Қазақстан • 05 Маусым, 2018

Жаңғырмалы энергияның жақсылығы неде?

1642 рет
көрсетілді
11 мин
оқу үшін

Табиғи ресурстарға әлемдік сұраныс артып, энергетикалық революция қарқын алып, әлем баламалы энергияның қолданысын арттыруға бет бұрған бүгінгі кезеңде энергетикалық нарықтағы барлық ірі ойыншылар, яғни корпорациялар мен бизнес қауымдастық жаңа энергетикаға ауқымды инвестициялар салуға көшкен. 

Жаңғырмалы энергияның жақсылығы неде?

Қыруар табысқа кенелген Канада

Былтыр Қазақстанда баламалы энергия көздерінен алынған қуат көлемінің үлесі 1 пайызды құрады. 2020 жылы бұл көрсет­кіш 3 пайызға жетеді деп күтілуде. Ал 2050 жылға қарай елі­міздің энергетикалық балан­сын­дағы жаңғырмалы энергия­ның үлесі 50 пайыз болмақ. ВР компаниясының бас экономисі Спенсер Дейл келтірген мәлімет бойынша, 2035 жылға қарай қазбалы отынның үлесі 30 пайызды ғана құрап, ал баламалы энергия көздерінен алынатын қуат еуропалық дамыған елдерде − 40 пайызға, АҚШ пен Қытайда 20 пайызға жетпек.

Таяуда елордада АҚШ кәсіп­­кер­лер палатасының ұйым­дас­тыруымен өткен алқалы жиын­да әлемдегі және Қазақ­стан­­дағы жаң­ғырмалы энер­гия­ның үлесін арттыру, «жасыл» техно­ло­гия­ларға көшу тақы­рыбында әңгіме өрбіді. Канада елшісі Николас Бруссо өз елінде соңғы жылдары аталған саладағы көрсеткіш екі есе артып, жаңа технология­лар ар­қы­лы балама энергия көздерін дамы­ту қарқын алғанын, ол эко­но­ми­каның дамуына негіз болып отыр­ғанын айтты. Оның айтуынша, Англияның орталық банкі келтірген болжамға сәйкес, 2022 жылы «жасыл» энергиядан түсетін пайда 3 млрд АҚШ долларын құрамақ. Өткен жылдың жаһандық экологиялық таза технологиялар индексінде Канада әлем бойынша 4-орынға табан тіреп, АҚШ-ты да басып озған. Бұдан экологиялық таза технологиялардан ел қазынасына пайда алып келуге болатындығын көру­ге болады. Канадада 2016 жылы ІЖӨ-нің 2 пайызын аталған сала құраған. Құны 11,5 млрд долларды құрайтын экологиялық таза тех­­но­логиялар экспортта­лып, бұл бағытта 275 мың адам жұмыс жа­сай­ды. Аталған сала­дан пайда табу­ға болатынын түсін­ген кана­далықтар осы бағыт­та жұ­мыс­тарын жандан­дырып, бүгінгі күні мемлекет­тен ешқандай субсидия қарастырыл­маса да, жекеменшік секторлар жел және күн энергиясын дамытуды жолға қойып отыр.

Соңғы 100 жылда әлемдегі электр энергиясын өндіру ісі цифрланып, орталықтанған сипатта дами түсті. Ал 2025 жылға қарай 17 млрд құрылғы интернет желісіне қосылып, электр қуатын тұтыну қарқыны еселене түспек.

Бұл дегеніміз жер бетіндегі әрбір адам кемінде 5 құрылғыны электр желісіне қосады деген сөз. Әлемдік сұранысты өтеу үшін Қазақ­станда да ірі бастамалар қолға алынбақ. Өз сөзінде GRATA International заң фир­масының серіктесі Шаймерден Чика­наев Қазақстанда баламалы энер­гия көздерінің үлесін 2030 жы­лы 30 пайызға жеткізу жоспар­ланып отырғанын айтты. Ол үшін биылғы жылы аталған салада ауқымды 16 жобаны іске асыру көзделген.

Былтыр Ас­танада өткен ЭКСПО көрмесінен ке­йін «жасыл эконо­микаға» бағытталған ірі жобаларды іске асыру үшін шетелдік инвесторларды тарту, оларға тиімді ұсы­ныстар мен қолайлы жағдай жасау заң аясында қарастырылып отыр. Заңгер өз сөзінде шетелдік инвестор­лардың Қазақ­с­танда білек сыбана жұмыс істеуі үшін заңдағы құқықтық-нормативтік акт­і­лер аса қолайлы екенін айтады. 

– Бастамасы жаман емес, қар­жылық айналымнан пайда түскенін байқап отырмын. Бұл мемлекет тара­пынан инвести­циялық кли­мат­тың жақсаруына аса мән бері­ліп отырғанын аңғартады, – деді заңгер Ш.Чиканаев.

Электромобильге сұраныс аз

ALD Automotive аймақтақ менед­жері Марсис Мауринстің келтірген мәлі­меті бойынша, былтырғы жыл­дан бері Қазақ­станда ресми түрде 13 электр автокөлігі са­тылған. Десе де, Алматы­да TESLA электр авто­көлігін тізгін­деу­­ші­­лер­ді жиі көреміз. Электр көл­і­гі­нің бұл түрі елде ресми тір­кеуд­е болма­ған­дықтан, атал­ған көлік түрінің жалпы деректе нақ­ты қаншасы қолданыста екендігі белгі­­сіз. Ал гибридтік, яғни дәс­түр­лі жанар-жағар­маймен де, электр қуатымен де жүре а­латын маши­на­ларға биыл қызығу­шы­лық таныт­қ­андар саны 37-ге жеткен. Айта кетерлігі, Toyota электр қуаты­­мен жү­ретін автокөліктер шығаруда көш­бас­шылар­дың бірі. Бірақ аталған корпорация Қазақ­станға көліктің дәл осы түрін саудаға қоюдан бас тартқан. Себебі ал­ғаш­қы тәжірбиелері сәтсіз аяқ­та­лып, сату­ға алып келген темір тұлпарларын кері қай­таруға мәж­бүр болған. Ескеретін тағы бір жайт, электр қуатымен жүретін көлік­­терге Алматының ауа райы қолай­лы болғаны­мен, машина аккумуля­торы Астана­ның қақаған қысында жиі отырып қалады.

Әлем бойынша Норвегия, Нидерланд, Бельгия сынды елдерде экологияға зияны жоқ автокөліктер шығаруға мемлекет тарапынан ай­рық­ша қол­дау көрсетіледі. Мыса­лы, электр­лі автокөлік тізгін­деген норвегия­лықтар көлікті тегін қуат­тауға, автобус жолағымен жүруге, мемлекетке аз мөлшерде салық төлеуге мүмкіндік алған. Бұған қоса, осы елде электр қуаты­мен жүре­тін көліктердің санын арттыру мақ­сатында импорттаушылар са­лықтан тұтастай босатылып отыр.

Қоршаған ортаға залалы жоқ авто­кө­лік­тер әлем жұртшылы­ғының қызығушы­лығын тудырмай отырғандығының да өз себебі бар. Алдымен жанар-жағар­май­мен жүре­тін автокөліктермен салыс­тыр­­ғанда электр қуатымен жүретін көлік­­тер­дің бағасы әлдеқайда қымбат. Екін­­ші­ден, олар ауа райы­ның барлық кезе­ңінде шыдас бер­мейді. Үшіншіден, қуат­тай­тын орындардың тапшылығы және сап­а­сының жоғары болмауы көлік құ­мар­ла­р­дың күмәнін арттыра түседі.

Қазақстанға қандай пайдасы бар?

«KB Enterprises» компаниясы­ның директоры Тайлан Караманли баламалы энергия көздерінен алынатын энергиялық қуатты тариф ретінде қарастырмай, оның бола­шағынан әлдеқайда орасан зор мүм­кіндіктерді көруге шақырады. Қазақ­стан­ның территориясы ауқымды болған­дықтан оның барлығын цифрлы жүйеге ен­гізу мүмкін емес. Мысалы, шалғай жер­­дегі жылыжайға электр қуатын орта­лық­­тан тартқаннан гөрі, сол жерге күн батарея­­сын орнату әлдеқайда тиімді. Шы­ғын­­ды кемітіп, ертең алатын өнімнің баға­­сы да арзандайды. Бұл ең алдымен эконо­­ми­­калық тұрғыдан тиімді екенін айтады Т.Караманли.

Қазақстан климат жөніндегі Париж келісіміне сәйкес 2020 жылдан бастап әр бес жыл сайын ауаға зиянды шығарын­дыларды азайту міндетін жүктеп отыр. Әлем елдеріндегі тәжірибелерді негізге алған Қазақстан 2019 жылдың соңында Экологиялық кодекске толықтырулар мен өзгерістер енгізбек. Айта кетерлігі, өткен жылы Қазақстанның экология­лық ұйымдары қауымдастығы құры­лып, оған елдегі қордала­нып қалған экологиялық мәсе­лелердің шеші­мін табу міндеті жүк­тел­ген. Қауым­дастықтың бас­қар­ма төрайымы Айгүл Саға­ди­бек­қызына хабар­ласып, экологиялық заңға нақты қан­дай өзгерістер енуі қажеттігін сұрап, орталық қолға алған бастамалар мен жос­парлар жайында мағлұмат алдық.

– Бүгінгі күні таза ауада өмір сүріп, эколо­гиялық таза өнім­дер өсіру үшін су мен жердің эко­жүйе­сін сақтап, топы­рақ тозаң­дануының алдын алу, су қойма­ларын таза ұстау, атмо­сфера­ны лас­танудан сақтау қажеттігі туын­дап отыр. Қауым­дастық негізге ала­тын мі­ндет­­тер­дің ішінде ұлттың саулы­ғы мен адам өмірінің сапасын жақ­­сар­ту, одан бөлек қалалардың, елді мекендердің тұрақ­ты дамуы негізінде қоғамдағы эколо­гия­лық жүйенің сақталуын қадаға­лау басшылыққа алынады. Құрыл­ғаны­на аз уақыт болғанымен Қазақ­­­стан­ның экологиялық ұйым­д­ары қауымдастығы біршама жұ­мыс­тың басын қайырып, бір­қатар мәселелердің оң шешім табуы­­на ұйытқы болып отыр. Қауым­­­дас­тық ірілі-ұсақты 80-ге жуық эко­­ло­­гиялық ұйымдардың, оның ішінде бизнес өкілдері мен қоғам­дық ұйымның басын біріктіп отыр, – деді басқарма төрайымы.

Оның айтуынша, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған шара­лардың жүйелі жүргізілуіне мемлекеттік органдар­дың ықпалы зор. Қауымдастық осы мақсат­та Энергетика министрлігі мен Астана қаласы және Қарағанды облысы әкім­діктерімен бірлескен меморан­дум­ға қол қойған. Неліктен алдымен аталған өңірлер­дегі экологиялық мәселе­лер­дің назарға іліккенін айтқан А.Сағадибек­қызы қыста елорданың аспаны көк түтінге оранғанын айтты.

– Белгілі болғаны қаладағы ЖЭО-дан (жылу электр орталығы) бөлінетін қал­­дық­­тар, сапасыз бензин қолданатын көлік­­­тер санының артуы, көмір жаға­тын үй­­лер­­ден үздіксіз шығатын қал­дық­тар, осы­­ның барлығы ауаның лас­тануы­­на себеп болып отыр. Ал Темір­­тау өнер­­кәсіп­тік ин­дустриялық қала бол­ған­­нан кейін де экологиялық мәселе­лер­дің күр­­де­ленуі түсінікті жайт. «Арселор Мит­тал Теміртау» мен ЖЭО-дан шы­ға­тын қалдықтар, оған қоса қаладағы көлік­тер мен жеке үйлердегі ауаны ластайтын түтін­дер салдарынан Теміртауда ақ қар­­дың орнына қара қар жауғанын біле­міз. Осы мәселелерді жан-жақты зерт­тей келе, нақты шешім­дер шығаруға бағытталған 8 бағыт бойынша қысқа мерзімді және де ұзақ уақытты қамтитын жоспар әзірледік. Келісім бойынша алда­ғ­ы екі жыл ішінде Астана және Темір­тау қала­ларын­дағы су қоймаларын тазар­ту­дан бас­тап, көгалдандыру жұ­мыс­тарына дейінгі іс-шараларды қамти­тын эко­ло­гиялық жағдайды тұрақтан­дыру жо­спары іске асады. Қауымдас­тық сайт­ында атқарылған жұмыс­тар жа­йын­да ақпараттар толықтай жа­рия­ланып оты­рады. Ал өз кезегінде ұзақ мер­зім­ге жос­пар­ланған шаралардың ішінде халық­ар­алық және Париж келісіміне сәйкес төмен көміртекті дамыту ісі қолға алынбақ. Қауымдастық қазіргі уақыт­та Қызылорда, Павлодар, Шығыс Қазақ­стан облыстарының басшыларымен экологиялық мәселелерді анықтап, зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында келіссөздер жүргізіп жатыр,– деді басқарма төрайымы.

Келер жылы елімізде Эколо­гиялық кодекске өзгерістер енбек. Қауымдастық тарапынан аталған заңға алып-қосар ұсыныстар да баршылық. Осы ретте жақын­да қауымдастық атынан эколо­гия­лық тұжырым­дама дайындалып, Энер­гетика министр­лігіне ұсынылған. Онда ауаны ластамаудың жолдарын қарастырудан бастап, «жасыл» технологияларды қолдануға дейін нақты жоспарлар мен атқарылар жұмыстар қамтылған.

Еркежан АЙТҚАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»