Al endi eki týmas kemeńgerdiń osynaý ósıetin keıingiler qanshalyqty oryndap júr. Mine bul oılanarlyq másele. Áriden qozǵar áńgime.
Arǵy-bergi qazaqta myńǵyrtyp mal aıdaǵan, sandyqtap sary altyn jınaǵan, bankke býma-býma aqsha basqan iri baılar az emes. Olardyń arasynda aınalasyndaǵy ash-aryqtardyń aýzyn aqqa tıgizgen Atymtaı jomarttary da, sarańdyqty salt etken shyq bermes Shyǵaıbaılary da bolǵan. Qarabaıdaı qaraýlarynyń súıegi qaıda qýraǵany belgisiz. Taǵlymdy isterimen tanylǵandarynyń aty tarıhta qaldy. Máselen, ózim týyp-ósken jer jánnaty – Jetisýdyń Aqsý óńirinde bılik qurǵan Maman-Turysbek tuqymdarynyń ataq-dańqy alty Alashqa jaıylǵany ámbege aıan. Darhan minezdi dala shonjarlarynyń Qaraǵashta saldyrǵan mektebi tún túnegin túre qýǵan tań shapaǵyndaı qarańǵylyq qursaýlaǵan qalyń qaýymnyń sanasyna jaryq sáýlesin túsirdi. Bilim kógine umtylǵan ul-qyzdardyń kókirek kózin ashty. Jyr dúldúli Ilıas Jansúgirov osy «Mamanıa» medresesinde oqyǵan. Marǵasqa Mamanovtardyń ult rýhanıatyn ulyqtap, tuńǵysh qazaq romanyna báıge jarıalap aıdy aspanǵa shyǵarǵany taǵy bar. Búginde bizdiń jaqtyń úlkenderi úmit kúterlik úmbetterine «Quısań tolmaıtyn, tókseń ortaımaıtyn Maman-Turysbektiń baq-dáýleti bastaryńa qonsyn!» dep bata beredi.
Ilgeri zamandarda-aq irgedegi orystyń ozat oıly patshalary ózderine álemniń ár qıyrynan syıǵa tartylǵan qundy dúnıelerdi qoıatyn saraılar soqtyrǵan. Sonda aparyp álgi asyl jádigerlerdi saqtaǵan. Áıgili ermıtaj qabyrǵasy osylaı qalanǵan. Qaltasy qalyń kópes Pavel Tretıakov qylqalam sheberleriniń qymbat kartınalaryn satyp alyp, jeke qarjysyna qazir bárimiz biletin Máskeýdegi kórkem sýret galereıasyn ashqan.
Tize bersek, talaı mysal tabylady. Reseılikter emirene eske alatyn ataqty fabrıkant Savva Morozov ebin taýyp, eki asaýshylardyń qataryna jatpaıdy. Basymen oılap baıyǵan. Imperatorlyq Máskeý ýnıversıtetiniń hımıa fakýltetin bitirgen. Ǵylymı zertteýlermen aınalysqan. Keıinirek ǵulama ǵalym Dmıtrıı Mendeleevpen jaqyn aralasqan. Kembrıdjde dáris alǵan. Manchesterde toqymashylyqtyń qyr-syryna qanyqqan. Fabrıkasyndaǵy aýyr aıaq áıelderge járdemaqy tóleý júıesin engizgen. Tehnıkalyq joǵary oqý oryndaryndaǵy stýdentterge stıpendıa taǵaıyndaǵan. Máskeýdiń kórkem teatryna kóp kómek kórsetken. Soǵan súısingen Stanıslavskı «Sizdiń bul eńbegińiz erlikpen para-par. Orys óneri ózińizdeı qamqorshysyn tapqanyna qýanamyn» dep rızashylyq sezimin bildirgen.
О́tken ǵasyrdyń ortasyna qaraı óndirisin órkendetip, búkil Eýropany aıaq kıimmen qamtamasyz etken chehoslovak kásipkeri Tomash Batıa da iskerlik pen izgiliktiń tizginin teń ustaǵan. Eń ǵajaby, ol halyqtyq kapıtalızm uǵymyn qalyptastyrǵan. Jıyrma bes myń adam jumys istegen kásipornynda báteńkeden bastap ushaqqa deıin shyǵarylǵan eken. Onyń bıznesti júrgizý baǵdarlamasy basty úsh ustanymǵa negizdelgen kórinedi. Qandaı deısizder ǵoı. Birinshisi – jumysshylarǵa joǵary jalaqy berý. Ekinshisi – tutynýshylarǵa taýardy arzan baǵamen usyný. Úshinshisi – óndiris qojaıyndarynyń shekten aspaıtyndaı kiris alýy. Áne kórdińiz be, jer júzin jaýlaǵan jetistikteriniń túp-tórkini qaıda jatyr. Qazekeń aıtqandaı, qanaǵat qaryn toıdyraryn qapysyz túsingen qaıran azamat adal nıetiniń arqasynda basqalardan baǵy asty. Ol jóninde júzdegen kitaptar jazylyp, ondaǵan fılmder túsirildi. Ekonomıkalyq elıtanyń etalony retinde jarqyn beınesi jurttyń jadynda jıi jańǵyrady.
Seksenniń seńgirine kóterilse de kóńili sergek, kónekóz anam Nurǵaısha nege ekenin bilmeımin «О́zi toımaǵannyń sarqytyn ishpe», «О́z qazanyń qaınamaı qarynyń toımaıdy» degendi qaperime álsin-álsin salyp qoıady. Sirá, masyldyq pıǵylǵa matalmaý qajettigin meńzegeni bolar. Keńestik kezeńdegideı «ókimet óltirmeıdiniń» kúni ótken. Áıtse de qoǵamdaǵy álsiz áleýmettiń qoldaýǵa zárýligin joqqa shyǵara almaımyz ǵoı. Memleket árıne, qoldan kelgenniń bárin jasap-aq jatyr. Biraq búdjet kórpesi keńge kósilýdi kótermeıdi. Sondyqtan baılyqtan basy aınalyp, kóktegi kúnge shylym tutatqandaı kúı keship júrgen jýan dúmdi myrzalar naryq qyspaǵyndaǵy aǵaıynǵa qaraılassa, olardy daıyn balyqqa dániktirmeı qoldaryna qolaıly qarmaq ustatsa qanekı!
Baıaǵyda otarshyldyqqa qarsy otty jyrlarymen máshhúr bolǵan Narmanbet aqyn tap basqandaı «batyrdan baı, aqyldan aqsha ozǵan» bul zaman Sábıt Dónentaev anyqtama bergendeı «tisti men kúshtiniki» bolyp tur. Moınyna turmys qamyty ilinip turalaǵan halaıyq tek myqtylar ǵana teketirespen kún kóretin jýnglı zańymen ómir súre almaıdy. Qarapaıym elge qaıyrym kerek.
...Batyrlarymyz naızasyn tıgizer jaýdyń betin aýlaq qylsyn. Al baılarymyzdyń paıdasyn tıgizer saýapty ister qashanda tabylady.
