Тарих • 28 Мамыр, 2018

Қазақ философиясының бес томдығы жарыққа шықты

1537 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Ежелгі дәуірден қазіргі кезеңге дейінгі заманды қамтитын «Қазақ философиясының тарихы» атты бес томдық оқырманмен қауышты. Бұл – Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Философия, саясаттану және дінтану институты» тарапынан жарық көрген қомақты жинақ. Осыған орай Алматыда құнды еңбектің тұсаукесері өтіп, оған белгілі философ-ғалымдар мен саясаткерлер қатысты.

Қазақ философиясының бес томдығы жарыққа шықты

– Мұнда қазақ философия­сының ұлттық сипаты, оның Шығыс пен Батыс арасындағы Қазақ­станның геосаяси жағ­дайымен белгіленген рухани мәд­ениетінің байлығы мәселе­сі талқыланады. Бұл көлем­ді еңбекте қазақ философия­лық ойының барлық маңыз­ды кезеңдері: түркілік кезең, ақын-жыраулардың филосо­фия­лық көзқарастары, қазақ ағарту­шылығы философиясы, ХХ ғасырдағы қазақ филосо­фиясы мен тәуелсіздік кезеңдегі философиялық ой-тұжырымдар зерделенген, – деді Философия, саясаттану және дінтану институ­тының директоры Ақан Бижанов.

 Қазақ тіліндегі бес томдық еңбекті шығару жөніндегі ғы­лы­ми-зерттеу жобасының же­тек­­­шісі, академик Әбдімәлік Нысан­баев сүбелі еңбекке жан-жақты тоқталды. 

– Бұрын институт ғалым­дары тарапынан төрт томдық «Ұлы дала ойшылдары» деген ең­бек жа­рық көрген. Кейін «Мәде­ни мұра» бағ­дарламасына орай ж­и­нақ та шықты. Енді міне, бүгін бес том­дық құнды дүние оқыр­­мандарға ұсынылып отыр. Фило­со­фияның мәселелеріне орай біз­бен туыс­тас көрші елдер де өз еңбек­терін шығаруда. Ай­талық, өз дәс­түрі мен пәлса­палық тарихын сара­­лаған Әзер­байжан – төрт, Тәжік­стан – үш және Өзбекстан бір том­дығын шығарды. Олар қа­зір қазақ тілінде жарық көрген біз­дің бес томдығымызды аттай қалап, қыз­ы­ғушылықпен сұрап отыр.

 Тоқсаныншы жылдардың басында, кеңестік замандағы көзқарас бойынша шыққан еңбек­тер баршылық еді. Ал еліміз Тәуел­сі­з­дігін жариялағаннан кейін қоғам басқа сатыға өткен тұста, ғалымдар «енді не істей­міз?» деген сыңайда абды­рап қалғандай болды. Алай­да қазақ философиясының ұлт­тық сипаты, оның Шығыс пен Батыс арасындағы геосаяси жағ­дайы, ұлтымыздың рухани бай­лығы, дәстүрі мен салты, өзін­дік құндылықтары зерттеліп, ғалымдар тарпынан жаңа са­тыға көтерілді. Тәуелсіздікті нығай­ту мен ұлттық бірегейлікті қалып­та­с­тыру жағдайында еліміздің ру­ха­ни және философиялық төл мұ­ра­сына жүгінуі, халық­тың өзін­дік сана­сының өсуіне әсер ететін, ұлт­тық келбетіне, бірлігі мен ынты­мақтастығының тамыры тереңге кеткен тарихи бас­тау­ларына деген мүддесінің жаң­ғыруы заңдылық.

Философиялық еңбектің үш томы қазақ ағартушылығына ар­налған. Бұрын жұртшылық Абай, Шоқан, Ыбырайды ғана оқулықтан тапса, енді Мәшһүр-Жүсіп Көпеев, Ғұмар Қараш және тағы басқа ғұламалармен толықты. Сонымен қатар Қазақ хандығы, қазақ философиясы едәуір зерттелді. Соңғы томы тәуел­сіз қазақ философиясына ар­нал­ған. Енді осы бес томдық ең­бекті орыс және ағылшын тіл­дерінде шығару жоспарлануда. 

 Философия, саясаттану және дінтану институты бес томдық қомақты еңбектің бір парасын Түркияға сыйға тартты. Енді туыс­тас, түбі бір түрік ғалымдары бірнеше томдық жинақты аударып шығаруға құлшына кіріспек. Соның тұсаукесерін Анкара шаһарында өткізбек. Бұл істе олардың зор тәжірибелері бар. Кезінде «Түркістан» энцик­лопедиясын көрнекті қоғам қай­раткері Сүлеймен Демирел өз қаржысына шығарған болатын. 

 Қазақ философиясының тарихы – бірнеше жылдың қажырлы еңбегі. Бұл болашақта бірнеше тілде жарық көреді деп жоспарлануда. Бес томдық қомақты еңбекті халықаралық деңгейге сай етіп шығару үшін әлі де пысықтап, сапасын арттырып, дамыта түсу керек. 

Ғалым СҮЛЕЙМЕН,
«Егемен Қазақстан» 

АЛМАТЫ