Солтүстік Қазақстан облысы: астықты аймақ ажары

Экономиканың жаңа драйвері

«Аграрлық сектор экономи­ка­ның жаңа драйверіне айна­луы керек». Елбасының «Қазақ­стан­ның үшінші жаң­ғы­руы: жа­һандық бәсекеге қа­бі­лет­тілік» Жолдауында қой­ған осы талабы Солтүстік Қазақ­с­тан облысына тікелей қатыс­ты. Астықты өлкеде басты салмақ диқандар қауымына түсетіні айтпаса да түсінікті. Оның үстіне ел ри­зы­ғының үштен бірі өңірде өн­ді­рілетінін, тұрғындардың 56 пайыздан астамы елді мекендерде тұратынын, экономикалық бел­сенді адамдардың негізгі бөлігі агроөнеркәсіп кешенінде еңбек ететінін ескерсек, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің, экспорттық белсенділіктің ма­ңы­зы арта түспек. Құмар Ірге­байұлы Елбасы сеніп тапсырған қыз­метке бел шеше кірісісімен жедел қолға алған шараларының бірі астық өндірісін әртарап­тан­­дыруға, жерді тиімді пай­далануға, егіншілік мәде­ни­етін жетілдіруге бағыт­тал­ды. Әкім­­діктің алғашқы отырыс­та­­рының бірі жемқорлыққа бейім сала – жер қатынастары мәселесіне арналуы, жер бөлуді тұм­шалап ұстайтын ведомство жетекшілері мен аудан әкім­дерінің өткір сынға алынуы се­бепсіз емес еді. Алпауыт фирма­лар ондаған мың гектар жер телімдерін иелікке алғанмен, дұ­рыс игермегендіктен өнімділік төмендеп кеткен. Салықты аз төлегендіктен, еңбекақыны уа­қытылы бермегендіктен жұ­мыс­­шыларға жасалатын әлеу­мет­тік жағдайды сөз етудің өзі артық. Халықтың басты бай­лы­ғы таран-таражға түспеуі, әді­леттілікпен бөлінуі қатаң талап етілген. Менің жұмысымның басты қағидаты – ашықтық, қолжетімділік. Сауалдарға барынша нақты, түсінікті жауап берсек, қордаланған проблемаларды мезгілімен шешсек, адамдардың жергілікті билікке деген сенімі нығая түседі, деген еді сонда. 

Ауылдық округтерге ілесе барған бір іссапар да есте қалыпты. Мамлют ауданын­да агроқұрылым жетек­ші­ле­рі­мен өткен кездесу бүкпесіз сұх­бат түрінде өрбіп, өңдеу мен экспорттың өзектілігі ашық тал­қыланған. 2016 жылы би­дай­­дың – 10, сүттің – 49, еттің 20 пайызы ғана өңделген. Өн­ді­­рілген өнімнің бар-жоғы үш пай­ызы ғана шетелдерге шы­ға­рылған. 5 миллион тоннадан астам астық жиналса да, тартылған ұн 363 мың тонна ғана болған. Ауылшаруашылық кә­сіпорындарының креди­тор­лық берешегі 600 миллиард теңгені құраған. Қит етсе кінә­ні ауа райына арта салатын сыл­тауды доғару керек. Олай болса, бір-бірімен көрші орна­лас­қан шаруашылықтардың тү­с­ім­ділігі неге әрқилы? Демек, жер­ді пайдалануда масылдық, тұ­ты­нушылық көзқарас әлі басым деген сөз. Өңірде жердің 70 пайызына қожалық ететін 511 агроқұрылымның 106-сы ға­на табысты жұмыс істейді. Мә­­селе, озық технологияларды қол­дануға, жоғары сұрыпты тұ­қым­ себуге, тыңайтқышты дер ке­зінде сіңіруге келіп тіре­ле­ді. Өсі­рілетін бидайдың 40 пайызы 4-5 санатты. Элиталы тұ­қым жеткіліксіз. Отандық өнді­ру­шілерге мемлекет тарапы­нан жасалып жатқан қам­қор­лық­тар­ға іспен жауап беруге ти­іспіз, деп мәселені төтесінен қойған.

Содан бергі аралықта қолдағы мүм­кіндіктер мен ішкі-сыртқы ре­зервтерді ұтымды іздестірудің оңтайлы бағыт-нұсқауларын ұсына отырып талап қоюдың, жауапкершілік жүктеудің, қатаң бақылаудың арқасында жағд­айдың көп өзгергенін, астық өсі­ріп, төрт түлік баққанның ыры­сы артып, несібесі түгел­де­нетінін бүгінгі тәжірибе анық байқатып отыр. Былтыр майлы және бұршақты дақылдар көлемі 712 мың гектарға дейін көбейтіліп, республика бойынша 30 пайызды құраса, биыл бір миллион гектарға дейін ұлғайтылмақ. Сөйтіп жалпы өнім көлемі қосымша 60-70 миллиард теңгеге еселене түседі. Экспортқа алғашқы ет өнімдері жө­нелтілді. Жыл аяғына дейін оның көлемі 1500 тоннаға жет­кізілмек. 

Алда ұлан-ғайыр міндеттер тұр. 32,2 миллиард теңгеге 1310 жаңа техника бірлігі сатып алынып, машина-трактор паркі айтарлықтай жаңарады. 7 заманауи сүт кешені салынып, жобалық қуаттылығы 10 мың тоннаға жетеді. Қайта өңдеудің жол картасы аясында 35 миллиард теңгенің 19 ин­вес­тициялық жобасы іске қо­­сы­лып, жарты мың адам тұ­рақ­ты жұмысқа орналасады. Ет пен жұмыртқа өндіруді – 2, сүт­ті 3 пайызға арттыру талабы қой­ы­лып, ауылшаруашылық коопе­ра­тивтері қозғалысына бас­ым­дық беру көзделген.

Құрылыс индустриясына батыл бетбұрыс

Тұрғындарды баспанамен қамту Президент белгілеп берген жалпыұлттық сипаттағы міндеттер мен басым бағыттар болып табылады. Әкім ерекше назарға алған саланың бірі осы құрылыс индустриясы. Облыста 20 мыңға жуық адам пәтер кезегінде тұрса, 13 мыңдайы қалалықтар. 2016 жылы 160 мың, 2017жылы 200 мың шаршы метр тұрғын үй тұрғызылса, биыл бұрын-соңды болмаған асу бағындырылмақ. Яғни кемі 230 мың шаршы метр тұрғын үй салынып, өз кезегін сарыла күткен жан­дар жайлы пәтерлерге қо­ныстанады. «Нұрлы жол», «Нә­тижелі жұмыспен қамту жә­не жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламалары ар­қы­лы 19 тұрғын үй (1463 пә­тер) пай­далануға берілді. Әлеу­мет­тік жа­ғынан әлжуаз топтар 400 пә­тер­ге ие болды. Нысан­дар­дың сыртқы келбетіне ерекше мән беріңіздер. Арзан, сапасыз ма­териалдарды жапсыра сал­ма­ңыз­дар. Шаһар сырттан ке­ле­тін меймандар мен инвесторлар үшін жақсы әсер қалдыруы керек, деген еді қала құрылысы кеңесінің отырысында. 

Жыл өткен сайын Петропавл қаласы гүлденіп келеді. Қысқа мерз­ім ішінде «Береке», «Юби­лей­ный», «Жас өркен» ша­ғын аудандары сап түзеп, 1768 пәтерлі 24 көп қабатты тұрғын үй бой көтерді. Магистральды-инженерлік желілер тартуға 4,1 миллиард теңге бағытталды. Жы­лу­мен, сумен жабдықтау, кә­різдік жүйелер құрылысының кешенді жобалары жүзеге асырылды. «Жас өркен» шағын ауданы жайлы сөз бөлек. Бұл аймақта 2700 пәтерлі тұрғын үй,   ондаған әлеуметтік-тұрмыстық, спорттық, мәдени нысандар бой көтеруде. Қ.Ақса­қаловтың бастамасымен тұрғын үй құрылысын жаңғырту бағдар­ламасы қабылданып, қала жос­па­рына бірқатар түзетулер енгізілгенде бекітілген нұс­қадан ауытқымау, ескі ғима­рат­­тардың қасбетін жаңарту, сәу­лет­керлік әйнекпен, кера­ми­калық мәрмәртаспен көм­ке­ру, басты жол-көлік айнал­ма­сына Қожаберген жырау­дың ескерткішін орнату, гүлзар­лар­мен көркейту, аспалы шамдар қою талаптарын қатаң сақтау атап өтілген. «Солнечный» кентінде 2094 жер телімі бөлініп, бірыңғай сәулеткерлік үлгідегі 973 жекеменшік баспана салу басталып кетті.

Қазақстан және Ресей ара­сын­дағы өңіраралық ынты­мақ­­­тастық форумын биыл Пет­ропавл қаласында өткізу бел­гі­лен­гені мәлім. Осы орайда шаһардың абаттандырылуы әлемдік трендтерге сәйкес кө­рік­ті, жайлы болуы барынша ес­керілген. Алқалы басқосу қар­саңында бой көтеретін «Hampton by Hilton» сауда-қонақүй кешені, неоклассика үлгісіндегі 500 орынды қазақ театры, IT-технологияға негізделген төрт қабатты оқушылар сарайы, теннис орталығы қала ажарын аша түсері күмәнсіз. Петропавл халықаралық әуежайының ұшып-қону жолағы, жолаушылар терминалы күрделі жөн­­деуден өтіп, жолаушыларды күтіп алуға сақадай-сай. Омбы, Қорған, Түмен облыс­та­­ры бағыттарындағы жолдарды қалпына келтіру арқылы ресей­лік туристердің санын 15 пайызға көбейту белгіленген. 

Жұмыссыздықты еңсеру – басты мақсат

Құмар Іргебайұлы жолдау­ларда белгіленген тап­сыр­малардың бірі– жаңа ж­ұмыс орындарын құру, жұмыс­сыз­дықты азайту, тұрғындардың кірісін көбейту, тұрмысын оңал­ту, ішкі көші-қон үдерісін реттеу, серпіндік жастардың орны­ғуы, тұрақтап қалуы мә­се­­лелерін де басты назарда ұс­­тап келеді. Жуырда әкім­дік­тің кезекті отырысы өтіп, жұ­мыспен қамтуды үйлестіру жә­не әлеуметтік бағдарламалар бас­қармасының басшысы Сергей Яковенконың оңтүстік аймақ­тардан тұрғындарды көшіру бағытында атқарылған шаралар туралы хабарламасы тыңдалды. Оның есебінде «мін» болмай шықты. Айтуынша биыл 767 отбасын (3445 адам) көшіріп әкелуге квота бөлініп, 203 отбасы ат басын тіреген. Олар эконо­ми­калық әлеуеті жоғары елді мекендерге орналастырылып, 258 миллион теңге демеуқаржы қарастырылған. Жадағай цифрлардан құралған баяндаманы ақырына дейін сабырмен тыңдаған аймақ басшысының адамдар әлі күнге дейін неге жұмыссыз жүр деген сауалына тұшымды жауап берілмеді. Жұмыссыздар санын сырттан көшіп келушілер есебінен көбейту ешқандай қисынға келмейтіні сын тезіне алынды. Тимирязев ауданы 54 отбасын қабылдауға өтініш берген. Ал бос үйлердің саны 19 ғана. Сонда қалғандары қайда тұр­мақ? Айыртау ауданы 38 отба­сын ғана қабылдауға қауқар­лы. Қалған 12 отбасы қайтіп күнел­т­пек?

Тіпті кей әкімдер қоныс­танушылармен кездесіп, хал-жағдайларын сұрауға ерінетін тәрізді. Шымбайға батса да ащы айтылған сөз ойлантары, ширатары, ширықтырары сөзсіз. Өйткені қоныс аударушылар мен оралмандарды қабылдайтын жеті аймақтың бірі Солтүстік Қазақстанда демографиялық тең­герімсіздік өткір күйінде тұр. Соңғы үш жылда облыс­тан 80 мыңдай адам көшіп кеткен. Көбі еңбекке жарамды. Шек­ара өтінде орналасқан 94 ауыл­дың тұрғындары мүлдем сел­діреп қалған. Осы себепті ішкі еңбек нарығын үйлестіруде «Оңтүстіктен – Солтүстікке!» жо­басының маңызы өте зор. Оның арғы жағында шекаралық ай­мақ­тарды бекемдеу, мем­лекеттік тіл мәртебесін орнық­тыру секілді қабырғалы мә­селелердің жатқанын алды­мен жергілікті билік өкілдерінің жете түсінгендері абзал. Осы себепті болар үкіметтік кешен­ді бағдарламада нарық сұ­ранысы, шағын бизнес мүм­кіншілігі, толыққанды әлеу­мет­тік жағдай жасау, қар­жы­лық демеу жеңілдіктері же­те қарастырылған. Көшу – әр адам­ның жеке ісі. Еш­кім­ді күштемейміз. Ал ниет біл­дір­гендерге мемлекет көме­гі­нен басқа жер бөлуге, жұ­мыс­­қа орналастыруға, қолай­лы кәсіп­пен айналысуға жәрдем­де­суге әркез әзірміз, дей келіп, аймақ басшысы Мамлют ауданы, Ленин ауылына Жамбыл облы­сы­нан аялдаған дұңған бау­ыр­ларымыздың өтініш-тілектерін заматта шешіп берген.

Биыл жергілікті еңбек нары­ғы жас кадрлармен толық­пақ­шы. Олардың негізін «Серпін-2050» бағдарламасы бой­ынша білім алып жатқан жас­тар құрайды. Жоба аясын­да бе­рілетін гранттарға 5 облыс­тың талапкерлері ие бола алады. Демографиялық ахуалы мүшкіл, кадр тапшылығы қатты сезі­летін теріскей жақтарда халық са­нын көбейтуге, бәсекеге қабі­летті мамандар даярлауға ба­ғыт­­талған бағдарлама шең­бе­рінде білім алған сер­пін­дік­тердің техникалық-кәсіп­тік мамандық алуына барлық жағдай жасалғанымен жоғары жалақылы жұмыспен, баспанамен қамтамасыз ету жағына жеткілікті түрде көңіл бөлінбей келгені рас. Соның салдарынан былтыр Ақжар ауданындағы Ленинград ауылшаруашылық колледжін тәмамдаған 22 түлек тү­гелдей туған жерлеріне ора­луға мәжбүр болды. Биыл жағ­­дай қалай болады деген сер­­піндіктердің күпті көңілін Құмар Іргебайұлы орнына тү­сірді. Ол бағдарлама аясын­да университет бітіргелі отыр­ған түлектермен кездесіп, мен­тор­лық жобаның қолға алынатынын, өзі де қамқоршы болып, іс-тәжірибемен алмасатынын, жұмысқа орналасуды жеке бақылауына алатынын жария етті. Жұп жарастырып, отау құрса, сәби үні естілсе, тегін бас­пана салып беретін боламыз, дей келіп кәсіпкерлерді, кә­сіп­орын басшыларын, серік­тес­тік же­тек­шілерін ментор болуға, екі­жақты меморандум жасасуға шақырды. 

Бүгінгі күні экономикалық белсенді тұрғындардың арасынан тіркелген жұмыссыздардың үлесі 0,6 пайызға жуық. Былтыр «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасы бойынша 4,5 миллиард теңге қарастырылып, бірқыдыру шаралар атқарылды. Атап айтқанда, техникалық және кәсіптік оқуларға 426 қатысушы жіберіліп, екі мыңнан астам аз қамтылған отбасы мүшелері қысқа мерзімді даярлық курстарынан өтті. Шағын және орта бизнеспен айналысушылар мен өз кәсібін кеңейтушілерге 2 миллиард теңгенің 437 несиесі берілді. 13492 жаңа жұмыс орын­ы ашылып, 30714 адам еңбек­ке тартылды. Биыл 27,5 мың адамды жұмыспен қамту мін­деттері тұр. 

Осылайша уақыт алға жыл­жыған сайын астықты аймақ­тың ажары арайланып, тұр­ғындардың өмір сапасы жақсара беретіні еш күмән туғызбайды. 

Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

Солтүстік Қазақстан облысы