Shamaly ýaqyt ótkende, alańqaıǵa jınalǵan jurtty eleń etkizgen asaba qozy kósh jerde qudalar kele jatqanyn habarlady. Arqanyn kerip, shashýyn berip toı ıeleri shat-shadyman meımandarynyń aldynan shyqty. Bári jarasymdy. Baıyrǵy ádep. Merekelik ıba. Dýmandy dabys.
Asaba maǵlumat bergendeı, qudaıy qudalar pirdiń sońy Bekettiń eli, sonaý Úsh qıan Mańǵystaýdan ekenin bildik. Sóz saptaýlary sergek, kıgen kıimderi de ádipti hám ádepti jurtqa súısinip turmyz. Qazaqtyń jónimen ári jolymen kele jatyr. Basynda baıqamappyz, jaqyndaǵanda ańǵarǵanymyzdaı, úı ıeleriniń «qudalar» dep jalpy atap jatqany bolmasa, salatanatty toptyń ishinen er adam baıqalmady. Eki bólinip kele jatqan shyǵar destik. Joq. Shynymen qyzdyń ákesinen bastap aǵalary, inileri, bir sózben aıtqanda erkek kindiktileri kelmegen. Týra sol kezde bir-birimizge ańtarylyp qaraǵanymyzdy nesine jasyraıyq? Sóıtsek, batys óńiriniń baıyrǵy salty boıynsha qyzdyń bet asharyna, basqa bosaǵany attaǵan toıyna ákesi qatynaspaıdy eken.
Biletin saltty bizge nege aıtyp otyr dersizder? Áńgime joǵaryda aıtqan toıda emes, bir jyl buryn Astanada ótken qyz uzatý toıynda bolyp tur.
«Tap-tamasha toı edi, pushyq kirip búldirdi» degendeı, basynda bosaǵaǵa maı quıylyp bastalǵan toıdyń sońy suıylyp sala beretinin qaıdan bileıik? Toı boıy eki jasqa jaqsy tilekter aıtylyp, qyzdyń jolyna aq jol tóselgenshe bári durys edi. Bir kezde jaryqtyq asabamyz (bul jerde asabanyń kinási bolmaýy da múmkin) qazir toıda syńsý aıtylmaıdy, onyń ornyna uzatylyp bara jatqan qyz ákesimen vals bıleıdi demesi bar ma? Elde de es joq, ysqyryp, qyshqyryp álgi is-sharany qoshtap áketti dersiń!..
O zamanda bu zaman, qaı qazaq qyzynyń ash belinen ustap, el-jurttyń aldynda bı bılepti? Kirerge tesik, shyǵarǵa esik tappaı turmyz... Bári qol soǵyp, eńkildep jylaǵan qyzdy ákesi sóıtip kúıeý balasyna jetektetti. Jastardyń jolyna tóselgen aq mataǵa jas búldirshinder raýshan gúliniń qyzyl qaýyzyn shashyp tur. Ony qoıshy, qadamyńa gúl bitsin dep ózimiz de aıtyp jatamyz. Bizdi qynjyltqan essiz ata-ana men esirik balalardyń elde joq ersi qylyqtary edi. Bul týraly Baýyrjan Momyshuly atamyzdyń kelini Zeınep Ahmetova aıtýyndaı-aq aıtyp júr. «Jartylaı jalańash bolashaq kelinniń ákesimen vals bıleýi qaıdan shyqqan? Qazir qyzdar uzatý toıynda syńsý emes, jańaǵy aıtqandaı, ákesimen qoshtasý valsin bıleıdi eken. Astapyralla, qaı qazaq qyzyn bılep júrip kúıeýge bergen? Mundaı salt eshbir ata-babamyzda bolǵan joq», deıdi Zeınep apamyz kúıinip. Qulaq asar túrimiz kórinbeıdi.
Qaı bir jyly úılený toıynyń senarıin úndi fılmi jelisimen ótkizgen masqarany kórip jaǵamyzdy ustaǵan edik. Endigi kórgenimiz álgindegideı. Shetelge elikteýdiń de epti, esti joly bar. Biraq óz saltyń men sanańdy attap arsyz qylyqtarǵa barýǵa kim ruqsat berdi?
Qarap otyrsaq, biz áńgimelegen eki toıdyń arasy jer men kókteı. Batys Qazaqstan óńirleriniń qyz uzatqandaǵy salty men elordamyzdaǵy qyz uzatý mánerin qatar qoıýdyń ózi yńǵaısyz. Arsalańdaǵan kelin atasynyń aýzyna tort tyqqylap jatqan toıdy da kórdik. Kelinniń qolyndaǵy shoq gúlge talasyp qalǵan qyzdardyń da qylyǵy qaıdan esimizden shyqsyn? Tipti búginde mundaılarǵa etimiz ólip bara jatqandaı, qalypty ǵadet dep qaraıtyn bolyppyz. О́reskel qatege óresi tar ózimiz urynyp jatyrmyz.
Toı – tárbıe tetigi. Burynda qazynaly qarıalarymyz bolsa álgindegideı ádepsiz áreketterge jol bermes pe edi? Qazir sol qarıalar dastarhanǵa beretin batasyn qaǵazdan ejelep oqyp, umytyp qalǵan shýmaǵyn báıbishesi qulaǵyna sybyrlap otyrsa qaıtersiń? «Júzge kelińder!» degen tilegin júz gramm urttap aıtqan qarıa sózinde qandaı kepıet bolsyn? Qyzyq bolsyn dep qyzymen bılegen álgi áke de erteń ata atanady... Dástúr úzildi, salt sarqyldy degen osy bolar?!
О́zgeniń batysyna emes, ózimizdiń batysymyzǵa eliktesek qaıtedi? Ádepten shyǵýdyń ádetke aınalǵany jaqsylyqtyń nyshany emes.
Mıras ASAN,
«Egemen Qazaqstan»
