Өткен замандарда бабаларымыз дала дипломатиясын дамытып, жан-жаққа керуен-керуен жүк жеткізіп, Ұлы Жібек жолын қалыптастырса, кейінгі ұрпақ сол жолды жаңғыртып, алыс-жақынмен қарым-қатынасты жаңа биік деңгейге шығарды. Әсіресе соңғы жылдары Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанның сыртқы экономикалық саясатын ілгерілетіп, елге инвестиция тарту, қазақстандық компаниялардың өнімдерін экспортқа шығаруға көмектесу жөніндегі тапсырмасы бойынша шетелдегі елшіліктер жүйелі жұмыс істеуде. Осы жүйелі атқарылып келе жатқан үлкен жұмыстарды сәтті жүзеге асыруда еліміздің сыртқы саяси ведомствосының үлесі жоғары.
Қазақстан экономикасының басым салаларына шетелдік инвестиция және инновациялық технология тартуға, сондай-ақ отандық кәсіпорындардың экспортқа бағытталған өнімдерін шетел рыногына шығаруға жәрдемдесу, ықпал ету еліміздің сыртқы саясатының өзекті элементі және сауда-экономикалық дипломатияның негізін қалаушы басымдықтарының бірі. Сол себепті Сыртқы істер министрлігінің тікелей қолдау көрсетуімен еліміздің әр өңірлерінде және шетелдерде жыл сайын сауда-экономикалық және инвестициялық тартымдылықты арттыруды діттеген көптеген іс-шаралар жүзеге асырылады. Сондай-ақ шетелдік іскер топтардың Қазақстанға, қазақстандық экономикалық делегациялардың шетелдерге сапарлары ұдайы ұйымдастырылып келеді. Мемлекет басшысы қойған тапсырмаларды орындау үшін шетелдік мекемелер, инвестициялар, экономика және сауда жөніндегі кеңесшілер, ДСҰ, сондай-ақ Қазақстанның шетелдегі құрметті консулдарын қоса алғанда, министрліктің және еліміздің шетелдердегі барлық әлеуетті ресурстары іске қосылып, жұмылдырылған.
Елбасы Н.Назарбаев экономикалық дипломатияны дамыту, елге қаржы тарту мақсатында тәуелсіздіктің елең-алаңынан бастап ірі мемлекеттер мен экономикасы дамыған алпауыт елдерге жиі сапарлады. Шетелге жасаған әр сапарында сол елдің бизнес-қауымдастығымен жеке-жеке кездесіп, соның нәтижесінде ірі сомадағы коммерциялық келісімдер жасалады. Сол дәстүр бүгінге дейін жалғасып, ізінен жаңылған емес. Мысалы, былтыр Мемлекет басшысы Әзербайжан, Өзбекстан, Беларусь және басқа да елдерге сапарлау барысында жалпы көлемі 1 млрд АҚШ долларынан асатын инвестициялық және сауда келісімдеріне қол қойылды. Ал шет мемлекеттер басшыларының Қазақстанға жасаған сапарлары де нәтижелі болды деуге үлкен негіз бар. Атап айтсақ, Германия президенті Ф.В.Штайнмайердің елімізге маусым айында жасаған сапары аясында жалпы көлемі 1 млрд АҚШ доллары болатын 21 келісімге, Түркия Президенті Р.Т.Ердоғанның қыркүйектегі сапарында көлемі 590 млн АҚШ доллары болатын 9 коммерциялық құжатқа қол қойылды. Бұл жобалардың артында қыруар еңбек пен әр деңгейдегі келіссөздер, түрлі бастамалар және екі тарапты да қанағаттандыратын пайда жатыр. Бұл құжаттардың негізінде барыс-келісті ұлғайтып, түрлі жұмыс орындарын ашу мәселесі діттеліп отырғаны белгілі. Осының арқасында қазынаға түсетін салық көлемі артып, елдің бизнес әлеуеті күшейе түседі. Экономикалық дипломатияның жемісі – елге келетін инвестиция мен сыртқа шығатын экспорттық өнімдер, міне, осы.
Мемлекет басшысының экономикалық дипломатияны дамытуға ерекше көңіл бөлуі нәтижесінде 2016 жылы да біршама уағдаластықтарға қол жеткен. Мысалы, Иранға ресми сапары барысында жалпы көлемі 1,4 млрд АҚШ долларын құрайтын 48 келісімге, Түркия сапарында 520 млн АҚШ доллары болатын 20 құжатқа қол қойылды. Оған Сауд Арабиясына барған сапарындағы құны 200 млн АҚШ долларына жететін 10 келісімді, Жапония сапарында қол қойылған құны 1,2 млрд АҚШ доллар болатын 13 құжатты, Оңтүстік Кореяға сапарындағы жалпы көлемі 640 млн АҚШ долларына жететін 24 келісімшартты қосыңыз. Бұл келісімшарттар құр қағаз жүзінде қалмақ емес. Сыртқы істер министрлігі Мемлекет басшысының шетелдерге жасаған және шетелдер басшыларының қазақстандық сапары барысында қол жеткізілген уағдаластықтардың іске асырылу мониторингін зерделеп, оның орындалуын қадағалау бойынша тұрақты түрде жұмыс жүргізеді. Сондай-ақ трансұлттық корпорациялармен бірлескен инвестициялық жобалар туралы келісімдерге де ерекше назар аударылады.
Ел өңірлерінің экономикалық әлеуетін таныстыру мақсаты экономикалық дипломатияның тағы бір маңызды тарауы десек қателеспейміз. Өйткені Қазақстанның қай өңірін алып қарасақ та, игерілмеген экономикалық мүмкіндіктерді көруге болады. Бұл әлеуетті ел игілігіне айналдыру үшін көршілермен тұрақты қарым-қатынас орнатып, экономикалық байланысты жолға қою және шетелдік инвесторларды тартуға бағытталған түрлі экономикалық, бизнес-форумдар жиі ұйымдастырылып жүр. 2017 жылы өткен барлық өңірлік бизнес-форумдар нәтижесінде көлемі 5 млрд АҚШ долларын құрайтын 50-ден астам құжатқа қол қойылыпты. Олардың қатарында «Aktobe Invest-2017» форумында 209 млрд теңгелік 11 меморандумға, «Алматы Инвест-2017»-де құны 15 млн АҚШ доллары тұратын бірнеше келісімшартқа, «Қостанай Инвест-2017»-де құны 200 млрд теңге болатын 26 құжатқа қол қойса, «Атырау Инвест-2017» форумы аясында 3,3 млрд доллар инвестиция тартылды. Ауқымы өте кең бұл бизнес-форумдар өзге де өңірлерде жалғасын тапты. Биыл да бұл форумдар дәстүрлі жолынан жаңылмай, ел экспортын дамытуға септігін тигізеді деген сенім мол. Бұл шаралар экономикалық дипломатия бойынша Сыртқы істер министрлігінде жүргізілген үлкен жұмыстардың нәтижесі десек артық болмас.
Сырттан инвестициялар тарту бойынша жұмысты күшейту үшін еліміз инвестициялық басымдығы жоғары 10 жетекші елде Инвестициялар және даму министрлігінің инвестициялар жөніндегі кеңесшілерін тағайындап, инвесторлармен мақсатты жұмыс істеу үшін «Kazakh Invest» ҰК» АҚ фронт-кеңселерін ашу туралы шешім шығарды. Олардың қатарында Германия, Франция, Қытай, Ұлыбритания, Оңтүстік Корея, Жапония, АҚШ, Италия, Иран және Үндістан бар. Сауда-инвестициялық бағытқа қатысты жұмыс барысында Сыртқы істер министрлігі, Инвестициялар және даму министрлігі мен басқа да мүдделі мемлекеттік органдар ұлттық компаниялармен біріге отырып, өзара тығыз қарым-қатынаста жұмыс атқаруда. Сонымен қатар екіжақты үкіметаралық комиссиялар (ҮАК) мен іскерлік кеңестер шетел мемлекеттерімен қарым-қатынас тиімділігін арттыру бойынша жұмыс жүргізуде. Әсіресе ҮАК-тердің инвестициялық және экспорттық міндеттерді шешудегі әлеуеті зор.
Еліміздің сыртқы саяси дипломатиясының келесі бір маңызды басымдығы – шетелдегі қазақстандық бизнестің құқықтарын қорғау және қолдау. Осы орайда былтыр қазақстандық бірқатар ірі компаниялар экспортты ілгерілету мен инвестиция тарту бойынша Сыртқы істер министрлігіне өтініш берді. Олардың қатарында «Қайнар-АКБ» ЖШС, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК» АҚ, Қазарнаулыэкспорт» РМК, «Ақтөбе мұнай жабдықтары зауыты» АҚ, «Қазгер-Құс» ЖШС, «Семей инжиниринг» АҚ, «ЗКМК» АҚ, «Молочные истории» ЖШС және басқалар бар. Бұл компаниялар өз өнімдерін экспортқа шығаруға құмбыл, ал оларға шетелдік әріптестерімен келіссөзге отыруға сыртқы саясат ведомствосы үлкен көмек береді. Әрі болашақта орын алатын түрлі жағдайларда компания құқықтарын қорғауға барынша атсалысады. Бұл әрине үлкен көмек, осы орайда мемлекет қанатының астына алған компаниялар жауапкершілігін түсініп, өз істерін барынша сауатты жүргізуге тырысары сөзсіз. Осы орайда айта кетер тағы бір жайт, былтыр ел тарихында алғаш рет Вьетнамға 720 тонна бидай «Қазақстан-Ляньюньган (ҚХР)-Вьетнам» жаңа көлік дәлізі бойынша тасымалданды. Бұл тасымалды «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-тың еншілес компаниясы «КТZ Express» АҚ» «Ляньюньган қ. Қытай-Қазақстан халықаралық логистикалық компаниясы» ЖШҚ-мен бірлесе жеткізді. Қазақстандық бидайды сатып алған вьетнамдық компания ел өнімін тексеріп, оң нәтиже берсе қазақстандық бидайды үнемі сатып алып, көлемін ұлғайтуды жолға қоймақ.
Сыртқы байланыстардың әлеуетін толық пайдаланып отырмыз деуге әбден болады. Байқағанымыздай, құны өте жоғары инвестициялық тұрғыдағы әр келісімшарт оңайлықпен түзілмейді. Ол үлкен еңбекті, қабілетті, тиісті мемлекеттік қызметкерлердің маңдай терін талап етеді. Мұның барлығы, әрине еліміздің сыртқы саясатта көпвекторлы бағыт ұстануының нәтижесінде жүзеге асып отыр деуге толық негіз бар. Себебі бүгінгі таңда Қазақстан Орталық Азия елдерімен де, көршілес алып екі державамен де, Оңтүстік Азия елдерімен, Батыс мемлекеттерімен, қорыта айтқанда, әлемнің кез келген елімен терезесі тең дәрежеде сауда-саттық жүргізіп келеді. Экономиканы дамытуға қарқын берген бұл үдерістерде Қазақстанның сыртқы саясат ведомствосының «көрінбейтін жұмыстарының» үлесі зор.
Венера ТҮГЕЛБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
