Жомарттың жан түкпірі

Қаламгер мақсаты дегенді қалай түсінгеніміз жөн? Көпіртіп жазды, газет-жорнал бетін бермейді, аракідік радиодан саңқылдап сөйлеп, телеарналардан келбетін көрсетіп қояды, кітаптары балалап, тізбектеліп жатыр… Сонымен, есімі еліне әжеп­тәуір белгілі екен. Мақсат тиянағы осы ма?
Ал Жомарт Әбдіхалықтың пайымы қалай? «Журналистің талғамы мен ар-ожданы, биік парасаты мен патриоттық адал сезімі дес алған жерде ешқандай әпербақандық, ақ­ша­құмар ашкөздік, әділдіктің, ақи­қаттың ала жібін аттауға себеп болмайды деп сенемін», дейді.

Қаламгер мақсаты дегенді қалай түсінгеніміз жөн? Көпіртіп жазды, газет-жорнал бетін бермейді, аракідік радиодан саңқылдап сөйлеп, телеарналардан келбетін көрсетіп қояды, кітаптары балалап, тізбектеліп жатыр… Сонымен, есімі еліне әжеп­тәуір белгілі екен. Мақсат тиянағы осы ма?
Ал Жомарт Әбдіхалықтың пайымы қалай? «Журналистің талғамы мен ар-ожданы, биік парасаты мен патриоттық адал сезімі дес алған жерде ешқандай әпербақандық, ақ­ша­құмар ашкөздік, әділдіктің, ақи­қаттың ала жібін аттауға себеп болмайды деп сенемін», дейді. Бұған халықтық, әлеуметтік мүддені, адам­­гершілік дәстүрлерді бәрінен де биік қою арқылы діттеген мақ­сатқа жетуге болатынын және пысықтайды.
Мақсатсыз жанға нұр құйылар ма? Мәуелі жеміс ғайыптан, аузына үзіліп түсер ме? Мақсатына жетпеген адам бақытқа кенеле ме? Тағы Жомартқа сұраналық. «Бақытты кім?» деген сауал­ға данышпан Фалес: – Кімнің тәні сау, рухы сабырлы болып, бойына біткен қабілет-дарынын жетілдіре түссе, сол адам бақытты, – деп жауап беріпті. Осы ойға жүгініп, терең пайымдаған Жо­март, өз білімі мен іліміне, фи­лософиялық сарабына сүйенеді де: «осы үш өлшемге, ең азы, қо­сым­ша үш мың талап қосыла ай­тылғандай көрінеді маған», деп түйін­дейді. Ба­қыт туралы әлгі айтылған үш өлшемге Жомарт үш мың талап ілістіре қояды. Саралаңыз. Бақыт тіпті де оңай жаңғақ болмай шы­ғыпты! Бір сәт Жомарт­тың талаптарына осы болары кәдік-ау деп, ой көзімен саралап көріңіз­ші… бақыт сатып ала қоятын бойтұмар емес екен, өмірлік мақсатыңның маз­мұ­ны­нан, істеген ісіңнен түзілген те­ңіз түбіндегі інжу-маржанға ұқсай­ды-мыс. Ал теңіз түбінен асыл- жақұт теруге екінің бірінің шыдамы, күш-жігері, айла-амалы жетер ме екен?.. Бірақ талпыныс мұраты – мақсатты діттейтінін ескерсек, бақыттың ауылы сонша алыс еместей көрінетіні тағы бар… Бұл ретте де Жомартқа жүгінбей, сөздің әрі, ойымыздың мәні кірмес. «Белгілі бір мақсат қойған адам сол жолға сәйкес іс-қимыл жасап, талпына берсе, бағын жандыратын нәтижеге жетпеуі әсте мүмкін емес, – дейді ол ой көрігін жалындата қыздырып. – Ал алдыңа ай­қын мақсат қоя білу үшін қандай ақыл керек?! Мұны, жеңіл-желпі талпыныспен еш уақытта аттап кете алмайсың. Демек, ақылыңа сай мақсаттар ғана тіршілік дидарын әйгілемек!» Жетелі сөз! Демек, мақсат – талпыныс бірлігінен бақыт басы қылтиятындай әсерде қаласыз…
Сонда, қалай, Жомарт ба­қыт­тылар санатына жата ма, өзі? Шү­кір, денсау­лы­ғы­нан тәні шайлық­қан жоқ. Мау­сым­дық аллергиядан көзі жасаурап, қы­за­рып, жазып жатқан қағазына төніп тү­зе­ліп, төніп түзеліп, көк сиямен сұ­лу да өрнекті жазуын бипаздап тү­сіріп, ка­бинетіне тосыннан кір­ген бізге: «Алаң­дамаңыз, аллергиясы түс­кір ғой, соқтықпалы қинайтын, әйтпесе, жалпы басы-қарыным дін аман», деп қатар келіп қалған түшкірігі мен көз сорасына қол орамалын алма-кезек сырғыта бастаған-ды. Тапсырыс – мақа­ла­мыз бар еді, соның жайын айт­қыз­бай-ақ, кінәлі кей­іп­пен өзі ақтап алып жатыр. Жуырда інде­тіп қолға алып бітіріп, жеткізіп бермекші… Жеткізе алмады… Уәдеге жоқ еді. Кенеттен қиы­лып кетті… Өмір жолында, ой нө­пірінде, қалам шаруасында үзілді. Көркем Көкшетауға таң елеңінде жетіп алып, облыстық сессияға өзі бас боп шығарып жүрген «Арқа ажары» газетін жаймалап көрсетіп, алғы күн­дер­ге жоспар құру мақ­саты­мен алып-ұшып келе жатқан. Көлік жыл­дам­дығынан шыр айналған сұлу Бура­бай­дың ғажап көрі­ні­сіне көз тіктей бере… арғы жа­ғы… жұтылып кетті!..
Бақытты болмаққа рух сабыр­лығы керектігін айтқанбыз жоға­рыда. Бір ақыл­ға жетерлік са­быр­­лы еді-ау, саба­зың. Оқып-тоқы­ған шағында, отбасында, жолдас-жора арасында, газетті он жыл басқарған қызметінде, небір саясатпен шарпылған қо­ғамдық жұмыс қимыл-әркетінде сабырлы сұлу бей­не­сін, биязы мінезін, алшаң басқан адымын жа­ғымды түрлендіріп, ішкі буырқанған се­зімін сыртқы бай­салға жең­ді­ріп, «жігіттің нағыз төресі екен» де­гі­зерлік қызы­ғу­шылық пен қыз­ғанышты түртіп оятатын сабатты да нулы жердей алабөтен жаратылыс еді-ау! Әне, өр рух, сирек мәрттік, салиқалы ізеттік тал бойынан табылатын Жомарттың құйма-қалыбы «иә, ол бақытты болуға жаратылған пенде» деген тұжырым жасататын. …Зерендіде Елбасымен сапарлас болып, кейін оңа­ша қалғанымызда, Жүкең қою қара­ғайлы орманның аясына салынған шайханада еркін жазылып сыр бө­ліс­кен. Шаршап жүргенін, газеттің әбден титықтатқанын, кесек дүниесін жазуына мұрсат жоқтығын, әне-міне, төбесі көрініп тұрған алпыс жасқа шығы­сы­мен, жоғары оқу орындарының біріне оқытушылыққа ауысып алмақ ойы бер екендігін қамшы салдырмай-ақ судырата жөнелген. Әңгіме ауанынан, кө­зін­дегі мұңнан, жүзіндегі кіреукеден «көп жазуым қалып барады-ау» деген сы­ңайлы түңіліс сезілген-ді… Содан өзі де көп ұзамады ғой…
Грек философының әлгіндегі ба­қыт­ты әспеттеген үшінші өлшемі қандай-ды? «Бойына біткен қабілет-дарынын жетілдіре түссе, сол адам бақытты», деп түйінделгенін тағы еске са­лайық­шы. Жомарттың құдай берген қабілет-дарынында шәк жоқ. Оны ой әлемімен, түйін-тиянағымен, парасат-пайымымен, терең теориялық білімімен, жан-жүрегі сорғыштай қабылдаған бай ілімнің сала-саласының, атап айтқанда, журналистік, философиялық иі қанған талғампаздығымен даралап, әрлі-бояу­лы, ұлттық нақышты ою-өрнек дәле­лімен үстемелей түсіп, дәлелдеп берер едік. Оның көкірек көзі жіті еді. Өзге көрмейтінді іліп-шалатын. Астарлы кө­рі­ністен айқын сыр түйе қоятын. Ке­ше­гіні қоясын ақтарып бұтарлап, бүгінгіні індете паршалап, ертеңнің болжамын дәлдікпен қолға ұстатқандай ететін, сөйтіп қастерлі де қасиетті білім­паз­ды­ғын ойына текшелеп жинап, қажетті жерінде сол лағылдарын жарқ еткізіп, тамсандыратын.
Жомарттың өмірлік ықыласымен әрі ынты-шынтымен берілгені: «оқыған– біледі, тоқыған – тұтады» деген тұ­жы­рыммен суарылған. Өзінің сөзімен бейнелесек: «Таңдап, талғап оқу, құр ермек үшін емес, танымыңа демеу, тіршілігіңе жебеу болатын дүниелерді індете жүріп іздестіре оқу – ғажаптың ғажабы» – дең­гейіне көтеріледі екен. Сондықтан да болар оның «Жаңа кітап – беті ашыл­ғанша, жат жұртқа жаңа келіп түскен жас келін тәріздес пе, қалай, жү­зіне көз тоқтатып, дидарын тани бас­тағанша, үміт-тілектеріне тоят таппай дал ұрасың», деп кітапқа құштар­лық­тың сырын бейнелеп, дөп басып айта білуі.
Иә, ол кітапты анасындай сыйлады, әкесіндей ардақтады. Дүкен сөрелерін сағаттап сүзіп тұрып алатын. Қол­ты­ғына қызықтап қысқан бір кітап оны жер-көкке сиғызбай үйіне дедек қақ­қызатын. Бас алмайды. Өзін ұмытады. Басқа әлемде, өзге тіршілікте салтанат құрғандай, құмыға түседі. Әдетте жанын сала оқитыны – ғылыми, фило­со­фиялық кітаптар. Өткен дәуір, әсіресе, ХХ ғасыр ойшылдарының заман жайын, адам тағдырын тәптіштеген ең­бек­тері. …Ғаламдық құрылымды, қоғам­дық құбылыстарды түсіну, әр заман­дағы адам тіршілігінің аңысын аңдап, олардың тарихи тағдырын, болмыс-жайын сезіну – мүлде ұшы-қиырын ұстатпайтын әлем. Соның кіндік арқауын тауып, кілтін ұстауды әр қо­ғам, ондағы әр алуан ақыл иелері өзін­ше шарқ ұрып іздеумен келеді. Біздің замандастарымыз да дәл бүгін ондай күйден ада емес. Қаншама тарих, қан­шама қоғам өткен дүниеден. Міне, мына заман, бүгінгі адам – осылардың хал-күйі, кешкен күні қандай? Бұл адамдардың тиянақ табар, тыныштыққа кенелер күні бар ма? Ондай мекен қай жерде?.. Дүдәмал сұрақ көп, орнықты жауап жоқ. Осының шиырланған қат­парларын кітап арқылы шешуді ол ғұмырлық әдет, әуестігіне айнал­дыр­ға­ны, қашан?
Орта мектепті ана тілінде бітірген Жомарттың білім желкені қанатын кеңге жайды. Орысшаны жетік мең­герді. Баяндамалар жасап, көпшілік алдына суырыла сөйлейтін боп қалып­тасты. Қиналған. Қиындық қайтарымы – жеңілдік екен, мерейленді. Бүгінгі Астананың ізашарлары – Ақмола, Целиноград қауымына ұлттық тіні да­раланған тұлға боп қалыптасты, танылды, сүйсіндірді. Үш баласы орысша бі­тіріп, өздерінің ана тіліндегі асыл қазыналарды оқуға, өз беттерінше түсі­ніп, пайымдауға шорқақ болғаны жанына қаншалықты батса да төл тілінің үс­темдігі үшін күресін бір сәт те бә­сеңсіткен жоқ еді…
Оның оқу қабілеті сирек құбылыс­тай таңдай қақтыратын. Өмірге оқу үшін келгендей, өзге дүниені тәрік ететін. Даналықтың алуан түрлі нұс­қаларын теріп біліп, одан фило­со­фия­лық қағидаларды жүйелеп, таратуға көнтерлікпен ысылған еді. Сократ пен Диогендер… Будда мен Конфуций, Фалес, Солондар… Ежелгі үнді, Түрік, Мысыр, араб-парсы әлемі… Бәрі-бәрін атай келіп, көз жетер тарихтан өз то­пырағымызға аяқ тіресек, Қорқыт баба, Майқы би, Баласағұндық Жүсіп, Әл-Фараби… Ақтанберді, Қазтуған… Асан қайғы мен Бұқарлар… Жалпы қазақтың мың бір шешені, жүз бір биі, хандары мен батырлары қалдырған ілкі мұра­лары – тіршіліктің нағыз Даналық нұс­қа­лары екендігіне шәксіз көз жеткізер еді.
Газетке басшылық жасап отырып, оның ыңыршақ айналдыратын қат-қабат қарекетінен тыныс алған сәтте оқуға осылайша сарсылып отырудан не пайда тапты екен? Сыдыртып оқи бермей қаламына да тыным бермепті ғой, жарықтық. Жазғандары және қандай! Еш әсіресіз айтсақ, қынабынан суы­рыл­ған алмас кездіктей жарқ-жұрқ ете­ді. Кез келген шығармасын тұшы­нып, рахат сезіммен оқисыз. Сапырылған сөз тасқыны емес, сананы оймен сәуле­лендіретін пайымы келісті, терең мәнді, асқақ пафосты, өміршең дүниеге сусын қандырасыз. Мәселенки, бір кітап туралы рецензия жазды ма, ол туындыны мың кітаппен салыстыра қарағандай болып, жалқыдан жалпы пікір туындатып, мол мағлұматпен көм­керіп тастайды. Мақаланың бас-аяғы жұп-жұмыр, бір-екі беттік қана. Ал одан көл-көсір білім ұрығы шашылып жатқандай еді… Сарабы қандай, түйіні қандай? Тамсандырады. Сөйтсек, бәрі миға жинаған білімінің ұшқыны екен ғой… Жаз­ға­ны­нан білімі көрінбесе, бәрі бекер екен-ау! Сылдыр суша ағады да кетеді.
Жазғанының салымы бар ма Жо­март­тың? Бар болғанда қандай! Әттең, әттең… жазылмай қалғаны қаншама! Көзі тірісінде бір ғана кітабы шы­ғыпты. Өкінішті-ақ! «Шарболат сенім» – философиялық-публицистикалық про­за. «Бұл кітаптың атауын осылай атадым,– деп түсінік беріпті автор. – Сенім неге «шарболат» ұғымымен өрім­дес болуы керек? Мен оған нелік­тен мән бердім?.. Сеніміңді шарболаттай шымыр, серпінді ету – ұзақ жол, үздіксіз еңбек, тынымсыз ізденіс пен талпыныстың жемісі…Адамның қай кезде неге, қалай сенгенінің ізі оның өмір жолының өн бойында сайрап жа­ту­ға тиіс. Оның тіршілігі қалай өткен­дігіне және қалай өтетіндігіне басқаша дәйек жоқ. Сенімің – күшің. Сенімің – ісің. Сенімің қандай болса – өмірің сондай. Қате, жаңсақ, жемісті-жеңісті істе­ріңнің бәрі таныммен, сеніммен сабақ­тас. Басқаша болуы мүмкін де емес». Бұған не алып-қосарсың?
Сонымен, «Шарболат сенім» қандай кітап? Оған еліміз тәуелсіздік алған­нан кейінгі кезеңде баспасөзде жарық көрген таңдаулы публицистикалық туындылары және эстетикалық-филосо­фиялық проза жанрында жазылған жа­ңа еңбектері жинақталыпты. Автор бүгінгі қоғам мен Адам проблемаларын тарихи жаңа мүмкіндіктер мен нақты өмір аясында қарастырады. Мына өріс ала бастаған демократиялық үрдіс, өр­ке­ниеттер беттесуі, бүкіл әлемді қам­тыған жаһандану нышандары өмірі­мізге тағы қандай тосын өзгерістер әкелмек? Біз қандай бағытты сеніммен қалап, қандай құндылықтарға табан тіреуіміз керек?
Қоғамдық өрістерде жеке адамдар берік таңдау жасап, тегеурінді әре­кет­тер арқылы нық сеніммен өмір сүруі үшін олар тиянақты танымға, өмірдің өркенді күштеріне арқа сүйеуге тиіс екен. Жомарт кітабының темірқазық идеясы да, автордың ең негізгі лейтмотив кредосы да осы сұрақтарға жауап іздеу. Міне, бұл кітап осынысымен де құнды.
Көрнекті қаламгердің артында қал­ған мұрасы – үш кітап! Бұл әзірге шы­ғып үлгергені. Басқа қолжаз­бала­рының тағдыры беймәлім. Ретімен айтсақ, екіншісі – «Әлем ойшылдары мұра­сы­нан» сериясымен шыққан «Ой-қазына антологиясы. ХХ ғасыр» жинағы. Жо­ба­ның авторы Ж. Әбдіхалық бұл жи­наққа әлем ойшылдарының үлкен ле­гінің туындыларынан үзінділерді топ­тастырып беріпті. Сөйтіп, қазақ оқыр­мандары тұңғыш рет ХХ ғасырдың қоғамдық, саяси-әлеуметтік, филосо­фия­лық ой-қазынасына әбден ден қоя алады. Сондай-ақ Шәкәрім Құдай­бер­діұлы мен Ахмет Байтұрсынұлының ақыл-ой мұрасымен де кеңірек та­ны­суға мүмкіндік мол. Және де мәдени-рухани өміріміздегі алғашқы қадам болуымен де маңызы зор еңбек. Ғасыр қазынасы жаңа мыңжылдық бастауында Тәуелсіз Қазақстанның ілгері тарт­қан көшін түзесуге, сөз жоқ, септігін тигізеді деген ойдамыз. Көкіректі күйініш кернейді, антологияның жобасын құрастырып, баспаға әзірлеп, оған редакторлық еткен аяулы қаламгер көз майын тауысқан бұл еңбегін көре алмай кетті… Ғапыл – дүние десеңші…
Келесі кесек туындысы – «101 тол­ғам, 1001 түйін». Философиялық байып. Орасан ойшыл азаматтың артында қалған теңдессіз мұрасы. Өзі көрмесе де қалың елі қазағының көз қуанышына айналып, ой-өрісін байытқан өміршең шығарма. Автор онда адам, қоғам, заман сырларына талғаммен зер салып, өмір құбылыстарына сындарлы көз­қа­расын білдіреді. Кітаптың айрықша бір ерекшелігі: қазіргі қоғамдық-әлеу­мет­тік ахуал, мәдени-рухани үрдіс, адами болмыс сыры бүкіл адамзаттық да­му­дың аясында және тәуелсіз қазақ елінің бүгінгі, болашақтағы өркениет, демократия, жаһандану жағдайына байланысты ой тезіне салынып өрімделуінде.
Енді сол телегей талғамды, терең тамырлы түйсік пен түйіндердің бір­сыдырғысына көңіл аударып көріңіз: «Мөлшерсіз талғам, өлшеусіз тілек – өмірдің құты емес, қиянатына, тіпті қасіретіне алып келеді»; «Өкінішке қарай, көптеген қандастарымыз, қай­сы­бір отандастарымыз, шынтуайтқа келгенде, ізгілікті, асыл, асқақ сезім, шарболаттай берік сеніммен өрілген мұ­рат­тардан мақұрым»; «Әрине, шегі­не жеткен қайшылықтардан әйтеуір бір апат болмай қоймайтыны ойлантады…»; «Өзінің жеке мүддесін көксегендер ұлтына әділ болады деп сену – қотанға қасқырды «паналатқанмен» бірдей»; «Фольклорлық деңгейден өзін жоғары санайтын қазақтар өзінің ұлттық те­гі­нен әлдеқашан қол үзгендер десе бол­ғандай…»; «Қазақта, ұят та болса айтайын, өзінде барды ұқсатпау былай, оны елемейтінін мақтан көретін де мі­нез бар»; «Біреуге кінә артып, мін та­ғу­дың себебі көп, ал оны ұғып, түсінудің жолы – жалғыз: тек өзіңнің кісіге деген талабың мен өлшеміңді сәл өзгертсең болды. Демек, оның тұр­ғысын да елеп, онымен санасуың керек»; «Өмір – күрес» деген анықтауыш шындықтың бір ғана қыры, ал өмірді көп жағдайдың бірлігі, үйлесімі, тұтастығы тұрғы­сы­нан алып көріңіз, ол ешқандай да күрес емес. Сондықтан жарасуға, табысуға, бірлікке ұмтылуға бәлендей шек, шекара қойылмауы керек. … «Өмір – күрес» деген формуланы аса абсолют­тен­дір­меген дұрыс. Сыңаржақтық бәрібір опа бермейді»; «Адамның неғұрлым оң істерге құлшынуы қыруар кедергі-қай­шылықтарды жеңудің ең тегеурінді кепілі»; «Парызыңды өтеу – есті өмір сүрудің ең үлкен мәні. Оның шексіздігі және міндетті екендігі қандай ауқымды болса, оның шартсыз, ерікті орындалуы – сондай Бақыт!»; «Нысаппен жүріп, қарапайым да қажырлы еңбек жолына түсіп, ізгілікті іс тындыра алатыныңа өзгелердің көзін жеткізе алсаң, – сонда ғана Адамсың. Сыншы көз бұған дейінгіңді де, бұдан кейінгіңді де айна-қатесіз өлшеп береді, бірақ «Нағыз Адамсың!» деген баға осы талап орындалса ғана айтылады»; «Қалай дегенмен де, жаратылыс әлемінде жан ие­сі­нің жай табар, жан ұшырып шарқ ұр­май, алаңсыз жүрер күні жоқ. Ешқашан болмапты деген нәрселер болады. Ендеше…»; «Ашық анықтық, батыл адал­дық танылмаған жерден қандай ізгілік табылуы мүмкін?!»… Сөз ұғатынға даяр ас, міне, осылай мелдектей түседі. Тежелгісіз тілекке – әзірге осы тұстары қанағат болсын деп, доғара тұралық.
Ауыр да болса, бір аунатып айта беретін болдық қой, «өзі көрмей кеткен кітабы» деп. Иә, сондай мұрасының бірі – «Ақселеуге жаздым хат» деп аталатын эпистолярлық эссе. Жан аямас достардың – Ақселеу Сейдімбеков пен Жомарт Әбдіхалықтың 1966-1998 жылдар аралығында жазысқан хаттары бү­гінде халқымыздың мол рухани қазы­насы ретінде тарихта қалары кәміл. Бұл кітапқа тек Жомарттың Ақ­селеуге жаз­ған хаттары ғана беріл­ген. Өкінішке қарай, Ақселеудің жауап хаттары құрас­тыру­шылар­дың қолына түсе қоймаған сыңай­лы. Бұл олқылықтың да орны толар. Қос әдебиетшінің жауап­тас­қан хаттары да жұптасқан күйі оқырмандар игілігіне айналар… Ал мына кітаптағы терең пайымды, толғақты пікірлер әр хаттың мазмұнын байытып, өне­гелік тұжырымымен қоғам, адам­зат мүддесін тұздықтай тү­суі­мен де құнды.
Қай хатта да шындықтан, әділ­­діктен айнымайтын Жомарт­тың жазғаны көңілді дөптігімен жайландырып, ойға батырып, бейне бір көркем шығарма оқып отыр­ғандай, сананы сан-саққа жүгір­тіп, өмір атты асау теңізбен алпарыстырып қоятынын қайтер­сің. Қыс­қасы, бей-жай қал­дыр­майды. Құр отба­сының аман­ды­ғын сұ­рас­қан қарабайыр «сау-сәлемет­тік» үстірт жазбалар емес. Мысалы: «Ақселеу! Ха­тың­ды алысымен іле әңгімені де оқып шық­тым. Жай қоңыр сал­қын ғана әсер берді. Екі шалыңда да дара­лық мінез өріліп шы­ғатын өзек бар, бірақ әңгімеде көздеген идея­ға жыға алмапсың және негізгі идея көмескі қалған», деуінде қан­ша­лықты дос шығар­машылығына деген жан ықыласы жатыр десеңізші. Көңіл жық­пас­тық емес, батырып айтып отыр. Міне, достықтың қадір-қасиеті осындай өткірліктен де білінсе керек-ті. Ақсе­леудің жауабы қа­лай екен? Туламаған шығар…
Ақселеудің ізденісіне «май құятын» мына бір ақыл-кеңесінің де сипаты бөлек: «…сенің күй аңызын кешіктірмей қолға алуың қажет. Халықтың өзін-өзіне, одан соң өзге елге танылуы үшін ондай еңбектің құны мәңгілік өл­шеусіз. Бұл тақырып – әрі көркем аңыздау әңгімеге де, әрі ғылыми-сараптау ең­бек­ке де ие бермейтін кен қазына. Кіріс тезірек. Өзің айтқан осы мақсаттың қадір-құны өлшеусіз әрі өміршең».
Парасат-пайымы таңдай қақ­ты­ратын Жомарттың хаттарда кө­терген мәсе­ле­лері шетінен шымыр, шыңдалған, шынайы… Міне, оқып көріңіз: «Өз мүд­десін дұрыс түсінуге көтерілмеген халық (адам) тарихи жүйелі істер (әре­кет-қимыл) жолына шығып, мәнді өмір сүре алмайды. Байқайсың ба, бүкіл адамзат тарихы прак­тика­лық іс-қимыл тұрғысынан алғанда да, ақыл-ой, шын­дық сырына кемел зерде-дүние­таным тұрғы­сы­нан алғанда да жүйелілікке қарай бет түзеп келеді.»
Өзін үнемі қамшылай түсіп оты­ратын Жомарт қол жеткізгенін әсте місе тұтпайды. Шығар­машы­лықтағы ілге­рі­леу, толысу, қана­ғат­сыздық… Басын идіртетін «осал» тұстары осы: «Ақселеу дос, арман көп, алған көп, бергеніміз жоқ бұл ғұмыр тыншу беріп, тыныш ұйық­татар емес. Мазасыз халде үндесер бір өзіңсің деп айтамын да бәрін. Әйтпесе, жалпы әлсіздігіме қара­май, менде дәті беріктің де жобасы барын сен жақсы аңғарған болуға тиіссің», дегенді бекер меңзеп отыр­маған болар. Өмірде тындыр­ғаны көл-көсір болса да, аузын құр шөппен сүртіп отыр. Бұдан оның мақсат айқындығы мен мұрат биік­тігі де сезіліп тұрғандай.
Жә, Жомарт хаттарынан ажы­ра­ғың келмес. Өмір айнасы іспетті. Көңілге бәрін сыйғызған. Әлемге көзді ашып қарағың келеді. Жай бір тірлікті емес, адамзаттық ауыр жүкті, келелі міндетті, ертеңнің болжамын дәйектеген білім салмағын өзіңше екшегенге не жетуші еді. Оқып-тоқығаны көп екен ғой. Әсем келбетінен, ойлы көзінен, мірдің оғын­дай сөзінен, тіпті, келісті жү­ріс-тұры­сынан білімдарлығы бай­қа­лып тұратын тегеурінді тұлға екен, сағындырған Жомарт!
Түйсік түйіні мынадай: «Шарболат сенім», «101 толғам, 1001 түйін», «Ақ­селеуге жаздым хат» – осы үш таған еңбектерінің басын қосып, кереқарыс том етіп халық кәдесіне жаратса… Себебі, Жомарт Әбдіхалықтың мағы­налы сүрген өмірі: заман бейнесі, қоғам бедері, адам жасампаздығы, бәрі-бәрі со­лар­дың беттерінде өшпестей таң­ба­ланған ғой!
Демек, қайран Жомарт бізбен бірге өмір сүріп жатқандай екен-ау! Жан түпкіріне лағыл-маржан қатта­лыпты. Соның шақпағынан шашы­раған алтын сәуле ұшқыны ешбір бәсең­сімей­тін­дей… Әр жүректі арайландырып тұр!
Қайсар ӘЛІМ,
«Егемен Қазақстан».
АСТАНА.