Жаңа технология ашқан жол
Әлемдік статистика Еуропада шамамен 15 млн адам жүрек жеткіліксіздігіне шалдықса, оның 500 мыңға жуығы терминалды сатыдағы науқастар екенін алға тартады. Бұл әлемде жарты миллион адам жүрек трансплантациясына мұқтаж деген сөз.
Стэнфорд профессоры Норман Шамвейд жүрек трансплантациясы әдісін ойлап тапқаннан кейін, тұңғыш трансплантацияны шәкірті Кристиан Барнард 1967 жылы Кейптаун қаласында (Оңтүстік Африка) 55 жастағы науқасқа жасаған болатын. Деректерге сүйенсек, жыл сайын әлемде шамамен 3500 жүрек трансплантациясы жасалады, оның жартысынан көбі АҚШ-та жүзеге асады. Тек Американың өзінде күніне донорға үлгермеген
20 науқас қайтыс болса, күту парағына минут сайын бір адам кезекке жазылатын көрінеді. Елу жылдан астам уақыт ішінде осы әдіс қаншама науқастың көрер жарығын көбейтті.
«Жыл сайын донорын күте алмаған 30-40 пациент жарық дүниемен қоштасады. Дәл қазір ургентті 6 науқас бар. Донордың жоқтығынан биыл біз небәрі 8 жүрек трансплантациясын жасадық. Донор тапшылығы тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде үлкен мәселе болып отыр. Сол үшін жүрек трансплантациясына жоғары технологиялар көмекке келуде», дейді «Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы» АҚ басқарма төрағасының бірінші орынбасары Махаббат Бекбосынова.
Кардиологтің айтуынша, жүрек жеткіліксіздігінің терминалды сатысын емдейтін бұл клиникада жылына 200-ге дейін жүрек трансплантациясы жасалуы керек. «Жүрегін ауыстыруға мұқтаж пациенттердің саны жыл сайын артуда. Егер норманы орындасақ, жыл сайын 180-200 адамды құрауы тиіс. Елімізде кем дегенде 300 адам жүрек трансплантациясын қажет етеді деп ойлаймын. Өйткені науқастардың 70%-і тиісті ем қабылдамағандықтан қайтыс болады. Мұны әлемдік статистика да растап отыр. Біз де одан алысқа бармаймыз. Бізде бір жағынан донор тапшылығы бар болса, екінші жағынан бұл мәселенің моральдық-этикалық жағы бар. Донор болу үшін бір адамның қайтыс болып, өз жүрегін басқа адамға беруін күтетініміз рас. Осы тұрғыда өте үлкен этикалық проблема да жоқ емес», дейді ол.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы Жолдауында халықтың өмір сүру ұзақтығының өсуіне және медициналық технологиялардың дамуына байланысты медициналық қызмет көрсетуге деген сұраныс көлемі арта түсетінін айтқан болатын. Соның бір көрінісі – өткен айда Ұлттық кардиохирургия орталығы әлем бойынша алғаш рет жасанды жүрек имплантациясын жасады. Бұл еліміздің ғалымдарын ғана емес, дүние жүзі дәрігерлерін де жалт қаратқан жаңалық болды. Іле-шала Астанада 18-19 қыркүйек күндері кардиология және кардиохирургия саласындағы ең соңғы ғылыми жобалар мен жасанды жүректі құрудағы инновациялық жобалар бойынша симпозиум өтіп, оған шетелдің 250-ге жуық кардиохирург ғалым қатысты. «Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы» АҚ басқарма төрағасы Юрий Пя заманауи әлемдік медицинаға соны серпіліс әкелген CARMAT толық жасанды жүрегін имплантациялау тәжірибесімен бөлісті.
Жүрек трансплантациясының жаңа әдісі – жасанды жүрек қарыншасы. Бұл бағдарлама клиника ашылған сәттен бері 7 жыл бойы қолданылып келеді. Медицинаға жүрек трансплантациясымен бірге енген бұл әдіс соңғы 20 жылда әлем бойынша қолданысқа ене бастады. «Бүгінде әлемде жүрек қарыншасы трансплантациясының халықаралық тізімінде жасанды құрылғылар имплантациясы салынған 15000 пациент бар. Бұл жасанды сол жақ қарынша, оң жақ қарыншаның астындағы ұстап тұратын тірек, жүрек алынып тасталып, орнына механикалық жүрек салынған операция. Сол жақ қарыншаның имплантациясы 7-8 жыл өмір сүруге мүмкіндік берсе, әлем тәжірибесінде ол имплантациямен 10-15 жыл өмір сүрген адамдар бар. Бірақ бізде бұл бағдарлама небәрі 7-8 жылдан бері қолданыста. Сондықтан ондай деректер әлі жоқ. Ал жаңағы 15000 науқастың 2%-іне механикалық жүрек салынған. Біздің клиникамызда осындай 3 операция жасалды. Донорларын күте алмауы мүмкін деген пациенттерге өмірлік көрсеткіштері бойынша механикалық жүрек орнатылды. Бірінші пациентке сегіз айдан соң, екінші пациентке бес айдан соң донор жүрегі трансплантацияланды. Бұл әлемдегі кардиохирургия бойынша Қазақстанның жасап отырған үлкен көмегі. Өйткені бүгінге дейін дүниежүзі бойынша ондай операциялар әлі жасалған жоқ», дейді М.Бекбосынова.
TAVI операциясы. Дәрігердің айтуынша, бұрын кардиохирургияда жүрек қақпақшаларына жасалған операциялардың барлығы төсті толық ашып жасалатын. Қазір мұндай операцияларды қантамыр арқылы жасауға мүмкіндік бар. «Мысалы, аорта қақпақшаларын қантамыр арқылы ғана ауыстыратын деңгейге жеттік. Бұрынғыдай тілудің қажеті жоқ, қантамыр арқылы жүрекке кіріп, қақпақшаны ауыстыра аламыз. Мұндай жағдайда пациент екі күннен соң клиникадан үйіне қайтады. Бұл әлемдік практика бүгінгі таңда Қазақстанға да жетті. Аорта қақпақшасына жасалатын операция TAVI деп аталады», деген клиника басшысының орынбасары Қазақстанда 3 жылдан бері осы әдіспен 150 шақты операция жасалғанын жеткізді.
CARMAT – жасанды жүрек. Ол Еуропалық Airbus SE аэроғарыштық және әуе қорғаныс концернімен ынтымақтастықта толығымен жасанды жүректі өңдейтін француздық компанияның (CARMAT SA) атымен аталған. «Жүректі CARMAT-қа ауыстыру үшін пациенттер медициналық көрсетілімдері ғана емес, анатомиялық ерекшеліктері бойынша да сәйкес келуі тиіс. Бұл аппарат орта бойлы, кең иықты адамдарға арналып жасалған. Бұл болашақтың аппараты деп ойлаймын. Осы тәсіл бойынша 10 пациентке Франциядан тыс, 6 пациентке Францияда операция жасалды. Яғни, әлемде осындай 16 операция жасалды. Біз осы пациенттердің 3-інің біреуіне жүрек трансплантациясын жасаған әлемдегі жалғыз ел болып табыламыз. Бұл аппарат біздің қадағалауымыз барысында физиологиялық тұрғыдан табиғи жүрекке жақын қасиеттерін көрсетті», дейді отандық мамандар.
Бізде балалар донорлығы бойынша заң жоқ
Аталған орталықта Балалар кардиологиясы және кардиохирургиясы бөлімі бар. Онда балаларды жүрек трансплантациясына дайындайды. «Бізде балалар донорлығы туралы заң жоқ. Яғни, балалар қайтыс болғаннан кейін олардың ағзаларын алуға рұқсат жоқ. Сондықтан біздің мемлекетімізде балалардың жүрегін трансплантациялау жасалмайды. Біз осы 6 жыл ішінде орындалған 68 трансплантация ішінде жүрек трансплантациясы жасалған 15, 17 жастағы жасөспірімдер бар. Оларға ересек адамның донорлық жүрегі салынды. Олар қазір ересек пациенттер тобында бақылауда. Бірақ біздің клиникамызда екі кішкентай балаға жасанды сол жақ қарыншаның трансплантациясы жасалды. Тараздық Жузель есімді қызға ота жасалғанына бір жыл болды. Ол 6 ай бойы біздің клиникамызда жатып, жасанды қарыншаны қолданып, Үндістандағы жүрек трансплантациясына кезегін күтті. Шетелге барып жүрек салдырған соң, қазір біздің орталықта бақылауда тұр. Жақында екінші пациентіміз 12 жастағы қыз балаға сол жақ қарынша трансплантациясы жасалды», дейді М.Бекбосынова.
Оңалту жұмысы ойдағыдай ма?
Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы оңалтудың тек бастапқы сатысын ғана жүргізеді. Оған пациенттердің көптігі себеп. «Бұл өте маңызды мәселе. Өйткені орталық енді ғана ашылған кезде бізді пациенттерді оңалтудың соңғы сатысына шақыратын. Қазір біз оңалтудың тек бастапқы сатысын ғана жүргіземіз. Себебі кардиохирургиялық операцияға мұқтаждардың саны өте көп. Соңғы оңалтуды аймақтардың өздеріне қалдырдық. Әр аймақта жүрек трансплантациясынан, имплантациясынан кейін жауапты кардиолог мамандар бар. Оңалтудың ерте кезеңі, яғни пациентке операция жасалған уақытта науқаста қандай да бір асқынулар орын алса, біз бақылауымызда ұстаймыз», дейді маман.
Махаббат Сансызбайқызының айтуынша, оңалту стационарлық, амбулаториялық-емханалық кезең және санаторлық-курорттық емдеуден тұрады. Алайда біздің елде мұның барлығы толық жүзеге асып отырған жоқ. «Дамыған мемлекеттердің бәрінде, мәселен, Германияда инфаркке шалдыққан науқас толық сауығып кеткенше мемлекет еңбекақысын, сақтандыруды төлеп, жұмыс орнын сақтап қалады. Оңалту қызметі болуы қажет. Егер бізде оңалту кезеңдері жолға қойылса, пациенттер орталығымызға қайта оралып келіп отырады. Осы тұрғыда қазір Кәсіподақ ұйымдары тиісті жұмысты қолға алуы тиіс. Адамдарды оңалту, денсаулықты сақтау үшін санаторлық-курорттық аймақтар жөнге келтірілуде», дейді ол.
Майгүл СҰЛТАН,
«Егемен Қазақстан»
