– Жалпы, қоғамда тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі (ТМККК) туралы түсінік аздау. Бұл пакет кімдерге арналған?
– Жалпақ тілмен айтсақ, бұл тегін көрсетілетін медициналық қызметтер тізімі. Оған мемлекет тарапынан кепілдік берілген және бұл пакетке жыл сайын бюджеттен белгілі бір мөлшерде қаржы бөлініп отырады. Бұрын бұл қызметтерді ел азаматтары мен тарихи отанына оралған қандастарымыз пайдалана алатын болса, биыл 1 қаңтардан бастап ықтиярхаты бар шетел азаматтарына да кепілдендірілген тегін қызметтерді пайдалану құқы берілді.
– Бұл тізімге қандай қызмет түрлері кіреді?
– Жалпы, мемлекет тарапынан көрсетілетін тегін медициналық көмектің негізгі түрлері «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі» кодексінде көрсетілген. Оған жедел жәрдем, санитарлық авиация, алғашқы медициналық-санитарлық көмек, консультативтік-диагностикалық көмек, күндізгі стационар, стационарлық көмек, жоғары технологиялы медициналық қызметтер жатады. ТМККК тізімі Үкіметтің арнайы қаулысында нақты берілген.
– Елбасы Жолдауында осы пакетті оңтайландыру қажеттігі айтылған болатын. Оның себебі неде?
– Бұл сұраққа жауап бермес бұрын осы бастамаға негіз болған бірнеше жайтты атап өткім келеді. Жолдауда медициналық көмектің құрылымын өзгерту, бюджет үшін қымбатқа түсетін стационарлық медицинадан тиімділігі әлдеқайда жоғары профилактикалық медицинаға көшу, созылмалы сырқаттарды диспансерлік бақылаудың орнына ауруларды тиімді басқару тәсіліне көшу жайлы айтылған. Жалпы, биылғы Жолдауда Қазақстанның денсаулық сақтау саласындағы бірқатар жобаларға қатысуына мүмкіндік беретін бірнеше стратегиялық бағыттар айқындалған.
– Тегін медициналық көмек пакетін оңтайландыру мәселесінің дәл қазір көтерілуінің себебі неде?
– Мемлекет басшысы осы жолы мемлекеттің міндеттемелеріне ревизия жасау мәселесін көтерді. Соның бірі осы ТМККК пакеті. Жалпы, тегін медициналық көмектің қазіргі тізімі 2004-2005 жылдары жасалды. Тізім деген аты ғана. Онда көрсетілетін қызмет түрлерінің нақты тізімі берілмеген. Мәселе осыда. 3 мыңға жуық медициналық қызметке кепілдік берілгенімен, өкінішке қарай, оның толық тізімі жоқ. Қағаз жүзінде кепілдік берілген қызметтерді алу үшін халық шын мәнінде апталап кезекке тұруға мәжбүр. Квотаны жылдап күтеді. Тиісті қондырғының жоқтығы немесе маман тапшылығы туралы айтпаса да түсінікті. Себебі тізім жасалған 14 жыл бұрын медицинаның даму деңгейі басқаша болатын. Осы уақыт ішінде дәрі-дәрмектің бірнеше буыны ауысып үлгерді. Микроб атаулы бізге таныс антибиотиктерге төзімді болып алды. Қазір зеңге қарсы бұрынғыдан бірнеше есе қымбат препараттарды пайдаланамыз. Бүгінгі инсулиндер бұрынғыға қарағанда едәуір «таза», демікпені емдеуге арналған дәрілер құрамындағы гормондар азайды. Мысалы, онкология саласында ең қымбат, соңғы үлгідегі дәрі-дәрмектер пайдаланылады. Бұрын түсімізге кіріп те шықпаған, қатерлі ісік жасушаларына тікелей әсер ететін «таргеттік» дәрілер қолданылып жүр. Зертханалық диагностика жасау тәсілдерінің өзі қаншама өзгерді? Бұрын талдаудың бәрі қолмен жасалатын болса, қазір зерттеулердің басым бөлігі арнайы құрылғылардың көмегімен жасалады. Бірақ талдау құны да бірнеше есе қымбаттады. Соңғы жылдары еліміздегі барлық медицина ұйымдары қымбат қондырғылармен жабдықталды. Бірақ бәрі шетелде шығарылғандықтан, қондырғыны техникалық жағынан сүйемелдеу құны да арзанға түспейді.
Біз қазір ТМККК пакеті толық көрсетілмейтін, қағаз жүзіндегі қызметтер жиынтығына айналды деп жүрміз. Бірақ бұған денсаулық сақтау саласы берілген қаржыны игере алмай отырғандықтан емес, медицинаның тоқтаусыз алға ілгерілеуі, технологиялық өзгерістер себеп болып отыр. Яғни мемлекет өз мүмкіндіктерін жиі-жиі қайта таразылап, шыққан шығын өзін-өзі ақтай ма деген мәселені пысықтап тұруы тиіс. Тиімділігі төмен технологияларға шығындалғанша, тізімде қажетті қызмет түрлерін ғана қалдырған жөн.
– Ендеше ТМККК пакетін қайта қарау барысында қандай мәселелерге ден қойған жөн?
– Мемлекет басшысы тегін медициналық көмек пакетін қайта қарау туралы тапсырма берді. Жалпы, бұл өте күрделі процесс. Медицина ғылымының түрлі бағыттары бойынша тәжірибелі сарапшылар, экономистер, заңгерлер мен жұртшылық өкілдерінен құралған үлкен жұмыс тобын құру қажет. ТМККК пакетін қайта қарау барысында негізгі деген екі мәселенің басын ашып алу қажет. Оның біріншісі – этикаға қатысты мәселе. ТМККК пакеті бәрімізге ортақ игілік. Сол себепті тізімдегі қызметтердің қайсысын алып тастап, қайсысын қалдыру керек деген мәселе жұртшылықтың талқысына салынуы тиіс.
Екіншісі – техникалық мәселе. Оның бір ұшы тізім қандай болуы керек деген сұраққа келіп тіреледі. Үкіметтің қаулысымен бекітілген қазіргі ТМККК тізімі А4 форматындағы төрт парақтан тұрады. Қарапайым азаматқа оның не екенін түсіну үшін бұл құжат аздық етеді. Бұл үшін денсаулық сақтау саласындағы заңдарды біліп қана қоймай, медициналық көмек көрсету тәртібі мен шарттары жазылған көптеген заң актілерімен танысып шығу қажет. Сондықтан мазмұны толық, нақты жазылған, көлемді құжат әзірлеу қажеттігі туындайды. Одан қорқудың қажеті жоқ. Бұл әлемнің дамыған елдерінде бұрыннан қалыптасқан тәжірибе. Тегін медициналық көмек тізімі қалың кітап болса да көптік етпейді. Себебі тізімдегі қызмет түрлерімен танысу үшін қандай құжаттарды қарау керектігін елдің бәрі біле бермейді. Бұл үшін заңгер немесе медицина мамандығының иесі болу керек. Сондықтан көрсетілетін қызметтерді жан-жақты сипаттап беретін бір құжат жасаған абзал. Түптеп келгенде, бұл халықпен ашық та өзара сенімді қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.
– Жалпы, оңтайландыру халыққа не береді?
– Кепілдендірілген тегін медициналық көмек пакетін оңтайландыру, нақтылау барысында мейлінше тиімді медициналық қызметтерге басымдық берілуі тиіс. Сонымен қатар аурудың алдын алуға бет бұрғанымыз жөн. Мысалы, кеңестік заманда созылмалы ауруларды диспансерлік бақылау деген түсінік болды. Ол кезде диспансерлік бақылау жүйесі денсаулық сақтау саласында маңызды рөл атқарғаны рас. Бірақ қазір заман өзгерді. Соған қарамастан бұл түсінік әлі күнге өзгере қойған жоқ. Бірнеше миллион адам диспансерлік тіркеуде тұрады. Нормативтік құжаттар бойынша осы пациенттер жыл сайын міндетті түрде тексеруден өтеді, кей жағдайда оларға дәрі-дәрмек те тегін беріледі. Бірақ қазір өлім-жітімге, мүгедектікке соғатын сырқаттар саны азайғаны, зерттеу технологиялары мен әдістері өзгергені рас. Сол себепті диспансерлеу бағдарламаларын да құрылымдық жағынан қайта қарау қажет.
Диспансерлік бақылауды қажет ететін сырқаттар тізімін де қайта қараған дұрыс шығар. Екіншіден, диспансерлеу қай кезде де бұлжытпай орындауды талап ететін нормативтік акт болып келді. Оның тиімді-тиімсіздігі ешкімді қызықтырмайды. Әйтеуір орындалса болды. Салдарынан науқас та, дәрігер де уақыт жоғалтады. Мәселенің шешімі сырқатты басқару бағдарламалары болуы керек. Жұқпалы емес созылмалы ауруларды бақылаудың жаңа тәсілі екі жақтан да белсенділікті талап ететін процесс. Былайша айтқанда, дәрігер пациентпен серіктестік орната отырып бақылайды. Яғни денсаулық сақтау жүйесі оған медициналық қызмет көрсетеді, дәрі-дәрмек береді. Ал науқас оны көзді жұмып іше бермей, өмір салтын да өзгертеді. Мәселен, қан қысымы жоғары адамдар қауіп-қатер факторларын төмендетуге күш салуы тиіс. Олар диета ұстаса, көбірек қимылдап, темекіден бас тартса, ең бастысы, қан қысымын тұрақты түрде өлшеп отырса дәрігерге де, өзіне де жақсы. Пациент жүрек қағысын, қан қысымын үнемі өлшеп, қағазға немесе смартфонға түртіп жүретін болса, дәрі-дәрмек дозасын анықтау қиындық тудырмайды. Себебі дәрінің мөлшерін дұрыс тағайындау арқылы пациенттің өмірі ұзарады, жақсарады.
Пациент дәріні дұрыс мөлшерде ішсе жүрек-қан тамыры жүйесіне кері әсері де аз болады. Жалпы алғанда, науқас өз өміріне өзі белсенді түрде атсалысады. Өз денсаулығына жауапкершілігі күшейіп, медициналық білімі артады, медициналық қызметтің қандай түрін тегін алуға болатынын ажырата бастайды. Ауруларды басқару бағдарламасының диспансерлеу жүйесінен басты ерекшелігі де осында.
Әңгімелескен Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
