– Қайрат Қанатұлы, «Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы аясындағы 18 оқулықтың тұсаукесер рәсіміне қатысып келдіңіз. Әсеріңіз қандай?
– Астанада өткен «Рухани жаңғыру» мақаласының жарияланғанына 1 жыл толуына орай Елбасының қатысуымен өткен жиынға қатысқаныма қуаныштымын. Кездесуден ерекше әсер алдық. «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Егемен Қазақстанда» жарияланған «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласынан бастау алады. Бұл жобаның мақсаты – әлемдегі үздік университет оқулықтарын түрлі тілдерден қазақ тіліне аудару және біздің студенттерге дүние жүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде білім алуға жағдай жасау болатын. Осы орайда алдағы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағыттары бойынша әлемдегі ең үздік 100 оқулық әртүрлі тілдерден қазақ тіліне аударылмақ. Жобаны жүзеге асыру арқылы бірнеше нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік ашылды. Біріншіден, біздің студенттер әлемдегі гуманитарлық саладағы үздік ғылыми оймен танысуға, озық білімді игеруге мүмкіндік алады. Қазақ жастары гуманитарлық саладағы алдыңғы қатарлы көзқараспен, тәжірибемен танысады. Екіншіден, қазақ тілі халықаралық ғылыми терминдермен байып, тілдің ғылыми стилі нығайып, қазақ тілі ғылыми тілге айналу үрдісі күшейді. Үшіншіден, еліміздегі аударма ісі тұрақталып, қазақ тіліне басқа тілдерден ғылыми еңбектерді аударудың сапасы жоғарылай түсуде.
– Біздің елімізде әлемдік оқулықтарды аудару ісі бұрын-соңды қолға алынбаған еді дейсіз ғой?
– Әрине. Жобаны іске асыру мақсатында арнайы Ұлттық аударма бюросы құрылып, оқулық аудару ісі қолға алынды. Еліміздің бүкіл жоғары оқу орындарынан оқулықтар бойынша 800-ден астам ұсыныс жиналды. Осы тізімнен соңғы 3 жылда басылып шыққан, бірнеше рет басылған 18 оқулық іріктеліп, бір жылдың көлемінде аударылды. Алдағы жылда тағы да 30 оқулық аударылмақ. Оқулықтарды аудару ісіне 100-ден аса маман – жоғары оқу орындарының ғалымдары, филолог-аудармашылар тартылды. Әр мәтін әдеби және ғылыми редакцияның тексеруінен өтуде. 2018-2019 оқу жылының басынан бастап бұл оқулықтарды білім берудің игілігіне пайдалану көзделген, әрбір жоғары оқу орыны мен кітапханалар 20 мың дана көлемінде шыққан оқулықтармен қамтамасыз етіледі деп көзделуде.
– Өзіңіз қызмет жасайтын университеттің кітапхана қоры қандай? Оқулықтар жеткілікті ме?
– Серікбай Бейсембаев атындағы ғылыми кітапхана қоры 915 675 дана құжатты құрайды. 4 мың данадан астам электронды тасымалдауыш бар. Кітапханда 8 оқу залы, оның ішінде 2 электрондық ресурстар залы, каталогтар залы, сирек кітаптар қоры, 3 технологиялық бөлімі бар. Келушілерге 2 абонемент, 8 оқу залы, оған қоса 2 электронды ресурстар залы, каталогтар залы, сирек кітаптар қоры қызмет көрсетеді. Университет сатып алған және қоғамдық ұйымдар сыйға тартқан шетел әдебиетінің түпнұсқалар коллекциясы бар. Құнды басылымдар ішінде: 22 томдық «World Book» энциклопедиясы, «The millennium» әлем мәдениетінің 250 үздік шығармаcының коллекциясы, 60 томдық Нобель дәрістері бар. Кітапхана қорында: 50 томдық «Қазақ этнографиясының кітапханасы», 28 томдық «Рухнама», 45 томдық «Қазақ тіл білімінің антологиясы», салалық терминологиялық орысша-қазақша сөздігі (21 том), 20 томдық Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармалары, ғалым-тарихшылар Е.Б.Бекмахановтың 7 томдық және Г.Н.Потаниннің 3 томдық еңбектері, С.Торайғыровтың 6 томдық шығармалар жинағы. Құрамында ХVІІІ – ХІХ ғасырлардың және ХХ ғасырдың басындағы басылымдары бар сирек кітаптар қоры ерекше: «Псалтырь қолжазбасы» (1750), «Адамның пайда болуы» (Ч.Дарвин, 1872), «А.Н.Плещеевтің өлеңдері» (1894) В.Дальдің «Түсіндірме сөздігі» (1914), «26 томдық Техникалық энциклопедия» (1927-1934 ж.ж) Бүгінде сирек кітаптар қорында 1,5 мың данадан астам кітап бар. Оның мазмұнын ашу мақсатында «Сирек кітаптар коллекциясы = Коллекция редких книг» көрсеткіші жасалған.
– Ал 18 жаңа оқулықтың ішінен өзіңізді қызықтырғаны қандай кітаптар?
– Енді ғалым, тарихшы-маман ретінде Алан Барнардтың «Антропология тарихы мен теориясы» оқулығын атап өтер едім. Бұл оқулық әлемнің үздік университеттерінде кеңінен қолданылады. Антропологияның ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуына жүйелі шолу жасайды. Оқулықта антропология пәнінің қалыптасуындағы ғылыми ойдың даму тарихы, әртүрлі теориялар мен мектептердің шығу тегі сарапталады. Ағылшын тіліндегі нұсқасымен танысудың кезінде сәті түскен Эдвард Саидтың «Ориентализм» еңбегі де кәсіби қызығушылығымды тудырып отыр. Бұл еңбекте орын алған идеялар мен көзқарасты біздің тарихымызға қатысты қолдану мүмкіндіктері зор. Себебі өкінішке қарай, біздің қоғамның, тіпті тарихшылардың санасында халқымыздың тарихы туралы еуропоцентристік ұстанымдар мен түсініктер үстемдік құрып отыр. Әлі күнге дейін біз көшпелі қоғамның құрылымын, дүниетанымы мен болмысын, саяси-қоғамдық дәстүрі мен мәдениетін Еуропа елдеріне қатысты критерийлер бойынша бағалаймыз. Эдвард Саид өз еңбегінде тарихқа жаңашыл көзқарас ұсынып, мыңдаған жылдық көшпелі қоғамның тарихына жаңа баға беруге жол ашады.
– Бұл ерекше жоба арқылы қандай жетістіктерге қол жеткізе аламыз?
– Жаңа оқулықтар – эксклюзивті гуманитарлық кітапхана. Оқулықтар кітап түрінде, электрондық онлайн нұсқасында, лекторлардың ашық дәрістерінің видеотекасы сияқты үш форматта пайдаланылады. Студенттерге жаңа заманның әлемдік деңгейдегі сапалы білімі беріледі. Ғылыми таным кеңістігі кеңейеді. Кітаптардың барлығы құнды, әр оқулықтың маңызы зор, 10 реттен басылып шыққан. Бұл оқулықтар – білімнің жаңа энциклопедиясы болмақ. Елбасы мақаласында «Біз тарих, саясаттану, әлеуметтану, философия, психология, мәдениеттану және филология ғылымдары бойынша студенттерге толыққанды білім беруге қажетті барлық жағдайды жасауға тиіспіз. Біз алдағы бірнеше жылда гуманитарлық білімнің барлық бағыты бойынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулықты әртүрлі тілдерден қазақ тіліне аударып, жастарға дүниежүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде білім алуға мүмкіндік жасаймыз», деген еді.
– Жаңа оқулықтар еліміздің оқу-білім саласына толықтай енгізілуі керек дейсіз ғой?
– Алда жұмыс көп. Оқу орнымызда «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасының іске асырылуын талқыладық. Іс-шараға Қазақстан халқы Ассамблеясы облыстық бөлімшесі төрағасының орынбасары С.Жетпісбаев, әлеуметтік сұрақтар және стратегиялық жоспарлау бойынша проректор, саясаттану ғылымдарының докторы, А.Ақышев, тарих ғылымдарының докторы С.Мамытова, сондай-ақ университет ғалымдары, студенттер қатысты. Барлығы да жаңа оқулық жобасының еліміздің интеллектуалды әлеуетін дамытудағы маңызын ортаға салды. Профессор Сәуле Мамытованың айтуынша, жаһандану дәуірінде өмір сүріп жатқан жас ұрпақ қазіргі заманғы қауіп-қатерлерге дайын болуы керек. Ал әлемдегі үздік оқулықтар арқылы берілген білім жастарымызға білім саласындағы жаһандық бәсекелестікке бейімделуге көмектеседі. Екіншіден, «Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы «Рухани жаңарудың» маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ең алдымен, жоба білім сапасын арттыруға және бәсекеге қабілетті кадрларды даярлауға бағытталған.
Әңгімелескен
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан»
ПАВЛОДАР
