«Mynany on adamǵa joldasań bir aıdan keıin, jıyrma adamnyń vatsapyna salsańyz eki aptadan soń qýanyshty habar alasyz» dep, adamnyń neǵurlym sanyn kóbeıtken saıyn baq-dáýletke sonshalyq molynan keneltip, dúnıede sizden asqan baqytty jan bolmaıtynyn aıtyp, al eger alda-jalda mundaı jazbaǵa senimsizdik tanytyp, habarlamany múlde óshirip tastar bolsańyz «kóp uzamaı basyńyzǵa qorǵasyn-qaýip tóngeli tur» dep syrttaı qorqytyp-úrkitý arqyly oıyndaǵysyn júzege asyrǵysy keletin neshe túrli dinı sıpattaǵy, sondaı-aq basqa da osy taqylettes jarnama-jazbalar ájeptáýir kózi ashyq, kókiregi oıaý deıtin jandardan túsip jatatynyn kórgende, kez kelgen kisiniń jan dúnıesin baýrap áketetin bu shirkinniń jurtty ábigerge salyp qoıarlyqtaı ne qudireti baryn túsinbeı dal bolatynyńyz taǵy ras.
Endi bir sáýegeıdiń sózine sensek, týǵan jylyńyzǵa oraı arzan baǵaǵa, magıalyq kúshke ıe amýlet satyp alsańyz, ómirdiń sheksiz baqytyna kenelip, kól-kósir aqshaǵa belsheden batyp-aq qalǵaly tur ekensiz. Uıaly telefon arqyly kelip túsetin mundaı jazbalarǵa búginde kózimiz ábden úırenip ketti desek te, keıde osyndaı habarlamalardyń áli tolyq qalyptasyp úlgermegen balapan sanaǵa tıgizer keri áseri týraly oılaǵanda, muny eleýsiz qaldyra salý ókinishke ákelip soqtyratynyn amalsyz moıyndaýǵa týra keledi. Mundaıda árıne, onyń bárin ýaqytsha qubylys sanaýymyz múmkin. Bul synnan jer betindegi búkil adamzat balasynyń bári ótip jatqandyqtan bizdiń de bastan keshýimiz zańdylyq deýimiz múmkin. Jaramsyz nárse ómir-ózenniń tolqynymen ózi-aq jaǵalaýǵa jańqadaı shyǵyp qalady deýimiz múmkin.
Alaıda qazaqta «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen sóz bar emes pe? Sol aıtqandaı, «mundaı jaǵdaıdy barlyq damyǵan elder bastan ótkergen eken ǵoı» dep oǵan múlde kóńil bólmeı qoıý tipti aǵattyq bolar edi. Ǵalym-mamandardyń pikirine súıensek, adasýǵa beıim adamdardyń psıhologıalyq erekshelikteri túrli deńgeılik kategorıalarǵa jatady eken. Mysaly, birinshi topqa, psıhıkalyq damý qalyby turaqsyz, ózindik erekshelikke ıe klıentter jatqyzylady jáne de búgingi tańda nebir kertartpa aǵymdarǵa kirý faktileriniń jıi kórinis tabýy sonyń aıqyn dáleli bolyp tabylady. Mamandar ondaı jandardyń minez-qulqynan qalypty psıhıkalyq jetispeýshilik baıqalyp turatynyn málimdeıdi. Sondaı-aq telefondy uzaq paıdalaný ásirese jasóspirimderdiń júıkesine qatty áser etip, bala psıhıkasyn múlde ózgertip tastaıtyndyǵy týraly synı pikirlerdi dárigerler qashannan beri aıtýdaı-aq aıtqanmen odan sabaq alýǵa asyqqan pendeni ázirge jolyqtyra qoımaıtynymyz taǵy ókinishti. Ekinshi topqa psıhıkalyq túrde saý, biraq, álsiz minezdiler jatatyn kórinedi. Úshinshi top – otbasynda da, qyzmet babynda da ózderin dáleldeı almaǵan jandar. Jan-jaǵyndaǵylardyń árdaıym qoldaý-kómegine muqtaj bul sanatqa jatatyndar úshin de ómirde eshteńe mańyzdy emes, bulardy álgindeı túrli áýlikpe áýre-sarsańǵa túsire salý túk qıyndyq týǵyzbaıtyn is kórinedi.
Muny áńgime arqaýyna aınaldyryp otyrǵan sebebimiz, neshe túrli ýaǵyzdy uzaq-sonar baıandaı kelip, «endi osyny óziń syılaıtyn, jaqsy kóretin pálen adamǵa jolda, túgen adamǵa tarat» dep tý syrtyńnan sanańdy ǵana bılep qoımaı, is-áreketińe de ústemdik qura bastaýdyń ar jaǵynda qandaı bóten pıǵyldyń buǵyp jatqanyn qaıdan bilemiz?! Árıne aq-adal oıdan týǵan dostyq nıettegi ıdeıa bolsa, bul týraly sonshama sóz etip nemiz bar edi deısiz ǵoı, árıne. Osy oraıda taǵy bir aıta ketetin jaıt, muny eki-úsh adamǵa ǵana joldap qoıa salsańyz meıli-aý, al endi álgi paqyrlar 20-25 adamǵa jiberýdi talap etkende kisi kádimgideı oılanyp bas qatyra bastaıdy. Sonsha adamǵa bul habar keri jetkizilmeı qalǵan jaǵdaıda ómiri sátsizdikke ushyraıtyndaı kúı keshedi. «Bul – áldekimderdiń qıaldan oılap tapqan oıyny ǵoı» dep syrttaı senimsizdik tanytqanmen kóp adam: «Bálkim bul talapty oryndasam, shynymen-aq kóksegen arman-muratyma qol jetkizip qalarmyn» degen oıǵa boı aldyrtyp, áli de telefonnyń «tutqynyna» aınalyp júr. Álemdi aqparattyq bıleý, sanany jaýlaý, bıleý degenimiz kúndelikti tirshilikte asa kóp mán berile qoımaıtyn osyndaı usaq-túıek nárseden quralatyn bolsa kerek. Tipti qazir adam sanasyn basqaratyn nebir ádis-tásilder, dálirek aıtqanda, psıhologıalyq tehnıkalar qoldanylady degendi estip, bilip júrmiz. Mundaıda salt-sana ózgeriske ushyrap, kilti men basqarýy ózgeniń qolyndaǵy oıynshyqqa aınalyp qala bererimiz haq. Bul – «Ondaı kúıge túspeý úshin ne isteýimiz kerek?» degende, «Bylaı etsek, ol olqylyq túzeledi» dep bir aýyz sózdiń qaýyzyna syıyp ketetin nárse emes, kópshilik bolyp únemi ortada talqylap otyratyn ótkir de ózekti úlken máselemiz.
Qarashash TOQSANBAI,
«Egemen Qazaqstan»
