Aldymen ózińdi túze, ózińdi túzemeı, ózgeni túzemek bolǵan talpynysyń jasandylyq dep bilgen. Ásirese dúnıege ińgáláp kelgen urpaǵyna erekshe nazar aýdarǵan. «Shyryldap týǵan sábıge, jaıalyq ettiń óleńdi», dep Nartaı (Bekejanov) aqyn aıtpaqshy, baýyrynan shyqqan balapanyn jaıalyqqa oraǵanda da, besikke bólegende de «Besik jyryndaǵy» qulaqqa jaǵymdy estiletin áýezben «Áldı, áldı, aq bópem, aq besikke jat bópem... Oı, oı, janym, oı janym, Moınymdaǵy marjanym, sadaqa saǵan mal janym, ós, ós balam, óse ber, batyr bol balýan bilekti, batyl bol taımas júrekti!» dep úkilegen úmitin qyrandaı qalqytyp, arasynda: «Atadan jaqsy ul týsa – esiktegi basyn tórge súıreıdi, atadan jaman ul týsa – tórdegi basyn kórge súıreıdi» dep kúdigin búgip qalmaı, sony boldyrmaý úshin ne isteý kerektigin, beıkúná sábıdiń pák júregine qylaý túsirmeýdi kóńil kózimen sezip, júrek sózimen uqtyryp otyrǵan.
Qazaq otbasynyń altyn arqaýy urpaqtar sabaqtastyǵy men dástúrinde edi. Ár urpaq óz boryshyn uǵyp qana qoımaı, bárine uqyptylyq tanytqan. Bereke-birlik sýsyp ketpes úshin ata men áje tuńǵysh nemereni baýyryna salyp, eki ananyń, eki ákeniń ortasyndaǵy tel qońyrdaı aıalap ósirgen. Jeteliler otbasyndaǵy ul men qyz ómir boıy atasy men ájesiniń ózegin jaryp shyqqan qulyndaı qushaǵynda ósetin bolǵan. Nemereniń ottaı ystyq, bastaý sýyndaı tunyq bolatynyn ata men áje ǵana biledi. О́ıtkeni kórgeni kóp, kóńilge túıgeni mol olardyń. Ulttyń uly qasıetterin sanalaryna taza saqtaǵan. Zerdeli de zerek ájeler kóneden sóz sabaqtaıdy. Oǵan bir dálel keltirelik. Sol kóneniń kózi, qulaqqa kirgen sózi bar bir keıýananyń eskirip qalǵan shóberesine tarıhı máni zor taqpaq jattatyp otyrǵanyna kýá bolǵan edik. «Bul burynǵy jaqsylardan qalǵan tanym, taǵylym. Ata-tegińniń kim ekenin bilesiń. Bizdi de solaı úıretken edi», dep óleń joldaryn tómendegishe jalǵady. «Júrgen jer kókshe qoıan jym bolady, bilmegen ata jónin min bolady. Jón aıtyp, jón suraspaq paryz deıdi, taraǵan ata-babań kim bolady? – Surasań atam qazaq, túbim túrik, moınyna shý asaýdyń salǵan quryq. Dástúrin el-jurtymnyń ardaqtaımyn, Ejelgi ata-baba saltyn quryp». «Mine, qulynym, bul halyq óleńi. Munda túbiń túrik, atań qazaq!» deıdi. Osy sát ananyń ájim torlaǵan dıdaryna qan júgirip, qos janaryndaǵy álsiz sáýle bilte shamdaı jarq ete tústi.
Ulttyq úlgi ata-anadan balaǵa daryp, keıin qalypty qasıetke aınalatynyn, ákege qarap ul, shesheni kórip qyz ósetinin, bul «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisherge» jalǵasatynyn burynǵylar aıtyp ketken. Qazir osy salt-sana kúńgirttenip bara jatqanyn nesin jasyramyz. Oǵan ýaqytty, áleýmettik turmys-háldi alǵa tartyp pushaıman kúı keship kele jatqanymyz da ras. Muny teriske shyǵarýǵa bolmaıdy. Iá, zamanǵa qaraı jańarý, jańǵyrý da kerek. Ult jaıy, jurt qamyna kelgende, ózgege uqsamaıtyn, qansha qubyltsań da syr men sıpatyn joǵaltpaıtyn ulttyq mentalıtetimiz baryn esten shyǵarmasaq eken. Jer betinen qanshama ult joǵaldy. Áıtse de olardyń qundylyǵy ómir súrip keledi. Táýbe, bizge ondaı kúndi Alla bermesin deıik. Degenmen, elikteımiz, solyqtaımyz, dáýir talaby dep dalaqtaı bermeı, óz jaıymyzdy oılasaq utylmaımyz. Keıde bárin naryqqa ıtere salatynymyz bar. Sol naryqty bas qamyn jegender sybaılastyqqa aınaldyryp, jemqorlyqqa urynyp, parqyn ketirip bara jatqan joq pa?
Qazir tórt qubylasyn túgendeı alǵandar ul-qyzynyń taǵdyryn jaldanǵandarǵa «senip» tapsyryp qoıǵan. Qaıda barsa ondaı jaldanýshylar qasynda júredi. Bala erteń tapqandy baǵalaı ma, baqqandy baǵalaı ma? Analyq meıirimdi, ákelik sezimdi basqaǵa tapsyryp qoıý qalaı bolady? Ana shýaǵyna malynyp, áke kıesin bilip óspegendikten be, qatygez ul-qyzdardyń bul kúnderi tóbe kórsetip jatqany. Bul ult bolyp oılanatyn jumys. Bala kútýshini jaldaý básekege aılanyp bara jatqany da anyq. Balalaryn baqtyrǵysy keletinder azaıýdyń ornyna kóbeıip barady. Quny da ósý ústinde. Janbaǵystyń qamy dep bazar jaǵalaǵandar, ózge jerlerde kún keship júrgender de urpaqtan buryn aqshaǵa umtylady. Olar da ul-qyzyn aǵaıyn-týysyna, dos-jaranyna qaldyrady. Mundaı is qazaq otbasyn quldyratyp, qojyratyp jibermes pe eken? Bir sát qazaq otbasynyń ıesi de, kıesi de ana ekenin eskersek qaıtedi? Ul-qyzynyń qaýyrsyn qanaty qataıǵansha analarǵa tıisti oryndar, aqshasy bar delinetinder, atynan at úrketin kompanıalar sál jaǵdaı jasasa, ony ult úshin, urpaq úshin dep tanyp, bilse, odan keıin áıel analardy saıasat aıasynda qyzmet atqarýyna jol ashsa, az qazaq kóbeıer edi-aý. Besikti túzeýdiń túp-tamyrynda ana háli jatyr.
Súleımen MÁMET,
«Egemen Qazaqstan»
