жұмыс уақытын ұтымды пайдалануға бағытталған.
Еліміздің Парламенті цифрлы экономиканы дамытуды заңнамалық деңгейде қамтамасыз етеді. Осы бағытта мақсатты және маңызды жұмыстар жүргізіліп жатыр, оның ішінде заң шығару процесінің дамуын, заңдар санының ұлғаюын, технологиялық жаңарту мен цифрландыру бойынша заңнаманы одан әрі жетілдіру және жаңарту жөніндегі жұмыстарды ерекше атап өткен жөн. Соңғы жылда «Цифрлы Қазақстан» бағытын дамыту үшін бірқатар заңдар қабылданды.
Белсенді азаматтық позицияны білдіруге жәрдемдесу және халықпен кері байланыс орнату мақсатында «Ашық Парламент» қағидатын одан әрі дамыту жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады. Тиісінше: «ашық бюджеттер» – бюджет қаражатының жұмсалуына қоғамдық бақылау тетігі; «Ашық нормативтік-құқықтық актілер» – нормативтік құқықтық актілер мен заң жобалары тұжырымдарының жобаларын жария талқылау үшін жариялау; «ашық деректер» – мемлекеттік құпияға, жеке деректерге және Қазақстан Республикасының заңдарында көрсетілген басқа да деректерге жатпайтын деректерді коммерциялық пайдалануға арналған қолжетімділік. Нормативтік құқықтық актілерді электронды тұрғыдан қолдап отыру жүйесін қалыптастыру заң шығару процесінің сапалы, барынша ашық және баршаға қолжетімді болуын қамтамасыз етеді, бұл қоғамның, әсіресе бизнес-қауымдастықтың норма шығарушылық процеске тікелей қатысып отыруына мүмкіндік береді. Аталған шаралар билік органдарына деген сенімді арттыруға және қабылданып жатқан заңнамалық бастамалардың ашықтығы есебінен бизнес жүргізу үшін қолайлы климатты қалыптастыруға ықпал етеді.
Мемлекет, қоғам және бизнес өз ұстанымын жеткізуге және өз әріптестерінің ұстанымын естуге мүмкіндік беретін тұрақты сындарлы диалог алаңын дамыту керек. Адамның, жеке деректер генераторының, осы деректерді өсу үшін пайдаланатын бизнестің және осы саланы қорғайтын және реттейтін цифрлы экономиканың даму кепілі ретінде мемлекеттің мүдделер арасындағы теңгерімді сақтауының маңызы зор.
Сәуле АЙТПАЕВА,
Парламент Сенатының депутаты
