«Щучье сүт зауыты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бордақылау алаңы Зеренді ауданының Мәлік Ғабдуллин атындағы ауылының маңында орналасқан. Кәсіпорын «КазБифф» компаниясының құрамында. Жалғыз бордақылау алаңы ғана емес, төл алу, алынған төлді өсіріп жеткізу, оның жемшөбін дайындау сатылай ұйымдастырылған. Біржан сал ауданындағы Мамай ауылында 4600 бас ангус және герефорд тұқымды аналық мал бағып, одан төл алып отырса, бордақылау алаңынан жөнелтілген малды қабылдайтын Щучье қаласында орналасқан ет өңдейтін кәсіпорны бар. Осы кәсіпорында өңделген сапалы ет Астана қаласына жеткізіледі. Серіктестік алдағы уақытта өнімдерін таяу шетелдерге шығаруды межелеп отыр. Ет өңдеу кәсіпорнында өткен жылы өндірісті кеңейту мақсатында жаңғырту жұмыстары жүргізілген.
Бір айта кетерлігі, бұл арада ел үстінен күн көретін ешбір делдал жоқ. Бар шаруаның сабақтаса дамуы – өнімнің өзіндік құнының тым қымбаттап кетпеуіне игі әсерін тигізуде.
Бордақылау алаңына бұзаулар 200-250 кило салмақпен жеткізіледі. Өзіміз көргендей, алаң бірнеше бөлікке бөлінген, жас шамасы және салмағына қарай бұзаулар жеке бағылады. Бордақылау алаңында әр малдың орташа салмағы 500-550 килоға жеткен кезде ет комбинатына жөнелтіледі. Нәтижесінде елорданы сапалы әрі арзан ет өнімдерімен қамтамасыз ету арқылы азық-түлік белдеуіне зор үлес қосуда.
Мал мамандарының айтуына қарағанда, қара мал 18 айдың ішінде 400 килодан астам салмақ жинап, ет комбинаттарына тапсырылуы тиіс екен. Одан ұзақ, 20 немесе одан көп ай бағылатын болса, өзіндік құны шарықтап кетеді. Өйткені осы аралықта қаншама жемшөп қажет емес пе? Ал бордақылау алаңдарының тиімділігі, онда біріншіден, етті бағыттағы асыл тұқымды мал бағылады. Бұл малдың әрқайсысы осы 18 айдың ішінде 500 килодан астам салмақ жинайды. Егер жергілікті тұқымның тірілей салмақтан шығатын ет көлемі 45 пайызды құраса, асыл тұқымды мал 55 пайыз өнім береді. Қарапайым тілмен айтқанда, малдың тірілей салмағының жартысынан астамы сапалы ет.
– Ет өндірудің қыр-сыры өте көп. Біздің асыл тұқымды малымыз қысы-жазы ашық шарбақта бағылады. Ангус және герефорд тұқымдары суыққа өте шыдамды. Арқаның ақырған аязында да, боран-шашынында да осылай тұра береді. Есесіне тәбеті арта түседі. Бұл – шетелдік тәжірибе, – дейді серіктестік директорының орынбасары Данияр Кенжеғұлов. – Қаншалықты шыдамды, көнтерілі болғанымен, ветеринарлық қызмет жоғары деңгейде ұйымдастырылған. Әр күн сайын бағымдағы малды ветеринарлар қатаң қадағалайды. Бүгін міне, жұқпалы аурулардың алдын алу үшін екпе егіп жатырмыз.
Серіктестік директорының орынбасары бұл салаға кездейсоқ келген кісі емес. Серіктестік басшыларының барлығы шетелде білім алған, озық тәжірибені мейлінше игерген, істің көзін білетін азаматтар. Данияр Кенжеғұлов та Аустралияда агробизнесті ұйымдастыру бағытында екі жыл білім алған. Пікірлері де қызық. Мәселен, ол қазақстандық ет өндірушілердің талай жиынына қатысқанын, сол жиындарда тек несие мен субсидия мәселесі ғана көтерілетінін айтады. Әлемнің біраз мемлекетін ет өнімдерімен жарылқап отырған Аустралияда мұндай жиындарда өте ауқымды мәселелерге назар аударылады екен. Мысалы, әлемдік нарықта кездесетін кедергілерді жою жолдары. Аустралияның өзі әлемнің АҚШ, Қытай, Жапония, Корея, Малайзия тәрізді 11 мемлекетімен еркін саудаға келісім жасаса да, бұл тақырып басым бағытқа ие. Себебі келесі кезекте Гонконг, Индонезия, Үндістан тәрізді мемлекеттер тұр. Халықаралық нарықта зерттеуге айрықша назар аударып, қыруар қаржы бөліп отырғаны сол. Олардың бұл талпыныстары нәтижесіз де емес. Қазіргі күні осы мемлекеттің ет өндірушілер қауымдастығы өнімдерін сатуға 600 миллион АҚШ доллары көлемінде шарт жасаған. Оның 180 миллионы – инвесторлардың еншісінде. Фермерлеріне мал шаруашылығы саласындағы ғылыми жаңалықтарды ізін суытпай жеткізіп отырады, өнімдерін шетелде жарнамалауға баса көңіл бөледі. Осылайша қыруар табыс тауып отырып, біз назар аудара бермейтін мәселелерге де көңіл бөлуде. Бағымдағы қара малдан экологияға зиянды метан газы бөлінеді. Сондықтан олар қазір мал басын көбейтуге емес, қолда бар малдан молырақ өнім алуға тырысуда. Шетелдіктер шаруаның алға басуы ең алдымен кадрдың дайындығына байланысты екендігін де жақсы біледі.
Бізде керісінше мал жайын жақсы білетін, халықтық тәжірибе мен әлемдік озық технологияны игерген маман түгілі, техника тілін жетік білетін механизатор табу қиын екен. Жастар көп тұрақтамайды. Бірер ай жұмыс істегеннен кейін аудан немесе облыс орталығына кетіп қалады.
– Су ішкен құдығымызға түкірмесек те, осылай айтуға тура келеді, – дейді серіктестік директорының орынбасары. – Әрине халыққа топырақ шашудан аулақпыз. Тек жастардың бойындағы күш-қуат, ынта-ықылас жалындап тұрмаған соң қиын екен. Қазір «алма піс, аузыма түс» дейтін заман емес қой. Біздің кәсіпорында жұмыс істемесе де, өз тірліктерін қаузайтын кез келді емес пе?!
Бордақылау алаңы Мамайдағы асыл тұқымды табынның төлімен толықтырылады. Жергілікті жердегі малсақ қауымның бағымындағы қара малдың сіңіре будандастырылған төлі де сеп. Мал мамандарының пікірінше, жергілікті тұқым асыл тұқыммен будандастырылған кезде төртінші төлі таза қанды асыл тұқымға айналады. Бұл жергілікті халық үшін өте тиімді. Мәселен, тұқымы азып кеткен жергілікті қара малды қаншама шығын шығарып екі жыл баққанда, 250-280 килоға әрең жетеді. Ал асыл тұқыммен будандастырылған соң еңбектері жанатындығы анық. Мәселен, бордақылау алаңы жергілікті шаруа қожалықтарынан өз талаптарына сай келетін бұзауды сатып алған кезде тірілей салмағының әр килосы үшін 650 теңге төлемақы төлейді. Оған мемлекет тарапынан әр килоға 200 теңге субсидия төленетінін ескерсеңіз, шаруа қожалығы ұтып шығады. Сонда тірілей салмақтың әр килосы 800 теңгенің төңірегінде айналады. Ал алыпсатарлар ауылдан қара малдың таза етін осы сомаға алып жатыр. Міне, осылай есептегенде бордақылау алаңына тапсырылған төлі үшін екі есе пайда табады.
Ауылдық округ тұрғындарының қолында 6381 бас қара мал бар. «Бекқожа», «Жайсаң», «Айнұр», «Әбілхан» тәрізді шаруа қожалықтары мал басын көбейтуде. Осы бағымдағы малды тегіс асылдандырса оң болар еді. Демек, компания құрамындағы бұл ұжымның ауылдың еңсесін көтеруге септігі тиіп жатыр деп айтуға әбден болады.
Шаруа қожалығы бағымындағы он бас сиырдан он бұзау алды екен делік. Көктемде туған бұзауды күзді күні бордақылау алаңына тапсырып жіберсе, қысқы машақатынан құтылар еді. Бордақылау алаңының басымдығы – ондағы мал азығының әртүрлілігі мен молдығы. Шаруа қожалығында ондай мүмкіндік жоқ қой. Олардың қолында сабан мен шөп қана бар. Жемді таба алса ғана береді. Оның үстіне бағасы да шарықтап тұр. Демек, ең ыңғайлысы – қара малды біртіндеп асылдандырып, бұзау күйінде тапсыру. Бордақылау алаңындағы қара малдың әрқайсысы тәулігіне орта есеппен бір кило салмақ қосуда. Мұндай көрсеткіш жергілікті малсақ қауымның түсіне де енбейді.
Бұл арадағы бір мәселе, төңіректегі ауылдардың мал тұқымын асылдандыруға әлі де жете мән бермей отырғандығы. Яғни, өздерінің алдынан ашылған мүмкіндік қақпасын көре алмауда. Біз осы жайды нақтылап білмек болып бордақылау алаңы орналасқан Мәлік Ғабдуллин ауылдық округінің әкімі Жанна Әбілқасоваға сауал қойған едік. Әкімнің айтуынша, өткен жылдары бірер азамат талпыныс жасағанға ұқсайды. Уәжінен ұққанымыз, алдағы уақытта бұл мәселені мықтап назарға алу керектігі. Ал серіктестік бұл орайда арнайы бағдарлама қабылдаған. Асыл тұқымды бұқаларды жалға береді. Жеке шаруаға емес, топтасқан шаруа қожалықтарына. Жалғыз-ақ талап – будандастырылған төлдерін бордақылау алаңына тапсыруы керек. Жоғарыда біз айтқан мал баққан қауымға өте тиімді бағамен. Сонда екі жақ та ұтысқа шығады.
Кәсіпорын өткен жылы үш еңбеккеріне үй салып берген екен. Биыл тағы 4-5 үйді сатып алып жөндеп, малсақ қауымның әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсартуды межелеп отыр. Ауылдағы орта мектепке, қарттарға қолұшын беріп тұрады. Алаңда жұмыс істейтін адамдардың жемшөбіне, отын-суына қарайласады. Бұл дегеніңіз тұп-тура жарты ауыл. Қыста жол тазалауды да өз міндеттеріне алған.
Осылайша іс оң жолға қойылғаннан кейін бордақылау алаңына береке бітті.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Egemen Qazaqstan»
Ақмола облысы
