Алдымен Алтай жақта түскен қар апта аралатып Алатауға да жапалақтады, Ақмола мен теріскей өңірлерді де ақ жамылғысымен бүркеді. Әдетте түске дейін мүйіз, түстен кейін киіз болып жатқан жаз қарсаңы сирек қой. Оның үстіне Арқада ағаштар енді рең алып келе жатқанда адуынды жел әптер-тәптерімізді шығарды. Жебедей жерге тыққан жел біршама шығын да әкелді. Мәселен, елордада құтырына соққан дауылдан 13 адам, 24 нысан зардап шекті. Әрине адамдарға дер кезінде медициналық көмек көрсетілді. Ал қасбеті қираған нысандарды әкімдік жергілікті бюджет есебінен жөндеу жөнінде шешім қабылдады. Жайдары жаз жақындағандағы жайымыз осы. Бұл қазақтың қазық майлап, биебау тартып жайланар кезі-тұғын. Ендеше ел өзгерді ме, жер өзгерді ме? Табиғаттың тосын мінезін неге таңамыз?..
Жуырда кран құлатып, әйдік сарайдың әйнегін шаққан желдің жылдамдығы секундына 25 метр болған екен. «Қазгидрометтің» мәліметінше, Астанадағы ең жоғары жылдамдықтағы жел тың игеру өлкесінің кіндігі болып тұрған 1966 жылдың желтоқсан айында байқалған көрінеді. Сол кезде секундына 34 метр жылдамдықпен жел соққан. Соңғы он жылдықта Астанадағы дауыл 2007 жылдың мамыр айында тіркеліп, секундына 31 метр жылдамдықтағы жел ұйытқыды. Жалпы, 30 метрден асқан желдің қирату күшіне ие болатыны белгілі. Сондықтан синоптиктердің жіті қимылдауы, халықты алдын ала ақпараттандыруы өте маңызды. Мәселен, 23 мамырдағы дауылдан кейін ғана ұялы телефонға ескерту хабарламасы келіп жатты. Болары болып, бояуы сіңгеннен кейін оның пайдасы жоқ екені белгілі.
Қазір ақпаратты таратудың да, алудың да жолы көп. Мәселен, түйіскен тұсының төрт тектоникалық пласттың үстінде отырған жапон елі әлгі қабаттардың үйкелісінен туатын жойқын зілзаланы да, оның мұхит суын көтеруінен пайда болатын цунамиді де есептеп, ұялы телефонға, теледидарға, интернет ресурстарға сигнал беріп үлгереді. Су, газ, жарық тегіс өшіріледі. Тіпті сағатына 300 шақырым жылдамдықпен келе жатқан пойыздары да 6-10 секундта тоқтап үлгереді. Олар өз ортасына бейімделді. Елімізде де жергілікті климаттың құбылмалылығына сай қадам жасалуы қажет. Мысалы, жел кедергісіз соғатын Арқа төсіндегі ғимараттарды, оның қасбеттерін өршелене соғар желдің өтіне шыдас бере алатындай салудың талабы орнығуы тиіс. Төтенше жағдай қызметінің мамандары қатты желде қорғанудың жолын түсіндіргенімен инфрақұрылымы енді қалыптасып жатқан шаһарда қауіп әзірге сейілген жоқ. Кез келген зәулім ғимараттың алып шынысы немесе басқа да қосалқы құралдары төмендегі қорғансыз адамға құлауы әбден мүмкін. Сол себепті апатты жағдайдан сақтана білу арқылы ғана оның алдын алуға болады.
Жалпы, Астананың ауа райын бақылау жұмыстары 145 жылдан астам уақыт жүргізіліп келеді. Бұл өңірдегі алғашқы метеостанса 1870 жылы 1 қарашада қызметін бастады. Яғни сол уақыттан бергі климаттың өзгерісін қадағалауға мүмкіндік бар. Сол мәліметтерді қарай отырып, әр он жыл сайын Астананың орташа жылдық ауа температурасы 0,3 градусқа жоғарылап келе жатқанын байқауға болады. Бұл жаһандық температураның көтерілуінен 2 есеге жоғары екен. Астанада аязды күндердің қайталануы ғана емес, қыраулы қыстың да, тұла бойыңды мұздатар суық күндердің маусымы да қысқарып келеді. Қазақстандық климатологтардың зерттеу нәтижелері анықтағандай, қала ауқымының кеңеюімен бірге жергілікті қалалық климат қалыптасып үлгерді. Мәселен, Астананың орталығындағы ауа температурасы қала маңайындағы елді мекендерге қарағанда 1,5 градусқа жоғары. Бұл айырмашылық алдағы уақытта арта түседі, дейді мамандар.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
