Білім • 25 Мамыр, 2018

Блум таксономиясы туралы не білеміз?

11556 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін

Білім беру саласын реформалау адам факторының сапасын арттыруға жағдай жасайды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев орта мектептерде білім берудің жаңаша үйлестірілген стандарттарын әзірлеу және бекіту бойынша жұмыстар жүргізу қажеттігін үнемі айтып отырады. Бүгінде Президенттің алға қойған мақсаттарын жүзеге асыруда еліміздің іргелі оқу орындарының тәлімі мол, тәжірибесі зор мұғалімдері жүйелі жұмыстар жүргізіп келе жатқаны белгілі. Олар дамыған өркениетті елдердегі секілді Қазақстанның да білім беру жүйесіндегі жаңа әдістер мен стандарттарды алды 20 жыл бұрын үдемелі үдеріске қосып үлгерген. Қазір де ондай оқу тәжірибелерінің түрлі оқыту тәсілдері бар. Соның бірі – ХХ ғасырдың 60-70 жылдары АҚШ-тың көптеген білім беру мекемелері кеңінен қолданған Блум тұжырымдамасы немесе Блум таксономиясы.

Блум таксономиясы туралы не білеміз?

Аталған іс-тәжірибені елімізде алғаш қолданып, одан оң нәтиже көрген ұстаз­дар­дың бірі – Астана қаласы № 5 гим­на­­зияның қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұ­ғалімі Күлзипа Қылышбаева. Жалпы, ұстаздықтың жолында 40 жыл табан аудармай еңбек еткен мұғалімдердің кейінгі жас мамандарға іс-тәжірибесі кеңінен насихатталғаны дұрыс.

Блум таксономиясы жайлы айтпас бұрын ұстаз К.Қылышбаеваның еңбек жолына қысқаша тоқталатын болсақ, Күлзипа Әуесқызы білім беру саласында үздіксіз еңбек етіп, жоғары оқу орындарында қазақ тілі кафедрасында аға оқытушы, Астана қаласы білім басқармасында қазақ тілі мен әде­биеті пәнінің әдіскері, 2000 жылдан бас­тап №5 гимназияда қазақ тілі мен әде­би­еті пәнінің мұғалімі, 2009 жылдан аталған гимназияда директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары қызметін ат­қа­рып келеді. 

– Жалпы қағидалы, қатып қал­ған сабақтың түрі жоқ. Әр сабақтың бел­сенді, жанды сабақ болып жан-жақ­ты өрбуі – мұғалімнің қиялынан туын­дай­тын сабақ. Мұғалімнің негізгі тәлім­гер­лері оқушылары болуы керек. Бұл рет­те Блум таксономиясы маңызды мә­се­­лелерді шешуде өте қолайлы құрал, – дейді К.Әуесқызы.

Біз бұл мақалада Блум таксоно­мия­сы­ның бағдарламасы мен оқу әдістемесін К.Қылышбаеваның «Махамбеттану» курсы арқылы түсіндіргенді жөн көрдік. Өзі­нің талай жылғы педагогикалық-инно­­вациялық идеяларын ортаға салып, үздіксіз үнемі жетілдіріп отыра­тын тәжірибелі тәлімгер Күлзипа Әуес­қы­зы аталған курсты 15 жылдай бұрын экс­перименттік алаңға шығарған. Сәтті тә­жірибе кейін Астана қаласының білім бе­ру мекемелерінде инновациялық үрдіс­тер­ді дамыту үшін, ғылыми ізденістерді қолдану мақсатында және қалалық білім басқармасының жанында Сараптамалық кеңес шешімімен 2012 жылдың 23 тамы­зы­ның №1 хаттамасының негізінде ұстаз­дың «Блум таксономиясы – сабақты құ­зы­рлылық тұрғысынан құру жүйесі» ат­ты іс-тәжірибесі ретінде қорғалып, жұ­­мыс нәтижесі қала мектептеріне та­ра­­тылған. Оны бүгінгі таңда еліміздің бір­­шама қалалық білім ошақтары өз пай­да­ларына жарату үстінде.

Ұстаздың заман талабына ілесе отырып, онлайн жүйесінде көрсеткен ашық сабақтарынан аңғарғанымыздай, Блум таксономиясының алты жүйесі білім беру саласында ғана емес, өмір сүру қағи­да­ларында да тиімді пайдалануға болатынын ұғасыз. К.Әуесқызы америкалық педагог, психолог ғалымның тәжірибесін ақын М.Жұмабаевтың «Педагогика» еңбегімен ұштастырған. 

Білу, түсіну, қолдану, талдау, жи­нақ­тау, бағалау деген алты жүйенің не­гіз­гі артықшылықтарына тоқталатын бол­сақ, бірінші білу деңгейінде оқушы бе­рілген жаңа түсінікті ұғуы, есте ұс­тау және мінездеме беруді үйренеді. Мы­салы, Махамбет жырларындағы ақын поэзиясын өр рухпен терең тү­сі­­ніп оқи білу, өлеңдегі көнерген сөз­дер­мен сөздік арқылы жұмыс істей бі­лу дең­гейінде жүзеге асады. Блум таксо­но­миясының басқа жүйелер тәрізді бас­ты ерекшеліктерінің бірі пәнаралық бай­­ланыс арқылы өрістейтінін айта ке­­­туіміз керек. Махамбеттің отты жыр­ла­­рын аудио арқылы көне сарындар­мен сүйемелдеу арқылы тыңдау да оқу­шы­ның зердесін аша түсетіні анық. Ал келесі түсіну деңгейінде оқушылар ақын шығармашылығын мазмұндау, түсіну, суреттеу, жаңа сөз тіркестерін жасау сияқты сатылардан өтеді. Мәселен, осы тү­сін­у деңгейінде оқушылар «ереуіл» си­яқты сөздердің мән-мағынасына үңі­леді. Ереуіл ат бейнесін ақын не үшін қолданып отырғанын да топтық жұ­мыстың барысында анықтап алады. Бұл екі деңгейден кейін мұғалім оқу­шыларға қолдану деңгейінің жұ­мыс­тарын таныстырады. Онда жаңа білімді тәжірибеде, жаңа жағдайда ше­ше алу үшін болжам жасалады. Айталық, оқу­шылар аталған деңгейде өлең қандай сарында жазылғандығын, тіпті Махам­беттің «Ереуіл атқа ер салмай» атты өлеңін ақын қандай поэтикалық тілмен су­реттегенін де біліп үлгереді. Осы қол­дану деңгейінен кейін оқушылар тал­дау деңгейіне көшеді. Алған білімнің жіктелуі, негізгі түйінді аңғару, бүгінмен байланыстыра отырып бөліктерге бөлу, ай­қындау сияқты кәсіби талдауға нық қа­дам­дар жасала бастайды. Онда өлең құрылысына талдау да жүргізіледі. Тіл көркемдігіне, яғни эпитет, теңеу, аллите­рация, ассонанс, гиперболаны мә­тін­нен табу да бір ғана сабақ барысында қайталанып өтеді. Мұның барлығы баланың шығармашылығын дамытуға мол пайдасы бары айтпаса да түсінікті. Сондай-ақ оқушыға топтық жұмыс арқылы игерілген білім жинақы әрі түсі­нік­ті болады.

Сабақтың соңғы күрделі кезеңі – жи­нақтау және бағалау кезеңі. Жинақтау деңгейінде оқушы дара болжамдардың тұтас бір ұғым тудыруын анықтайтын дә­ре­жеге жетеді. Өлеңдегі негізгі ой­дың қалай берілгендігі, ақынның асыл ойларының арқауы неде, тіпті Махам­бет­тің орнында өзің болсаң не істер едің, не дер едің деген сұрақтарға жауап ізделеді. Мұғалім осы кезде сергіту сәті ретінде тағы бір көлденең тапсыр­ма жүктейді. Әр балаға «Махамбет кім?» деген сұраққа бірнеше нұсқамен жау­ап беру тапсырылады. Тәжірибелі ұстаз­дың айтуынша, көп оқушы Махам­бет­тің ақын, батыр, көсем екенін ғана айта­тынын жасырмайды. Алайда Махамбеттің шешен, сауатты сарбаз, күрес­кер қолбасшы, жыршы, күйші екені даусыз ғой. Осы уақыт аралығында ұстаз Махамбеттің күйшілігі жайлы ай­та келіп, оның «Жұмыр-қылыш» атты күйін тыңдатады. Одан әрі «Жұмыр- қы­­лыш» жайлы ақпаратты да қоса айтып өтеді. Көптеген баспа беттерінде Жұ­мырды бас әріппен, Қылышты кіші әріп­пен жазылып жүргендігінің қате екен­дігін де оқушылардың білгені дұрыс деп есептейді ұстаз. Ақынның се­рігі Исатай қаза тапқаннан кейін оның ұлы Жақия мен Махамбетке зор құр­мет көр­се­тіп қиядан жол табуына кө­мек­тескен Жұмыр (шын аты Садыр) мен Қы­лыш деген қазақтың аяулы батыр­ла­ры болған. Жоғарыдағы күйдің осы ба­тырларға шығарылғандығы сабақ барысында айтылып кетеді. 

Ал соңғы бағалау деңгейінде оқу­шы­лар өз жұмыстарын өздерінше бағалап, ше­шім қабылдап, ой қорытындысын шы­­­ғарады. Осы кезеңде әр оқушы Махамбеттен ұнатқан бір-бір өлеңдерін жат­қа айтып өтеді. Тіпті әр топтан шы­ғармашыл оқушылар «Махамбетше жыр­ла­сам» деген тақырыпта өздері де өлең жа­зып оқып береді. Тұтас сабақтың әр дең­гейінде Махамбеттің өзін-өзі сипат­тайтын, тұлғалайтын ғажап теңеулері бала­лардың қиялын қарыштатып, санасын шексіз кеңістікпен ұштастырады. Тіпті суретші Мұхит Қалимов салған «Махамбет пен Исатай» атты картина да көрнекілік құрал ретінде оқушы зейінін оқшау ойлауға жетелейді. Қысқасы, азғантай уақыттың ішінде Махамбет тұлғасы сурет, музыка, сөз өнері, жеке шығармашылық арқылы жан-жақты ашылады.

Өршіл рухты ақынның тәлімін оқушы бойына дарытуды мақсат етіп, әрі оқушыға, әрі мұғалімдерге арнап «Махамбеттану» курсының Блум таксо­но­миясы бойынша деңгейлік сұрақ-тап­сыр­малар» атты оқу-әдістеме құралы мен оқыту бағдарламасын дайындаған ұстаз тек Махамбет шығармаларын емес, ойшыл-ғұлама Абайдың, жыр алыбы Жамбыл, әлемдік деңгейдегі клас­сик су­реткер М.Әуезовтің, т.б. ақын-жа­зу­шы­ларымыздың өсиеті орын тепкен әде­би­ет пәні арқылы оқушылардың рухани дү­ниесі байиды, туған тілін сүюден, адам­затты құрметтеуге дейінгі сезімдері тәрбиеленеді деген ұстанымда оқытады. 

Айта кетуіміз керек, Қазақстан Рес­публикасы білім беру ісінің құрметті қыз­меткері, Ы.Алтынсарин төсбелгісі мен «Үздік педагог» медалінің иегері Күл­зипа Әуесқызы бүгінде мұ­ғалім­дер­­дің құзыреттілігін қалып­тастыруда, әдіс-тәсілдерін жетілдіруде респуб­ли­ка мұғалімдеріне арнап, өзінің іс-тә­жі­рибесін ортаға салып, бөлісіп оты­ра­тын ұстаз ретінде белгілі. Ұрпақ­тың білім-тәрбие ісінде шешілуге тиіс деп есептейтін инновациялық шығар­ма­шы­лық іс-тәжірибесін қазір Астана, Пав­лодар, Қарағанды, Петропавл қала­ла­рында өткен республикалық, қалалық ғылыми-практикалық конференцияларда, педагогикалық оқуларда ортаға салып келеді. 

Мирас АСАН,
«Егемен Қазақстан»

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше