Osylaısha Qazaqstanda ajyrasýshylar sanynyń jyldan-jylǵa óse túskendigi málim bolyp otyr. Aıtalyq, eger 2007-jyly ajyrasqandar sany 36 myń adamdy qurasa, arada on jyl ótkende, ıaǵnı 2017-jyly bul kórsetkish 54 myńǵa jetken.
Taǵy da sol Statıstıka komıtetiniń málimetterine súıensek, 30 ben 34 jas arasyndaǵylar neǵurlym jıi ajyrasatyndar qataryna jatady eken. Psıhologtardyń paıymdaýynsha, oǵan ómirde oryn alyp jatatyn kóptegen jaǵdaılar sebep. Solardyń bastysy retinde olar adamdardyń bul jasta qundylyqtardy qaıta baǵalaıtyndaı dárejege jetetindigin atap kórsetedi. Dálirek aıtqanda, dál osy kezeńde adamdar ózderiniń qandaı arman-maqsattary bar ekenin, olardyń qaısysynyń oryndalyp, qaısysynyń oryndalmaǵanyn túsine bastaıdy. Al olardyń bári adamdardy alańdaýshylyqqa berilýge, túrli nárselerdi salystyryp, baǵamdaýǵa ıtermeleıdi. Endi bireýler birneshe jyl birge ómir súrgende ózderi alǵashqyda kútkendeı nátıje bolmaǵanyn sezinedi. Bylaısha aıtqanda, bári keremet bolady degen oılary júzege aspaı qalady. Osyndaı sebepter olardyń bir-birine degen kóńilderin sýytady. Sol sıaqty on jyl saıyn qaıtalanyp turatyn daǵdarystar da otbasynyń beriktigine óziniń keri áserin tıgizedi eken.
Taǵy bir kóńil aýdararlyq jaıt, aýylda turatyndarmen salystyrǵanda qalada turatyndar arasyndaǵy ajyrasý eki esege kóp bolyp shyqqan. Muny psıhologtar aýyldyqtarǵa qaraǵanda qalalyqtar ishki erkindikti artyǵyraq sezinedi dep túsindiredi. Bálkim mundaı kózqaraspen belgili bir dárejede kelisýge de bolatyn shyǵar, biraq ajyrasyp jatqandardyń bári erkindikti ańsaǵandyqtan sondaı áreketke baryp otyr deý de syńarjaq pikir bolar edi.
Bizdiń bilýimizshe, máseleniń tórkini árirekte. Jasyratyny joq, bizde úılenýdi dúrkiretip toı ótkizip, sodan keıin juptasyp birge turý dep qana túsinetinder az emes. Shyndyǵynda úılený bar da, úı bolý bar. Otbasy bolǵan jerde onyń jaýapkershiligi bolatynyn, ol jaýapkershilik júgin erli-zaıyptylar birlesip kóterýi kerek ekendigin ekiniń biri jete túsinip moıyndaı bermeıdi.
Ashyǵyn aıtýymyz kerek, búginde jastardyń bári «aqyldy», jaı ǵana aqyldy emes «danyshpan». Eger kezdesip tildese qalsańyz «men bilem» dep sóıleıdi. Mine, negizgi túıtkildiń týyndaıtyn tusy da dál osy jer. Eri aıtady «men bilem, meniki durys» deıdi, áıeli aıtady «sen túk bilmeısiń, men bilem, meniki durys» deıdi. Osylaı bastalǵan áńgimeniń sońy bitpes daýǵa ulasady, aqyry otbasynyń ajyrasýymen aıaqtalady. Mundaı qarym-qatynas otbasy músheleriniń arasynda túsinistik joq ekenin kórsetedi. Sondyqtan da olar biriniń aıtqanyn ekinshisi tyńdamaıdy, biriniń aıtqanyna ekinshisi kónbeıdi. Ekeýi eki jaqqa qaraı shalqaıady.
Is júzinde otbasy degenimiz birtutas aǵza ispetti bolýy tıis. Ondaıdy qazaq qarapaıym tilmen «bir jaǵadan – bas, bir jeńnen qol shyǵarý» dep ataıdy. Tek osyndaı jaǵdaıda ǵana otbasynyń berik bolaryna senim artýǵa bolady.
Birneshe jyl buryn teledıdardan 29-ǵa kelgen bir sheteldik jigittiń úılený týraly aıtqan pikirin estidim. Sonda álgi jas «ázirge meniń ornyqty jumysym joq, soǵan sáıkes tolymdy jalaqym da, páterim de, mashınam da joq. Men qazir ózimdi ázer asyrap júrmin. Osyndaı jaǵdaıda úılener bolsam, otbasyn qalaı asyraımyn» degen sóz aıtty.
Al bizdiń jastarymyz úılener aldynda ózderiniń úı bolýǵa daıyn nemese daıyn emes ekendikteri týraly áńgime qozǵaı ma eken? Ata-analary olardan úılenemin dep júrsiń, erteń otbasyn qurǵan kezde, ómirge bala kelgen kezde olarǵa qamqor bolýǵa, sol otbasynyń barlyq muqtajyn túgendeýge daıynsyń ba dep surap jatyr ma? Álde baıaǵyХІХ ǵasyrdaǵydaı áıteýir balamyz otaý qursa boldy degen qur ánsheıin dalbasa ma?
Burynǵy zamandardaǵydaı emes, búginde tirshilik óte kúrdeli. Kóptegen adamda jumys joq, jumysy barlardyń aılyqtary az, biri jetse biri jetpeı jatqany. Onyń ústine páter jaldap ildáldalap kún kórip júrgen jastar qanshama. Osylardyń bári jańadan qurylǵan shańyraq úshin úlken qıyndyq ákeledi. Al áke-shesheniń óbekteýimen ósken balalar ondaı qıyndyqtardy jeńýge daıyn emes.
Osy oraıda albyrt shaqtaǵy mahabbat máselesi mán berýdi qalaıdy. Jyltyraǵan betke qyzyqqan jastar bir-birine «ǵashyq» bolǵanymen ózderiniń qateleskenderin keıin úı bolǵan kezde túsinip jatady. Eger jastarymyz 25-ten asa, aqyl toqtatqan kezde úılense ondaı oqıǵalardyń jıi qaıtalana bermeýi de múmkin.
Qalaı degende de áńgimeniń toqeteri bireý – otaý tigip, úı bolamyn degen jastarǵa otbasylyq ómirde talaı kedergilerdiń kezdesetinin, erli-zaıyptylar bir-biriniń sózine qulaq asyp, ushyrasqan qıyndyqtardy jeńe bilgende ǵana shańyraqtyń shaıqalmaıtynyn túsindirý qajet. Bálkim sonda ajyrasýshylar sany da azaıa túser.
