Жоғарғы соттың төрағасы Жақып Асановтың бастамасымен осы жылдың басынан бері жобалық менеджмент әдісімен 7 топ құрылды. Соның бірі «Татуласу: сотқа дейін, сотта» жобасы шеңберінде жұмыс істеп жатқан топ Қостанай облысына келіп, әлеуметпен – ақсақалдармен, ардагерлермен және судьялармен кездесті. Конференцияда Жоғарғы сот төрағасының кеңесшісі Сағатбек Сүлеймен сөзінің басын «Ежелден аталы сөзге тоқтап, сөз қадірін білген, аңғалдығы мен адалдығын жоғалтпаған, дана халық едік. Осы қасиеттеріміз бола тұра, ұлттық санамыздың улануы ма, әлде жаһандану толқынының әсері ме, жылдан-жылға даукес болып бара жатқандаймыз» деп бастады. Оның айтуынша, тек азаматтық істер бойынша, дауға кемінде екі адам қатысатынын ескерсек, соттасушы адамдар саны еліміздегі халықтың 6-18 пайызын құрайды екен. Ал сотқа қатысатын басқа мүдделі адамдарды санайтын болсақ, бұл көрсеткіш көбейе түсері сөзсіз. Өршіп тұрған даулардың көпшілігі отбасылық келіспеушіліктер көрінеді. Оның ішінде некені бұзу, баласын, ата-анасын асырау үшін алимент өндіру сияқты тіршілік түйткілдерінің барлығын да тараптар сотқа жолдайды. Қазақстанда орта есеппен әрбір 3-ші отбасының шаңырағы шайқалып, неке бұзылады. Сонда әр отбасында екі бала бар деп есептегеннің өзінде бір жылда 100 мың бала не әкенің, не ананың тәрбиесінен тыс қалады екен.
– Біздің елде жыл санап соттағы істер еселеп артуда. Оларды 2013 жылмен салыстырғанда 2017 жылы 2 есеге жақын, яғни 1,4 миллионннан 2,7 миллионға дейін өскен. Еліміздегі адам басына шаққанда құқыққа қабілетті әрбір төртінші азамат дауға тартылып, соттасып жүр, – деді Сағатбек Сүлеймен. Республикада сотсыз да шешуге болатын тұрмыстық сипаттағы дау-дамайлар бірінші сатыдағы судьялардың жұмысын тым көбейтіп жіберген.
Республикадағы өзге өңірлерге қарағанда даукестік деңгейі жоғары облыстың бірі Қостанай болып отыр. Тек дауласушы екі адам ғана қатысатын азаматтық істер бойынша соттасушылар саны облыс тұрғындарының 15 пайызын қамтиды. Қостанай облыстық сотының төрағасы Асланбек Мерғалиев бітімгершілік бойынша облыста жүргізіліп жатқан жұмыстарға шолу жасады. Тұрмыстық және азаматтық дау-дамайларды сотқа дейін татуласу арқылы бітірсе, ол тараптарға қаржылық жағынан да жеңіл түседі және тәрбиелік мәні де жоғары болады. Соңғы жылдары медиация мәмілесін жұртшылыққа түсіндіру жұмыстары нәтижелі болатыны айқын байқалады.
– Зұлқарнай Алдамжар атындағы әлеуметтік-техникалық университетпен ықпалдастық бойынша меморандумға қол қойып, осында медиация кабинетін аштық. Сонымен қатар дауларды баламалы шешу мәселесі бойынша жоғары оқу орындары үшін пән болуы, заң факультеттеріндегі оқу бағдарламаларына «мектеп медиациясы» пәнін енгізу керектігін айтқым келеді, – деді Асланбек Амангелдіұлы.
Облыста жергілікті атқару органдарының көмегімен 43 медиация кабинеті ашылған. Облыстық медиаторлар қауымдастығының сайтында дауды баламалы шешудің түрлі аспектілері, медиаторлардың мақалалары ілінген. 2018 жылдың басынан бері сотта аяқталған 23713 істің 2755-і немесе 11,5 пайызы бітімгершілікпен біткен.
– Дауларды баламалы шешуді насихаттағанда адамдар санасын өзгерту мақсат болуы керек. Халықтық дәстүр-салтымызды жаңғыртудың маңызы ерекше. Баламалы шешімнің айырмашылығы, сотқа қарағанда екі тарап татуласумен аяқталады, адамгершілік, мораль сияқты құндылықтар алдыңғы орынға шығады. Жақында екінші деңгейлі сотта шетелдік азаматтардың қатысуымен бір даулы іс бітімгершілікпен бітті. Қайтыс болған адамның мұрасын бөлгенде дүниенің бір бөлігі марқұмның азаматтық некедегі әйеліне туыстарының келісімімен, заңды түрде берілді. Бұл істі сотта шешкенде тіпті басқаша болар еді. Бұл жерде отбасылық құндылықтарды, адамгершілікті, халықтың дәстүрін, моральды алға салдық. Тараптар татуласып, бітімге келді, – дейді Қостанай облыстық сотының судьясы Ғайша Нұрлыбаева.
Конференцияда облысқа белгілі ақын Ақылбек Шаяхмет, жазушы Ғұмар Ахметчин, облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Кенжебек Үкин, тағы басқалар сөз алып, дауласқандардың жауласпауы, татуластырудың халқымызда көптеген мысалдары бар екенін ортаға салды. Ақсақалдар халқымыздың құндылығының бірі – сөзге тоқтау екенін ескертті.
Нәзира ЖӘРІМБЕТ,
«Егемен Қазақстан»
ҚОСТАНАЙ
