Спорт • 21 Мамыр, 2018

Арынды Аркадий

384 рет
көрсетілді
9 мин
оқу үшін

1992 жылы Барселонада алауы тұтанған Олимпия ойындарындағы бокс­шылар сайысы ТМД құрамасы үшін сәтсіз аяқ­талған еді. Пиреней түбе­гіне аттанған 12 былға­ры қолғап шебері арасы­нан тек екеуі ғана же­ңіс тұғырына көтерілді. Атап айтсақ, Ростислав Зау­лич­ный (81 кило) күміс алса, Рамаз Палиани (57 кило) қола медальді иеленді. Өз­ге өрендер жарыс бел орта­ға жетпей жатып сүрі­ніп, жанкүйерлерін жер­ге қаратты.

Барселона шаршы алаңында ТМД-ның намысын жыртқан жігіттердің барлығы да кезінде төрткүл дүниені дүрліктіріп, айдай әлемді аузына қаратқан КСРО бокс мектебінің түлектері екені баршаға аян. Сондықтан да төртжылдықтың басты додасында сақа спортшылардың сүреңсіз өнер көрсетуі көпшілік үшін мүлде күтпеген жайт болды. Тағы бір айта кетерлігі, сәтсіздікке ұшыраған сол команданың сапында қазақ боксшысы Аркадий Топаев та бар еді.

Талай дүбірлі дүрмекте ысылып, көптеген халықаралық жа­рыс­тарда жасындай жарқыра­ған көкжалдар топырлап ұты­лып жатқанда, енді ғана 20 жас­қа толған жас өренге өкпе айт­қан ешкім болмады. Бірден айта кетейік, Аркадийге жеребе жолдас болған жоқ. Тұсау­кесер кездесуде 71 кило сал­мақ дәрежесінде күш сынас­қан Топаев атағы алысқа жайыл­ған 27 жастағы Хуан Карлос Ле­муске тап келді. 1991 жылғы әлем чемпионы, Панамерика ойын­дарының екі дүркін жеңім­пазы деген дардай атағы бар Ку­ба қабыланы Барселона Олим­пиа­дасының басты фавориттерінің бірі саналған. Дуалы ауыз ма­мандардың өздері жарыс бас­талмай тұрып-ақ: «Барселонада Лемустың екпініне ешкім шыдай алмайды» деп кесіп айтқан.

Алайда Аркадий одан еш қаймыққан жоқ. Қазақтың ұлына тән қайсарлық танытқан ол бірінші раундта «өліспей берспейтінін» байқатты. Қанша өршеленсе де, жас өренге әлі жетпейтінін аңғарған болашақ Олимпиада чемпионы ақырында арамза әрекетке барды.

АРКАДИЙ айтады: Ба­сында екеуміз жап-жақсы жұ­дырықтастық. Оның да, менің де соққыларым дөп тиіп жатты. Бұрын-соңды көзге түспеген жас боксшы осындай тегеурін көрсетеді деп күтпесе керек, Карлос ашулана бастағанын байқадым. Маған да керегі сол еді. Алайда алғашқы раундтың аяқталуына жарты минут қалғанда төреші «Тоқтаңдар!» деген белгі берді. Ойымда ештеңе жоқ, қазының айтқанына құлақ астым. Тоқтағаным сол еді, кубалық боксшы барлық жан-дәрменімен жұдырығын маған қарай сілтеді. Соққының қатты тигені соншалық, мең-зең болып қалдым. Ондай жағдайда ереже бұзған боксшыға қатаң ескерту жасалуға тиіс. Тіптен, рингтен қуып жіберуіне де құқы бар. Алайда әділдікті белден басқан төреші, керсінше, нок­даун белгіледі. Содан жекпе-жек қайта жалғасты. Мен соңына дейін шыдап бақтым. Десек те, қапияда алған ауыр соққының салдарынан кеңнен көсіле алмадым. Қазір ойлап қарасам,  ол кезде арамызда ақырып, әділдік сұрайтын ешкім болмаған ғой. Бұл – КСРО-ның ыдырап, бұрынғы беделінен жұрдай болған кезі. Команда бапкерлері де маған араша түсуге құлшына қоймады.

Қарағанды бокс мектебінің түлегі Аркадий Топаев 1986 жылы Пензада өткен жасөспірімдердің КСРО біріншілігінде топ жарып, спорт шеберінің күміс белгісін кеудесіне тақты. Сол кезден бас­тап, ол қырағы мамандардың назарына ілікті. Жастар буыны арасындағы жарыстарда да қарсылас шыдатпады. Шеберлік деңгейі жылдам өскен жас өрен ересектер дуына еркін қосылып, 71 кило салмақтың тізгінін мықтап қолына ұстады. Халықаралық аренаны айтпағанда, елішілік жарыстардың өзінде оған кіл мықтылармен күш сынасуға тура келді. Түрлі додалар­да Талғат пен Бауыржан Берді­бековтер, Қанатбек Шағатаев, Ер­ма­хан Ыбрайымов сынды сайып­қырандардан басым түсті. Уақыт оза Атланта Олим­пиа­да­сының жеңімпазы және Бар­кер кубогының иегері атанған Василий Жировты да оңдыр­май сабағаны көзіқарақты көрер­мен­дердің есінде болар.

1992 жылы Топаев екі бір­дей дүбірлі додадан олжалы оралды. Алғашында Тамбовта өткен КСРО чемпионатында финалға дейін алқынбай жетіп, тек шешуші тұста ғана якутиялық Сергей Самойловқа есе жіберді. Нәтижесі – күміс жүлде.  Көп ұзамай Ивановода ұйымдастырылған КСРО кубогы жолындағы жарыста алтын тұғырға көтерілді. 

АРКАДИЙ айтады:  Сек­се­нінші жылдардың екінші жартысы мен тоқсаныншы жылдардың басында біздің салмақта Исраэль Акопкохяннің дәуірі жүріп тұрды. Расында да оның атағынан ат үркетін. Сол кезге дейін Армения өкілі әлем чемпионы, әлем чемпионатының күміс жүлдегері, Еуропаның үш және КСРО-ның алты дүркін чем­пионы, әлем кубогының иеге­рі, Ізгі ниет ойындарының екі дүркін жеңімпазы атанып үл­герген. 1992 жылғы КСРО кубогы жолындағы жарыста сол көк­жалмен жолым қиысты. Қар­сыласымның жасы 32-де, менің 20 жасқа да толмаған шағым. Соған қарамастан Ис­раэльді жақ­сы­лап тұ­­рып ұрып, екі рет еденге отыр­ғыздым. Екі ретінде де төрешілер нокдаун белгіледі. Сол айқын жеңістің арқасында Барселона Олимпиадасында күш сынасу құрметіне ие болдым.

Қазақстан тәуелсіздік алған­нан кейін де Аркадий Топаев талай байрақты бәсекеде ел на­мысын абыройлы қорғады. Әсі­ресе оның 1994 жылғы табысы аса қомақты болды. Атап айтсақ, қандасымыз Тегеранда Азия чемпионы, Хиросимада ХІІ жазғы Азия ойындарының күміс жүлдегері және Бангкокта әлем кубогының иегері атанды. Оның сыртында толып жатқан халықаралық турнирлердегі жүлделері тағы бар. Сол тұста көпшілік тарапынан «Егер дәл осы шабысынан жаңылмаса, Аркадийдің алысқа баратыны анық» деген сыңайда әңгімелер жиі айтылып жүрді. Бапкерлер де, басқалар да оған күмән келтірген жоқ-ты. Ал барша қазақ жанкүйерлері 1995 жылы Берлинде өтетін әлем чемпионаты мен 1996 жылы Атлантада алауы тұтанатын Олимпиада ойындарында Аркадийді алтын тұғырдан көрсек деп армандады.

АРКАДИЙ айтады:  Тә­уел­сіздік алғаннан кейін баршамызға байрақты бәсекелерге еш кедергісіз қатысуға даңғыл жол ашылды. Мен әуелді 71 кило, содан кейін 75 кило салмақтың тізгінін мықтап қолыма ұс­тадым. Қандай додаға қосса да, ел сенімін ақтауға тырыс­тым. Бірқатар ірі жарыстарда жеңіс тұғырына көтеріліп, көңілім кәдімгідей марқайып жүрді. Ал басты мақсат – Атланта Олимпиадасы еді. Барселонада жіберген есемді сол бәсекеде қайтарамын деп, алақанымды  ысқылап жүрдім. Бірақ «кесел қайдан» демекші, Азия мемлекеттерінің біріне барғанда сары ауру жұқтырып қайттық. Осы сырқат бар­лық жоспарымның, арман-қия­лымның күл-талқанын шығарды. Ақыры әлем чемпионатына бара алмадым. Олимпия ойында­рынан да шет қалдым. Әйт­п­егенде, осы бәсекелердің екеуінде де атой салуға күш-қуа­тым жететін еді. Қалай қын­жылмайсың, менен ойсырай ұтылған боксшылардың кейбірі сол жарыстарда жүлде алып, жеңіс тұғырында марқайып тұрды. Соны ойласам, көңілім нілдей бұзылады. Аурудан емделгеннен кейін тағы бағымды сынап көрдім. Алайда еш нәрсе өнбеді. Амалдың жоқтығынан, нағыз кемелденген шағымда бокс­ты доғаруға тура келді.

Кім не десе де, Қара­ған­дының қыраны Қазақстан бок­сы тарихында өшпес із қал­­дырды деп нық сеніммен айта аламыз. Мәселен, осы спорт түрін серік еткен қан­дас­тарымыздың арасынан Серік Қонақбаев әлем кубогын алғашқы болып иеленсе, оның жетістігін екінші болып Аркадий Топаев қайта­лады. Олимпия ойындарына қа­тысқан тұңғыш былға­ры қол­ғап шеберіміз – сырмі­нез Серік болса, екіншісі – тағы сол Аркадий. Осы дерек­тер­дің өзінен-ақ біздің бүгінгі ке­йіп­кері­міздің қандай қарымды бокс­шы болғанын аңғаруға болады.

Р.S. Бапкерліктің қамытын киген Аркадий Топаев балғын былғары қолғап шеберлерін біраз жылдан бері спорттың осы түрінен бау­лып келеді. Бұл күндері ол Қарағанды облысы жасөспірімдер құрамасының аға жаттықтырушысы қызметінде. Аркадийдің ендігі арманы – өзінің алдын екі орап, Олимпиада тұғырына көтерілетін мықты шәкірттер тәрбиелеу.
 

Ғалым СҮЛЕЙМЕН,

«Егемен Қазақстан»

АЛМАТЫ