Жапандағы жапондар

ОЛАРДАН НЕ ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ?

2011 жылдың наурыз айында Жапонияда 9 балдан асқан сұрапыл жер сілкінісі болып, соның дүмпуімен теңізде туған, биіктігі кей жерлерде 40 метрге дейін көтерілген алып цунами жағалауды түгел шаюымен қоймай Фукусима-1 атом электр стансасының жарылуына да әкеліп, елді орасан зор радиациялық апатқа ұрындырды. Хонсю аралының шығыс жағындағы елді мекендердің бәрі қирап, мыңдаған адамдар үй-күйсіз қалды. Эпицентрі жапон аралынан 70 шақырым жерде ғана болған зілзаланың тасқыны 15-20 минутта-ақ елді мекендерге жетіп үлгерген. Бұл уақытта ешкімнің апаттан қашып құтылу мүмкіндігі де болмай қалған. 69 минуттан кейін цунами Сендай әуежайын су астында қалдырды.

ОЛАРДАН НЕ ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ?

2011 жылдың наурыз айында Жапонияда 9 балдан асқан сұрапыл жер сілкінісі болып, соның дүмпуімен теңізде туған, биіктігі кей жерлерде 40 метрге дейін көтерілген алып цунами жағалауды түгел шаюымен қоймай Фукусима-1 атом электр стансасының жарылуына да әкеліп, елді орасан зор радиациялық апатқа ұрындырды. Хонсю аралының шығыс жағындағы елді мекендердің бәрі қирап, мыңдаған адамдар үй-күйсіз қалды. Эпицентрі жапон аралынан 70 шақырым жерде ғана болған зілзаланың тасқыны 15-20 минутта-ақ елді мекендерге жетіп үлгерген. Бұл уақытта ешкімнің апаттан қашып құтылу мүмкіндігі де болмай қалған. 69 минуттан кейін цунами Сендай әуежайын су астында қалдырды. Автомобильдер мен ұшақтар қақпақылданған ойыншықтардай соғылып, су бетінде қалқып жүрді. Қаншама үйлер мен ғимараттар су астында қалды. 12 префектурадағы өлген адамдардың жалпы саны 15870 адамға жетті, 2846 адам хабарсыз кетіп, 6110 адам жараланды. Фукусима-1 атом электр стансасының айналасындағы 20 шақырымдық радиустағы шеңбер қауіпті радиациялық аймақ деп жарияланды.

Осының бәрін еске алып отыр­ған себебіміз – сол апат кезіндегі жа­пон халқының ұстамдылығын ес­ке салу еді. Көрсетілген телехабарлар, репортаждарға қарағанда бірде-бір адам шарасыздық танытып, байбалам салып, сабырынан айы­рыл­ған жоқ. Бәрі де салмақты, ештеңе бол­мағандай, байсалды түр­де оқи­ғаның зардабын артық-ауыс сөз қос­пай, адамгершілік қа­сиетін жо­ғалт­пай, салқын­қанды­лық­пен жет­кі­зіп жатты. Ешкім де жапон өкі­метін, әсі­ре­се апат туралы алдын ала хабар бере алмаған «бәрін де алдын ала біледі» дейтін мақтаулы сейсмо­ло­гиялық қыз­мет­тер туралы ауыр сын­дар айтқан жоқ. Ешкімге қар­ғыс та жаудырған жоқ. Бұл не деген ұстамды, рухы мықты халық деп бізде таң қал­маған адам жоқ шы­ғар. Әлде ұлы­лық деген осындайдан көріне ме екен?

Ал бізде ше… Басқаны айтпай-ақ үстіміздегі жылдың көктемінде ел оңтүстігінде болған тасқынды еске алайық. Онда арнадан асқан су 7 үйді шайып кетіп, 83 тұрғын үйді апатты жағдайға қалдырды. Адам қазасы болған жоқ. Соның өзінде, тәубе, әйтеуір өзіміз аман қалдық деген бір адамды көргеміз жоқ, теледидардан сөйлеген әйел­дер­дің бәрі тек шарылдап, еркектер байбалам салып, біреулерді кінәлі қылып жатты… Әрине, оларды түсінуге болады, көмек те уақ­тылы жетпей жатқан болар, бірақ адами ұстамдылықтан да айырылмау керек еді ғой. Ешкім оларға қасақана залал келтірген жоқ, ал табиғат апаты айтып кел­мей­ді. Сөздің шынын айтатын бол­сақ, осы байбаламшыл, қайт­се де бі­реу­ді жазғыруға дайын тұ­ратын кінәмшіл, жаман мінез бізге орыс­тардан жұқты. Әрине, олардан ту­рашылдық, әділдік шын­шыл­дық секілді жақсы мі­нез­дер де жұққан-ақ шығар, бі­рақ осы – қандай да бір проб­ле­маға біреуді кінәлі қылып, көзді қызартып шыға келетін жаман мінез де солардан келіп, бізге әб­ден сіңіп кетті. Әйтпесе, қазақ­тың өзі ежелден төзімді жұрт болатын, «құ­дай­дың басқа салғаны шығар, өзі­міздің аман қалға­ны­мызға тәу­бе, алдағыны Алла көрсетер, ел көмектесер», деп байбалам сал­май-ақ, басалқы­лық­пен сөйлей­тін халық еді.

Міне, осындай ұстамдылы­ғы­мен тәнті еткен жапондар туралы жазғым келіп, қолға қалам алдым. Шынын айтатын болсам, тілі басқа, ділі мен діні де басқа, бірақ жері мен түрі бір, көз нұ­рының жылылығы да өзіміздің қазақтар секілді басқа азия­лық­тарға қарағанда молдау келетін жапондарға деген сүйсініс менде ежелден бар болатын. КСРО қо­л­астында тұрғанда, кім қалай ойласа өзі білсін, мен орыстар мен жапондар қандай да бір жарысқа түссе де соңғыларға жанкүйер бо­латын едім. Бізге ешқандай пайдасы болып, қоржынымызға олжа салмаса да жапондардың дүние жүзіндегі жетістігіне қуа­на­тынмын. Осының өзі еуроцентризм деген озбыр саясатты жақ­тап, азиялықтардың бәрін өзде­рі­нен кем тұтатын «ұлы орыстық» шовинистік, колониалдық режім­ге деген қарсылықтан туған күй шығар деп ойлаймын қазір. Олар өздерін Еуропаға ғана теліп, өнер-білімнің бәрі еуро­палық­тар­да де­генді басымызға ерікті-ерік­сіз үйіп жатқанда, өзіміздей азиялық жапондар оза шауып, алға түскеніне іш бұрып, жасаған дүниелерінің сапасы, сәні, технологиялық озықтығы КСРО-ны шаң қаптырып кеткеніне қуана­тынмын. Соларды көріп тұрып: қане, азиялықтардың кемістігі, сендерден артық болмаса кем емес деп Жапонияны мысал етіп, өзімізбен ойынды-шын айтысатын талай орыс таныстары­мыздың да аузын жабатын едік. Осы жағдайдың өзі бізді жапондарға ежелден жақын етті-ау деймін.

Еуропалық жұрттың көбі, соның ішінде орыс империясы да бар, озбыр саясат ұстанып, өзгелердің байлығын тартып алып әрі өздерін өзгелерден артық санап, ХVІІІ-ХІХ ғасырларда от қарудың күшімен барлық әлемді жаулап, өзінің тас бауырына, жат бауырына бас­ты. Езді, еңсесін түсіріп, құл­дық­қа салды. Азияда еуропалықтар құл­дық­қа сала алмаған екі-ақ жұрт болды. Оның бірі біздің туысымыз – осман тү­ріктері, екіншісі осы жапондар еді. Осы екі халық қана еуропалықтардың отар­лық езгісіне түспей, азат өмір сүре алды.

Жапония аралдарда орналасқан мем­лекет болғанымен шағын ел емес, дүние жүзінде жер көлемі бойынша ол 61-ші орын алады. Барлық жер аумағының 97 пайызын үлкен төрт арал құрайды. Қалған аумақ 6852 ұсақ аралдардан тұ­рады. Ең қиыны – жерінің көп бөлігі тау­лы, вулканды болып келеді. Қазір хал­қының саны 127 млн. адам. Қазақ­станмен салыстырғанда Жапонияда бір күрек те пайдалы қазба жоқ деуге болады. Салыстыру үшін айтатын болсақ Жа­пониядағы барланған мұнайдың бар­лық көлемі 3,8 миллион тонна, ал Қазақстандағы осы көрсеткіш 6,5 миллиард тонна. Бірақ соған қарамай Жапония әлемде барлық сауда айналымы бойынша төртінші орында тұрған экспортер, алтыншы орында тұрған импортер болып есептеледі. Аса сапалы, өнер мен ғылымның ең жетілдірілген жетістік­терін қолданумен шығарылатын оның жоғары технологиялы тауарлары мен өнімдері әлемдік бәсекелестікте жұрт­тың бәрін жеңгізіп, ең бай елдердің қатарына көтеріп тұр. Қазір Жапония ІЖӨ-нің номиналдық көлемі жағынан АҚШ пен Қытайдан кейінгі үшінші орында. Соңғы кезге дейін алдына тек Американы ғана салатын еді. Ал ІЖӨ-нің жан басына шаққандағы көлемі 34600 доллар.

Жапондар өз несібесі үшін болған 1904-1905 жылдардағы орыс-жапон со­ғы­­сын­да Ресей империясын ойсырата жең­ді. Ұзақ жылдар бойы КСРО та­ри­хының оқулығы бізге Ресейдің жеңілуін халық арасындағы төңкерісшіл көңіл-күйдің кедергі болуымен, патшалықтың армияны дұрыс басқара алмауымен тү­сіндіріп келді. Сонымен бірге «жеңімпаз империя» тас-талқан болып жеңілген бұл со­ғысқа аса мән берілмей, оны ай­мақ­тық кикілжіңге балаған күй де бай­қалатын. Ал шын мәнінде бір жыл жеті айға (1904 жылдың қаңтарынан 1905 жыл­дың қыркүйегіне дейін) созылған бұл соғысқа Ресей империясынан 500 мың, жа­пон жағынан 300 мың жауынгер қа­ты­сып, соғыс театры құрлықта Қиыр Ш­ығыстағы қазіргі Ресей аумағын, Қы­тай, Корея, Жапония жерлерінің үлкен бөлігін, ал суда Сары теңіз бойының алып аймағын шарпыды. Бір ауыз сөз оның алғышарты туралы да айта ке­телік. 1894-95 жылдары жапон-қытай арасында үлкен қанқұйлы соғыс болған. Оның қорытындысы бойынша Жапония жеңіске жетіп, Симоносек келісімі бойынша Қытай Кореядан бас тартатын болды, ал жапондар бірнеше аралдармен бірге Ляодун түбегін меншігіне алған. Сонымен бірге Қытай 200 млн. лян (7,4 тонна) күміске тең контрибуция төлеуге мәжбүр болған. Сөйтіп, Жапония со­ғыста жеңіске жетіп, қуанышын тойлап жатқанда Ресей, Франция және Германия үшеуі бірігіп, үшжақты қысыммен жапондардың стратегиялық маңызы зор Ляодун түбегінен бас тартуға мәжбүр етті. Артынан Қытайдың осы түбегін жалға алған дегенді сылтау қылып, Ресей басып алды. Сөйтіп, суы қатпайтын теңіздегі Порт-Артур мен Дальный (орысша атаулары, қытайшасы басқа) атты екі портты өзіне меншіктеп алды. Іс жүзінде Ресей өзінің жақтастарымен бірге қысым көрсету арқылы жапон­дар­дың соғыс жетістігін тартып алған еді. Өз мүддесін өзгеге жібермейтін Жапония содан бері орыс патшалығымен со­ғысуға тісін басып, дайындалып жатқан. Ақыры оның сәті 1904 жылдың қаңта­рын­да келіп, Жапония Қиыр Шы­ғыс­тағы Ресей меншіктеріне тап берді. Бұ­лар туралы мектепте біз оқыған КСРО тарихында мүлде айтылмайды, онда тек Жапония басқыншы, соғысқұмар ел ретінде ғана суреттелетін еді.

Жапонияның шабуылы орыс қоға­мын күтпеген жерден топтастырып, кө­ше­лерде бұрын-соңды болмаған пат­риот­тық манифестациялар ұйымдасты­рылған. Тіпті төңкерісшіл көңіл-күйде делінетін Петербордың студент қауымы да бірігіп, «Қысқы сарайдың» алдына барып, «Боже, царя храниді» айтып тұ­рып алған екен. Оппозициялық ұйымдар да соғыс біткенше өздерінің талаптарын қоя тұру жөнінде шешім қабылдаған. Бі­рақ сондай топтасуға қарамай жапондар орыс империясын тас-талқан қылып жең­ді.

1905 жылдың ақпан айында жапондар Мукденде болған ең басты шайқаста 100 шақырымдық майдан шебі бойы орыстарды қатты тықсырып, шегінуге мәжбүр етті. Бірінші дүниежүзілік соғыс басталғанға дейін бұл шайқас жаяу әскердің адамзат тарихындағы ең үлкен ұрысы болып есептелді. Екі айға созылған осы шешуші ұрыста жапон жағы сөзсіз жеңіске жетті. 1905 жылғы 9 тамызда Американың Портсмут қала­сында болған келісім бойынша Ресей им­периясы тізе бүгіп, Сахалин аралы­ның жартысын және барлық Курил аралдары мен Ляодун түбегінен бас тартуға мәжбүр болды. Орыс тарихшылары контрибуция төлемедік деп мәз болғанымен аталмыш аумақтардан жапон жағы 500 млн. сомға жуық пайда көрген (Ол кездегі орыс сомының бәсі доллардан әлдеқайда артық болған).

Сөйтіп, жапондар орыс империясын күші өздерінен артықтығына қарамай сонау моңғол шапқыншылығынан кейінгі жаңа тарихта қақырата жеңген аз елдердің бірі болды. Бұл азиялық жапондардың батыр, ержүрек халық екендігін көрсететін бір факті ғана.

Жапондар азуын айға білеген АҚШ-қа 1941 жылдың 7 желтоқсанында шабуыл жасап, оның Тынық мұхитындағы ең ірі әскери-теңіз және әскери-әуе базасы Пёрл-Харборды отқа орағанын жақсы білеміз. Бұл айқаста жапондар АҚШ-тың 200-ден артық әскери ұшағын, 4 лин­корын, 2 эсминецін және минаға қарсы тұратын қорғанын жойып, төрт үл­кен кемесін, үш крейсерін, үш эсми­нецін жарамсыз қылды, 2400-дей адамын қазаға ұшыратып, 2 мыңдайын жаралады. Өздерінің шығындары 29 ұшақ пен 4 шағын сүңгуір қайық, өлгені және жараланғаны бар 65 адам ғана болды. Әрине, кез келген соғысты ақтауға болмайды, бірақ жапондардың АҚШ-қа шабуылының толып жатқан толымды себептері мен алғышарттары бар екені дау­сыз. Біздің міндетіміз оның ақ-қара­сын айыру болмағандықтан себептерін ашуды да жөн көрмедік. Мәселе жа­пон­дардың қай күнде озбыр саясат ұстанып, Батыс Еуропадағы әріптестерімен бі­рі­гіп, Тынық мұхитындағы адымын аштырмай, түрлі келіссөздерде өздерінің мүддесіне үнемі қол сұғып отырған елге батылдықпен ойсырата соққы беруінде болып отыр.

Осы соғыста жапон халқы тарапынан жасалған бұрын-соңды дүние­жү­зі­лік тарихта болмаған айрықша ерлік туралы айтуды жөн көрдік. Ол – жапон жас­­тарының «бомба-ұшақпен» зулап келіп, жаудың кемесін бүйірден соғып, бомбасын жаруы. Мұндай соққы алған қандай кеме болса да істен шығып отырған. «Камикадзе» (тайфун желінің атауы) деп аталатын ерліктің осынау айрықша тү­рімен жапон жастары жаппай айналысып, Отан үшін, жер үшін өздерін құр­бандыққа шалған. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталар сәтте студент жастар арасынан өз еріктерімен 2525 ұшқыш-ка­микадзелер дайын бол­ған екен. Бұ­лардан басқа камикадзе бо­лу­ға өз еріктерімен 1327 әскери ұш­қыш­тар жазылыпты. Сондықтан жапон авиациясы камикадзелерден еш тапшылық көрме­ген. Керісінше, ұшақтардың санына қарағанда камикадзе боламын деу­ші­лер үш есе көп жиналыпты. Олардың көбі университеттердің 20 жастағы сту­дент­тері болған, олар ата-бабалары са­му­рай­лардың патриоттық өрлігін қай­талап, Отан үшін ерлікпен қаза табуды өзде­ріне бақыт санаған. Соған орай жапон қоғамы да камикадзелерге үлкен құр­мет көрсетіп, көңіл тебірентерлік сал­танатпен шығарып салып, оларды бірден батырларға балаған. Камикадзелер дәс­түрлі түрде ұлттық сусын – сакэден татып, маңдайларын хатимаки деп аталатын ақ шытпен таңып алатын бол­ған. Бұл олардың ақ өлімге бет алған­ды­ғының белгісі. Ал оған қадалатын бір тал хризантема гүлін сүйген қызы немесе жиналған көптің арасынан өз еркімен шыққан сұлу қыз тағып берген. Сосын камикадзе Жапонияның оңтүстік ба­тысындағы Каймон тауын бір айналып ұшып, туған еліне соңғы рет көз тастап, онымен қоштасқан. Ал жердегі халық бұл уақытта отшашулар атып, батырға ақ өлім тілеген. Камикадзе атанып, жауға аттанған жастың ата-анасы мен жақын туысқандары да бірден, осындай ержүрек ұл өсіргендері үшін, аса құр­метті адамдар қатарына еніп, бүкіл ел болып оларды алақандарына салып, қа­дірлеген. Діни храмдарда камикад­зе­лер­дің құрметіне дұға оқылып, Құдайдан олардың рухына жеңілдіктер тіленген. Міне, ерлікке осындай тағзым көр­се­тілген елде патриотизм жалынының алау­лауы да сөзсіз ғой.

Камикадзелердің ұраны – «бір ұшақ – бір кеме» болған, яғни бір камикадзе бір кемені жаруға міндетті. Осынша камикадзе ұшатын болса, одақтастардың жауынгерлік кемелері де жетпеген болар еді. Америкалықтардың атом бомбасына жүгінуінің бір сыры да осы. Жапон мәліметтеріне қарағанда камикадзелер жаудың 81 кемесін суға батырып, 195-іне ақау келтіріп, істен шығарған. Аме­ри­калықтардың есебі бойынша 34 ке­мені суға кетіріп, 288-іне залал шек­тірген. Қай­сысы болса да аз емес, оның үстіне одақтастар әскерінің арасында камикадзелер үлкен үрей жасап, қорқы­ныш дүр­белеңін тудырған. Мұның өзі әскердің жауынгерлік рухын жасытып, әбден абыр­жытып тастаған. Ол кездегі кеме­лердің судың үстімен атқан оқтай зуылдап келіп, бүйірден соғатын ками­кад­зелердің ұшақтарына қарсы әре­кет­тері әлсіз болыпты.

ІІ Дүниежүзілік соғыс тарихындағы осы айрықша ерлікті үлкен үлгі ретінде насихаттау жеңілген елге жеңіл бол­ма­ған секілді. Сондықтан камикадзелер туралы біздің де білігіміз орыс авторлары жазған әдебиеттерден аспайды. Ками­кад­зелердің ерлігіне бүкіл әлем таңыр­­қап, патриоттық ерліктің үлгі­сі­не балайды. Жалғыз жапондар ға­на емес, олардың ерліктерін басқа халықтар да ән-жырға қосқан. Со­ның ішінде 90-шы жылдары Санкт-Петербургте «Камикадзе» атты ән­ші­лер тобы болған. Олардың «Ками­кадзенің махаббаты» атты жақсы әні бар еді. Сондай-ақ белгілі композитор Александр Розенбаум да «Камикадзе» атты ән шығарып, айтып жүр­ді. «Алиса» тобында да камикадзе туралы ән бар. Біздің қазақ ақын­дары арасынан осы жүрек жұтқан ерлікті жырға қосқан адамды біл­мей­міз, басқадан тәуелді болған біз­ге жас ұрпақты мұндай ерлікке үн­деу­ге сірә цензура рұқсат бермеген секілді. Ал енді, тәуелсіз ел атан­ғанда осынау көзсіз болса да саналы да сапалы ерліктің маңызына мән беретін кез жетті.

Жапонияны соғыста тізе бүкті деп билеуші тобы қол қойса да ер­жү­рек жапон әскер басшылары мен жауынгерлері соғысты жалғас­ты­ра бе­руді қалаған. Олардың кей­бірі им­пе­ратордың әрекетіне қарсы­лық ре­тінде Токиодағы орталық алаңға ке­ліп, өздеріне өзі харакири жасаған көрінеді. Кейбір тарихшылар жапондар АҚШ-тың сол кезде екі-ақ атом бомбасы болғанын біл­мей қалды, білгенде соғысты одан әрі жал­ғас­ты­ра беретін еді деген ойлар айтады. Сонымен бірге КСРО тари­хын­дағы «Жапония сөзсіз тізе бүк­ті» деген тіркес те дұрыс емес көрі­неді. Жапон жағы капи­туля­ция­ға ға­на қол қойған, ал ол тек жапон әс­керінің же­ңіл­генін мойындайтын құжат екен. Бұл капитуляция бойынша Жа­понияның императорлық бас­қа­руы мен саяси жүйесі, терри­то­рия­лық тұтастығы толық сақтал­ған кө­рі­неді. Ал «сөзсіз тізе бүк­кен» болса, бұлар бұзылатын еді. Соғыста сөзсіз тізе бүккен Германия екі елге бөлініп, саяси жүйесін де өзгертуге мәжбүр болды ғой.

Жапондар соғыстан кейін алты жылдай АҚШ-тың оккупациясында болды, бейбіт келісім-шартқа тек 1951 жылы Сан-Франциско қа­ла­­сында қол қойылды. Алымды Аме­рика «қырғи-қабақ соғыс» жыл­­дарында Жапониямен жақын болу өте тиімді екенін біліп, оны Тынық мұхитындағы өзінің ең жа­қын әріптесіне айналдырды. Сая­сат­та­ғы демократиялық өзге­ріс­тер мен ұтымды экономикалық рефор­ма­лардың нәтижесінде әрі ең­бек­қор, әрі талантты жапон хал­қы ел­дерін күрт дамытып, бәсе­ке­лес­тікте бә­рінің алдына түсті.

Жапондар – ділі икемді, дәс­түр­лі құндылықтарды ешқашан аяқ­қа баспай, оларды қастерлеп ұстай білетін діңгегі берік халық. Елшіл, мемлекетшіл мінездерді қастерлеуі халықтық патриотизммен астасып, саналарға берік орнаған. Жоға­рыда біз Фукусима-1 АЭС-індегі жағдай туралы айттық. Оның зардабын жоюға баратын еріктілер шақырылғанда жа­пондықтар бұ­ғып қалған жоқ, барлығы да жағ­дайдың аса қауіпті екеніне қара­май, отбасымен мәң­гілік қошта­сып, ел үшін керек іске батыл кірісіп кетті. Осының өзі олардың бойында батыстық прагматизм егілсе де баяғы са­му­рай­лық өрлік пен ерліктің мәңгі­лік қалғанын көрсетеді. Сонымен бірге отба­сы­ның жылылығын сақ­таудағы шы­ғыстық құнды­лық­тар да мұнда берік күйінде қалып отыр. «Тұр­мысқа шыққан әйел­дің үйде отыр­ғаны дұрыс па?» деген сауал­намалық сұраққа бар­лық ерлер мен әйелдер де «дұ­рыс» деп жауап берген. Сондай-ақ «ер­лер­дің әйелдерден ақылы артық деп са­найсыз ба?» деген сұраққа ер­лердің 62, әйелдердің 63 пайызы «артық» деп жауап беріпті.

Мамандардың айтуына қара­ғанда, жапондардың мінезінде жап­пай еңбексүйгіштік, сонымен қатар эстетикалық талғам, таби­ғат­қа деген сүйіспеншілік, дәс­түр­ге беріктік көзге ұрып тұра­тын көрінеді. Сондай-ақ олар тәр­тіпті, беделге бас иеді және өз міндетін ешқашан ұмытпайды. Күнделікті өмірде тиянақты, сыпайы, өзін-өзі салмақты ұстай бі­леді, үнемшіл және білмекке құш­тар халық. Мұндай қасиет­терді қазақтың бойынан да табуға болады, бірақ бізде көбінесе ер­кін­дікке ерік беріп, арқаны кеңге салуға құштарлық басып тұрады. Сонымен бірге тәртіпке, низамға бағынғымыз келмей кететін ежел­гі аламан мінезіміз де кейде кө­рініс беріп қалады. Оның үстіне орынсыз турашылдықпен, қор­ша­ған ортаның қалыбымен санаспай кететін тұрпайы мінезіміз де кейде көрініс беріп қалады. Жалпы қазақтарға жапондармен жақын­дасып, соларға еліктеген дұрыс, қай күнде дүниенің азғанынан емес, абзалынан үлгі алған озады емес пе?

Жақсыбай САМРАТ,

«Егемен Қазақстан».