Demek ol halyqtyń kókeıinde júrgen suranysyn dóp basqan bastama boldy degen sóz. Bizdiń rýhanı qundylyqtarymyzdy memlekettik deńgeıde jappaı jańǵyrtý osy kúnge deıin qolǵa alynbaǵan edi. Árıne «Mádenı mura» baǵdarlamasy boıynsha da birshama sharýalar isteldi. Biraq onda tek barlyq tarıhı, ádebı, mádenı, arheologıalyq muralar jańǵyrtylǵan. Rýhanı jańǵyrý boıynsha jeke tulǵalardyń esimderin tiriltý, týǵan jerdiń qasıetin tanytyp, ony urpaqqa tanytý, elimizdiń kıeli jerleriniń geografıasyn jasaý jáne t.b. bári de eskerilip, ásirese tamyry tereńge ketken ulttyq kodymyzdy túletý basty shart bolyp otyr.
«Jańa turpatty jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý. Onsyz jańǵyrý degenińizdiń qur jańǵyryqqa aınalýy op-ońaı», degen edi Elbasy óziniń maqalasynda.
Memleket bastap, halyq qoldaǵan soń rýhanı jańǵyrý boıynsha úlken ister atqarylyp jatyr. Olardy arnaıy saralap shyǵýdyń ózi birneshe maqalaǵa júk bolar edi. Biraq osy baǵytta keıbireýlerdiń keleńsiz baǵytqa siltep, teris qylyqtar kórsetip jatqanyn da joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy.
Rýhanı jańǵyrýdyń bir sharty – eli men jeriniń tutastyǵyn jáne azattyǵyn qorǵaýǵa belsene atsalysqan erler men olardyń isterin jańǵyrtý. Osy qatarda qol bastaǵan batyrlar men sóz bastaǵan sheshender esimderin urpaqqa tanytý úlken mindetterdiń biri. XVIII ǵasyrdaǵy jońǵar shapqynshylyǵy qazaq halqyn jer betinen joq qylyp jiberýge shaq qalǵan alasapyran urys boldy. Qazaq halqy «Aqtaban shubyryndy, alqakól sulamaǵa» ushyrap qasha kóship, jol boıy qyrylyp, buryn bolyp kórmegen shapqynshylyqqa dýshar boldy. Sol kezde halyq arasynda taralǵan «Elim-aı» zary kúni búginge deıin adamnyń kózine jas úıiredi. Uzaq jyldar boıy osy zardy «avtory belgisiz, halyq áni» dep keldik. Biraq barlyq «halyq áni» degenderdiń naqty avtory bar ekeni sózsiz.
О́tken ǵasyrdyń 80-shi jyldarynan beri ádebıet tarıhyn zertteýshiler M.Jarmuhammedova, G.Tursynova, N.Ábýtálıev jáne t.b. respýblıkalyq gazet-jýrnaldarǵa XVII-XVIII ǵasyrlarda ómir súrgen Buhar, Jankisi, Janaq, Bahram jáne t.b. jyraýlar men Segiz seriniń jyrlaryn zertteý barysynda alynǵan derekterdiń negizinde «Elim-aıdyń» avtory Qojabergen Tolybaıuly ekenin dáleldep, maqalalar jazǵan. Onyń ómir súrgen mekeni Soltústik Qazaqstan oblysynyń Gúltóbe-Mamanaı degen jaıly qonysy ekeni anyqtalǵan soń bul úrdiske jergilikti zertteýshiler, ólketanýshylar da aralasyp, «Elim-aı» zaryn biletin adamdardy tabýǵa tyrysqan. Jergilikti zertteýshiler S.Jumabaev, Q.Muqanov jáne t.b. tipti qatty kirisip, aqyry bilikti aqsaqaldardyń aýzynan Qojabergennen qalǵan birneshe dastandar men tolǵaýlar tapqan. Zertteý barysynda «Elim-aı» zary tolyǵymen «Elim-aı» dastanynan alynǵany, barlyq ıdeıalary men sózderi sodan shyqqany, tek áıel adamnyń oryndaýyna laıyqtalǵan soń birneshe joldary ǵana ózgeristerge ushyraǵany anyqtalǵan.
Mine, osyndaı zertteýlerden keıin Qojabergenniń basy kóterilip, kúmbez ornatyldy, eńbekteri birneshe tom bolyp jaryq kórdi, mektepke esimi berildi, «Jeti Jarǵy jáne Qojabergen jyraý» qoǵamdyq qory quryldy, Almatyda, Astanada, Petropavlda birneshe halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferensıalar ótkizildi. 350 jyldyǵyn atap ótý barysynda Petropavl qalasyna kóshe aty berildi, eskertkishin ornatý týraly Úkimettiń qaýlysy qabyldanyp, ol da jýyrda iske asty. Sóıtip ol rýhanı jańǵyrýǵa sol kezden beri úles qosyp kele jatqan shara retinde qarastyryldy.
Endi sonyń bárin joqqa shyǵaryp, akademıkter M.Qozybaev, S.Zımanov, S.Qırabaev, professorlar M.Myrzahmetov, A.Aıtaly, Á.Kekilbaıuly bastaǵan birneshe memleket jáne qoǵam qaıratkerleri qoldaǵan, bolǵanyn dáleldegen Qojabergen Tolybaıulyn tarıhta múlde bolmaǵan adam deıtin bireýler shyǵypty...
Ondaılardy halyqtyń rýhynyń kóterilgenin qup kórmeıtinder demeske shara joq. Keı jaǵdaıda mundaılar uly tulǵalarymyzdy mansuqtaýymen qoımaı, el ishinde jik týǵyzyp jatady. Sondyqtan ondaılarǵa jol bermeı, der kezinde toqtaý salyp otyrǵan da jón. Kim ne dese de, Qojabergen jyraýdy halqynyń jadynan óshire almasy anyq.
