Осы орайда халқымыздың ежелгі физикалық-антропологиялық зерттеу нәтижелеріне тоқталсақ, қазақ халқы – ежелгі тас, темір дәуірлерінде, антикалық қола дәуірінде, бертіндегі Түркі қағанаты заманында дәл осы атамекенінде өмір сүрген. Ұлы далада 40 ғасырға татитын ұрпақ сабақтастығы бар. Оны біз қазақ этносына қатысты оның – бет-бейнесі, қан жүйесі, тіс құрылысы, сезімі, тері бедерлері мен қаңқа сүйектеріне ұзақ жыл жүргізілген кешенді салыстырмалы зерттеудің нәтижесінде анықтап қойдық.
Яғни, қазақ халқы Еуразия құрлығында өзімен бірге тұрып жатқан жүздеген этностық топтардың ешқайсысына ұқсамайтын жеке-дара, Құдай айрықша бөлек етіп жаратқан өзіндік морфофизиологиялық анықтамалары мен антропологиялық мәртебесі бар этнос екені дәлелденді. Осы зерттеудің арқасында қазақтың биологиялық, антропологиялық тарихы жаңадан жазылып, ешкімге ұқсамайтын жеке-дара этнос ретінде осыдан 4000 жыл бұрын пайда болғандығы толық нақтыланды.
Яғни, қазіргі қазақтарда ежелгі аталарымыздың үлесі – қан құрамында, бет-әлпетінде, алақан тері бедерлері, тіс морфологиясы сияқты пропорцияларында және биологиялық, морфологиялық, физиологиялық гендерінің үштен бірінде сақтаулы. Осының арқасында қазақ айналасында өмір сүріп жатқан топтардың бірде-біреуіне қосылмайтын даралығын сақтай алған.
Жоғарыдағы дәлел арқылы біз қазақтың этномәдени бірлігі осы Ұлы далада қалыптасқанын айта аламыз. Елбасының мақаласында айтылғандай, қазақ жерінде пайда болған протомемлекеттік бірлестіктердің дені қазіргі Қазақстан аумағында құрылып, қазақ ұлты этногенезінің негізгі элементтерін құрап отыр.
Бағдарламалық мақалада сөз болған тағы бір өзекті тақырып – «Ұлы даладағы ежелгі металлургия». Әлемдік ғылымда этнос бірлігі мен генезисі физикалық-антропологияның сыртында археологиялық деректермен де толығуы керек. Бізде осы тәсіл өте кенжелеп қалған. Мысалы, Ұлы даламыздан бүгінге дейін табылған археологиялық мұралардың хронологиялық анықтамалықтары бар. Бірақ онда бұл жәдігер тікелей қазақтың дүниесі немесе ата-бабаларымыздан қалған «көз-құлақ» деген нақты пайым ешқашан айтылмайды.
Айталық, Ұлы даламызда 4 мың жыл бұрын металл қорытқан. Оның сыртында қазбалардан табылып жатқан, одан қалды қазіргі қолданыста жүрген немесе музей экспонаты ретінде сақтаулы тұрған қолданбалы өнер бұйымдарына қараңыз. Олардың жасалу стилі мен көркемдігі әлі күнге толық зерттелген жоқ.
Біз әлемдегі тас дәуірін, қола дәуірін және темір дәуірін басынан өткерген аз халықтар қатарына жатамыз. Ондай халық көп емес. Мысалы, Батыс Еуропада, сонымен қатар араб-парсы жұртының сахарасы Хижаз даласында металл болмағандықтан бұлар тас дәуірін ғана бастан кешірген. Тарихта олардың қолынан шыққан металл бұйымдар аспаннан түскен метеориттерді пайдаланудың нәтижесінде дүниеге келген. Өйткені олардың жерінде темір, қола болмаған.
Одан кейін аталарымыз қолданбалы өнерді дамыту үшін қажет шикізатты ешқайдан әкелген жоқ. Өзінің бағзыдан мекен етіп, кірін жуып, кіндік қаны тамған атамекенінің қойнауынан алып отыр. Елбасының «Сан алуан металл кендеріне бай қазақ жері – металлургия пайда болған алғашқы орталықтардың бірі» дегені тарихи шындық.
Қысқасы, еуроцентристік көзқарас қазақ халқын көшпенді ретінде қабылдату арқылы біздің бабалар мұрасын көмескілендіруге ұмтылғаны шындық. Ойлап қарасаңыз, аттан түспей шауып жүрген адам темірді қалай қорытады, қола мен мысты қалай балқытады, яғни өзіміз көшпенді ретінде қабылдап келген ата-бабаларымыздың керемет өнерін жете бағалай алғанымыз жоқ.
Сондықтан да Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өзінің жоғарыдағы мақаласындағы «ежелгі аталарымыз металл өндірудің амал-тәсілдерін табу арқылы тарихтың жаңа кезеңіне жол ашып, адамзат дамуының барысын түбегейлі өзгертті» деген пайымы өте орынды.
Оразақ СМАҒҰЛ,
академик
