«Мемлекеттік тудың авторы болдыңыз деген хабарды естігенде қандай сезімге бөлендіңіз? Осы сәт туралы өз аузыңыздан естігіміз келіп тұр» деп сұраған тілшінің сауалына Шәкен аға: «Ең алдымен Парламент бекіткен тудың осы үлгісі халқымызға ұнай ма екен, халқымыздың таңдауына, талғамына сәйкес келе ме екен деген қобалжу сезімі басым болды. Бойымды бір түрлі қорқыныш сезімі билегендей күй кештім», деп жауап беріпті.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлының: «...Шәкен Оңласынұлы жұмыстарын негізінен патриоттық тұрғыда жазды, оның Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туының авторы болуы – тума талантымен қатар Отанын шексіз сүйгендігі деп білеміз» деген сөзі Шәкен ағаның сол қобалжуын сейілтіп, толқыған жүрегіне тағат таптырғандай деп түсінемін.
Мемлекеттік тудың авторы болу – суретші қабілетінің мойындалуы. Бұл азаматтың арман-ойының халықпен бірге, халықтың арманымен тереңнен үндескендігі. Мемлекеттік туды бекітуге арналған байқауға ТМД елдерінен, Германия, Түркия, Моңғолиядан жүздеген қылқалам шебері өз нұсқаларын жолдаған. Жалпы 1200-ден аса жұмыс сынға түсіпті. Солардың арасынан қара үзіп, көптің көңілінен шығатындай байрақ салу екінің бірінің маңдайына жазылмаған бақ болса керек.
Мұндай жеңіс оңайдан-оңай келе салмайды. Оның артында терең ізденіс, батыл шешімдер, ерекше дарын мен күш-қуат жатыр.
Әр жобаның өз идеясы, өз философиясы бар. Ш.Ниязбеков тудың төрт бейнесі (көк аспан, күн, қыран, ою-өрнек) арқылы ғана халықтың арман-мақсатын рәмізімізге сыйдырды, халыққа сыйлады. Ту – елдің өткені мен ертеңі. Минимализм стилінің ең жарқын көрінісі біздің көк байрағымыз болды.
Біздің Мемлекеттік ту 1992 жылдың 4 маусымында бекітілді. Содан бері Жер шарын айналып, барлық жерге өз шуағын шашып келеді, Біріккен Ұлттар Ұйымы ғимаратында өзіне лайықты орнын алды. Біздің туымызға талай ел тамсана қарап сүйсінеді. «Мне нравится Ваш Флаг, там Орел обнимает Солнце» деп Ресей Президенті Владимир Путиннің тамсанғаны да ел есінде.
Шәкен Оңласынұлы көне Тараз өлкесінде дүние есігін ашқан. Киелі жерден, текті елден шыққан, өмірдің талай қиындығы мен қасіретін шеккен жан. Ол он жасқа толар-толмас кезінде өмірдің қиын сынағына тап болады. Бір жылда анасы, әкесі, әжесі дүние салыпты. Тағдырдың мұндай ауыр қасіреті оған өте ауыр тиді.
Анасы Айнагүл өнерлі, әдемі дауысымен ән шырқайтын, көптеген аңыз, ертегілерді жадында сақтаған асыл адам болған. Ол даңқты батыр Бауыржан Момышұлының әпкесі болып келеді. Баукең ойламаған жерде жол үстінде Шәкен ағаны ұшыратып қалып, 200 сом ақша беріп, Ленинградқа оқуға шығарып салғаны бар. Шәкеңнің бойындағы жауапкершілік, батылдық сияқты қасиеттер осы Баукеңнен де жұққандай көрінеді.
Шәкен орта мектепті бітірген соң Ленинградтағы сурет училищесіне түсті, одан кейін В.И.Мухина атындағы Ленинградтың сурет институтын бітірді. Сол кезде Эрмитаж, Петразаводск және Исакиев соборында қайта жөндеу жұмыстарына қатысуын өзінің басына қонған бақыты деп санайтын еді.
Шәкең сөзі аз, тұйықтау келген адам болса да Ленинградты керемет таза сезімге бөлене отырып, тебірене еске алушы еді. Шәкеңнің осы әңгімелерін естігенде Әзілхан Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» романындағы Бауыржан Момышұлының Қаржы академиясында оқыған кезін еске алған сезімдерімен сәйкес келеді.
Ш.Ниязбеков суретші ретінде Италия, Франция суретшілерін ұстаз тұтты. Бірақ өзінің ұлттық табиғи негіздерін бойында терең сақтады. Әбілхан Қастеевтің есімін айрықша құрметпен, ұстазым деп жадынан өшірген жоқ.
Шәкен Оңласынұлының бойындағы үш қасиеті: халқын сүйгендігі, туған жеріне деген махаббаты, таланты және оның өте қарапайым әрі кішіпейіл мінезі ерекше есте қалады.
Шәкен ағаның үш дүниесі: Мемлекеттік ту, Алматы қаласының гербі және Бауыржан Момышұлының зират басындағы ескерткіштің арасында ерекше байланыс жатыр. Бұл үш дүниенің авторы халқын ерекше сүйген дарын екені бірден сезіледі. Бар ынта-шынтасын, зейінін төгіп жасаған шығармалары әлі күнге бізбен бірге жасап, бар ғұмырымызға ортақ болып келеді. Оның шедеврлерінің мәні қарапайымдылық пен ұлылықтың үндестігінде жатса керек. Ғажап!..
Биыл Шәкен Оңласынұлының туғанына 80 жыл толды. Еліміздің қолданыстағы заңдарына сәйкес дүниеден өткен тұлғаларды ресми түрде есте сақтау шараларын тұлға дүниеден өткен соң бес жылдан кейін ғана өткізуге болады. Енді Ш.Ниязбековке көше, мектеп атауларын беруді қолға ала беруіміз қажет.
Шәкеңнің өнерін қадірлеп жүрген азаматтар ол туралы ең алдымен «Библиографиялық көрсеткішті» шығару керек дейді. Себебі кітаптағы деректер нақты болады, оны насихаттау жағы да ыңғайлы болар еді.
Екінші дүние – «Өнегелі өмір» сериясы бойынша кітап шығару қажет. Ш.Ниязбековтің өмірі жөнінде деректер, туындыларының өзі шашылып кеткен көрінеді. Демек, каталогын түгендеп, ол туралы деректерді кітапқа енгізбесе, құнды дүниелердің ізінен де айырылып қалуымыз мүмкін. Әрине, заманның жаңа талаптарына сай деректі фильм қажет. Бұл жағынан кино саласының маманы Еркін Рақышев біршама материал жинап жатқан көрінеді. Ондай мамандармен де ақылдасу артық болмас.
Байқап қарасақ, Ш.Ниязбековтің артында ұшан-теңіз шедеврлер қалған. Ол елуден аса халықаралық, бүкілодақтық және республикалық байқауларға қатысыпты. 1961 жылы Чехословакияда «Глобус» телевизорының дизайны үшін алтын медальге ие болған екен. 1964 жылы Ленинград қаласында өткен байқауда «Миру – мир» плакаты үшін бірінші орын, ал 1982 жылы Алматы қаласындағы Республика алаңын көркемдік тұрғыда безендіргені үшін бірінші орын алған. «Алматы қаласының құрметті азаматы» белгілерін де байқау арқылы жеңіп алған. Монреалдағы дүниежүзілік «ЭКСПО-67» көрмесіне де қатысқан. Оның туындылары елімізде, ТМД елдерінде және шетелде кеңінен танымал. Мысалы, интарсия техникасы бойынша әзірленген «Шоқан Семенов Тянь-Шанскиймен бірге» суреті Санкт-Петербург музейінде, Мәскеу музейінде «Сырым Датов», «Урожай-94», «На Джайлау», мозаика әдісімен әзірленген «Абай» портреті Киевте, «Ислам Каримов» суреті Ташкентте, «Жамбыл» суреті Ереванда, интарсия-маркетрий әдісімен әзірленген біршама еңбегі Үндістанда екен.
Алматы, Жамбыл, Семей қалаларында мына суреттер экспонат ретінде қолданылып келеді: «Құрманғазы», «Көбік шашқан», «Кісен ашқан», «Исатай Тайманов», «Абай», «Шоқан Уәлиханов», «Мұхтар Әуезов», «Бауыржан Момышұлы», «Казахстан – космическая гавань», «Қазақстан солдаты», «Казахстанские зори», «Хантәңірі», «Іле өзенінің жары», «Амангелді сарбаздарымен» және көптеген басқа да суреттер.
Шәкен 1982-1986 жылдары Республикалық Суретшілер одағын басқарды, ол ХІ және ХІІ шақырылған Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Бұл саладағы оның еңбегі өзінше бір төбе болмақ. Мемлекеттік тудың авторының мемлекетімізді дамытуға, оның рухани мәселелеріне қосқан үлесі туралы білгеніміз жөн-ақ.
Шәкен Ниязбековтің өнерін Мемлекеттік тудың, Алматы қаласының, «Алматы қаласының құрметті азаматы» белгісінің, Бауыржан Момышұлы монументінің, бірнеше суреттің авторы ретінде халық арасында насихаттау жұмыстары оның 80 жылдық мерейтойынан бастап жаңа қарқынмен насихаттау Мемлекеттік рәміздер туралы комиссияның бастауымен тиісті дәрежеде жүргізіледі деп сенеміз. Себебі оның шығармаларына әсемдік ұялаған. Ал әсемдік Ф.Достоевскийдің сөзімен айтсақ, әлемді құтқаратын құбылыс. Әсемдіктен туған байлық тұрақты түрде қайтарымын беретіні де табиғаттың заңы. Әсемдік, махаббат, дарынға негізделген еңбек қана имандылықтың кәусар бұлағы екені туралы дарындардың мұрасында айтылған.
Айтқандай, жуырда «CKGSMAN» компаниясының өкілімен таныстық. Олар оқушылардың мектеп формасына қосымша Мемлекеттік тудың төсбелгісін сыйлайды екен. Әсемдікті насихаттап жүрген коммерциялық фирмаға өте риза болдық. Бұл да сауда-саттық, коммерция мен бизнес саласына әсемдікпен әзірленген дарындардың мұрасы өте қажет екенін сездіреді.
Оралжан ЖАРЫЛҚАСЫНҰЛЫ,
«Төле би» қорының және «Қазақ елі» бағдарламасының үйлестірушісі
P.S. Шәкен ағаның еңбекке деген махаббаты, әрине оның талантына байланысты. Сонымен қатар жалпы физикалық даму мәдениетімен тығыз байланысты болғаны туралы да айтуға болады. Мысалы, ол Ленинградта оқып жүргенде спорт гимнастикасымен айналысып, қала чемпионы, «Спорт шебері» деген нормативті де орындаған екен. Спорт оның мәдениетіне жақсы әсер етіпті. Бұл туралы да бөлек баяндауға болады.
