Кандидаттар. Сайлау додасына қатысатындардың қатарында 16 Парламент депутаты бар, қалғандары да әлсіз емес. Профессор, кәсіпкер, тележурналист, партия жетекшісі, қауіпсіздік қызметінің басшысы және басқалары бар. Бірақ түрлі рейтингтерге қарасақ, үш кандидаттың жұлдызы жануы мүмкін. Ол қазіргі президент Петр Порошенко, экс-премьер Юлия Тимошенко және комик Владимир Зеленский. Бұл жолы президенттікке үміткерлердің саны неге соншалық көбейді? Бірнеше себеп бар екен. Біріншіден, Украинада өзге елдердегідей жүз мыңдаған қол жинаудың қажеті жоқ, оның орнына 100 мың доллар жарна төлеп, құжат өткізу керек. Екіншіден, жақында парламент сайлауы келе жатыр. Көпшілік саясаткерлер осы жолы өзін ең болмағанда көрсетіп қалғысы келеді. Үшіншіден, арнайы тіркелгендер де бар. Негізгі кандидаттар оларды бас қарсыластарына қарсы қолданады. Мәселен, тізімде Юрий Тимошенко есімді азамат бар. Ертең дауыс берушілер оны Юлия Тимошенкомен шатастыруы мүмкін. Яғни, экс-премьер біраз дауыстан қағылады.
Ресей. 2014 жылдан бері Украинаның Ресеймен қарым-қатынасы күрт суып кеткен соң бұл елдегі президент сайлауы халықаралық маңызға ие. Оған қоса, жақында бұл елдің Жоғарғы Радасы Еуроодаққа және НАТО-ға мүше болуды стратегиялық мақсат ретінде анықтаған заңды қабылдады. Ресей бірден 31 наурыздағы сайлауға өз бақылаушыларын жібермекші болды. Алайда, Парламент «агрессор мемлекетке» сайлауға келуге тыйым салатын заңды қабылдап қойды. Ал Петр Порошенко: мен жоғарғы бас қолбасшы ретінде шекара қызметіне Ресейден бақылаушыны кіргізбеу туралы бұйрық бердім деп мәлімдеді. Яғни, Мәскеу осы сайлаудың сапасына баға бере алмайды.
Не өзгерді? 2014 жылғы соңғы сайлауда 54 пайыз дауыс жиған Петр Порошенко жеңіске жеткен еді. Юлия Тимошенко 12 пайызбен екінші орын алған. Ол кезде жағдай мүлдем басқа еді. Экс-президент Янукович елден қашып, еуромайдан жеңіске жетіп, оны қолдаған ірі кәсіпкер П.Порошенко абыройға ие болды. Бірақ 5 жылдан соң елдің саяси көңіл күйі өзгерді. Порошенко ұлы реформатор атана алмады, жемқорлық азаймады. Киев күнделікті саяси қақтығыстардың алаңына айналды. Жұрт жаңа тұлғаларды күтті. Бәлкім сол үшін актер, комик Зеленскийдің танымалдығы артып кеткен болар. Кандидаттардың қаңтар айындағы рейтингісі келесідей: Владимир Зеленский – 21%, Юлия Тимошенко – 19%, Петр Порошенко 14,8% қолдауға ие.
Ал енді осы жолы негізгі үш кандидат дауыс беретін электоратқа не ұсынбақ? Петр Порошенко өз елінде әскери жағдай жариялап, шіркеуін Мәскеуден бөліп, халықтың патриоттық сезімін пайдаланғысы келеді. Тимошенко оппозиционер ретінде билікті сынап, арзан газды уәде етіп жатыр. Ал актер Владимир Зеленский өзі бас рөлде ойнайтын «Слуга народа – Халық қызметшісі» сериалының аудиториясына үміттенеді. Ал әлеуметтік сауалнамаға қарасақ, Украина халқына керегі қарапайым дүниелер. Шығыстағы соғыс аяқталса, экономика көтерілсе, жемқорлық жойылса, коммуналдық төлем азайса дейді. Яғни, ТМД елдерінің көпшілігіне тән сұраныс.
Петр Порошенко. Ал енді осы үш кандидаттың әрқайсысын бөлек-бөлек қарастырып көрсек. Олардың осы сайлауда президент атану мүмкіндігі қандай? Петр Порошенко қазіргі президент, миллиардер. Рошен корпорациясының иесі. Майдан жеңіске жеткен соң Украина халқы, халықаралық қауымдастық Порошенкодан үлкен реформалар күтті. Иә, біраз жетістігі бар. Жақында өзі бір сұхбатында 144 реформа жүргізгенін айтты. Полиция мен банк секторын өзгертті, электронды декларацияны енгізді, Еуропаға визасыз кіру құқығына қол жеткізді, православ шіркеуін Ресейден бөліп алды. Алайда, оның орындалмаған уәдесі де, сайлаушылардың ақталмаған үміті де жетіп артылады. Мәселен, Украинада жемқорлық кең тарап кеткен. Жемқорлық индексінде бұл ел әлемде 120-орында. Коммуналдық тарифтер де халықты жиі мазалайды, себебі оның бағасы үнемі өседі. Биыл 1 қаңтардан бастап ол орта есеппен 24% қымбаттады. Ресей үнемі газымен үркітеді. Экономика өсімі 3 пайыз ғана. Украина Еуропадағы ең кедей елдің бірі есептеледі. Порошенконың миллиардер болуы, Қырым түбегін қайтармауы, Донбасстағы қақтығысты тоқтата алмауы, олигархтардың саясатқа жиі араласуы және басқа да шешілмеген сұрақтар оның халық арасындағы қолдауын азайтып жіберді. Сол себепті ол рейтингте үшінші, халықтың 14%-ы ғана оны келесі президент ретінде көргісі келеді.
Юлия Тимошенко. Тимошенко – 2004 жылғы Украинада болған қызғылт-сары революцияның жетекшілерінің бірі. Сол кездегі президент Ющенконың жақтасы. Осыған дейін Украинаның екі рет премьер-министрі атанып, бір рет сотталып шыққан тәжірибелі саясаткері. Батькивщи́на партиясының басшысы. Бұл партия Тимошенконың асығы алшысынан түсіп тұрғанда Жоғарғы Раданың ең ірі саяси күштерінің бірі еді. Алайда, оның түрмеге түсуі партияның елдегі ықпалына да кері әсер етті. Тимошенко осымен үшінші рет президент сайлауына қатыспақ. Ол премьер кезінде экономиканы түзеген, олигархтарға қарсы күрескен, Ресеймен газ мәселесін шешкісі келген саясаткер ретінде есте қалды. Осы жолы электоратқа жаңа конституция, жаңа экономикалық курс, жаңа қоғамдық келісім ұсынбақ. Әзірге рейтингте екінші. Егер былтыр күзде Грузия ел басшысы ретінде Саломе Зурабишвили секілді азаматшаны президент сайлағанын ескерсек, онда Юлия Тимошенконың да елбасшы атану мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды.
Владимир Зеленский. Актер, комик. Продюсер. Зеленский Украинаға «95 квартал» шоуы және «Халық қызметшісі» сериалы арқылы танымал болды. Бұдан басқа бірнеше фильмге де түсті. Кезінде ол «Жұлдыздармен би» тележобасында жеңіп шыққан, оның финалдық соңғы көрсетілімінің рейтингісі президенттің жаңа жылдық құттықтау сөзінен де жоғары болған. Бір сөзбен айтқанда, Зеленский Украинада өте танымал медиа тұлға. Бірақ Украина жұрты неге комедиант актерді президент сайлағысы келеді? Оның бірнеше себебі бар. Біріншіден, «Халық қызметшісі» атты сериал саяси жанрда түсірілген. Сериалдың рейтингісі Украинада өте жоғары. Өйткені Зеленский ойнайтын бас кейіпкер Василий Голобородько қатардағы ұстаздан аяқасты президент атанып, елдің естігісі келіп жүрген сөздерді айтады. Сериалда Украинаның ішкі мәселелері анық көрсетіледі. Яғни, бейсаналы түрде аудитория кейіпкер Голобородько мен Зеленскийді байланыстырып отыр. Екіншіден, сарапшылар Украина халқы сонау 2004 жылғы революциядан бері келе жатқан бұрынғы саясаткерлерден шаршады, олар жаңа, тың есімді көргісі келеді дейді. Ал сондай азамат ретінде былтыр қоғам актер Владимир Зеленский мен «Океан Эльзы» рок-тобының әншісі Святослав Вакарчукты атаған.
Зеленский саяси жоба емес пе? Бәлкім актерді саяси элитаның кейбір өкілдері қолдап, арнайы жоба ретінде дайындап жатқан жоқ па деген күдік те бар. Зеленскийдің артында белгілі олигарх, миллиардер Игорь Коломойский тұр деген болжам айтылады. Себебі жоғарыда аталған сериал мен шоу Коломойскийге қарасты «1+1» телеарнасында шығады. Ал былтыр Зеленскийдің президенттік сайлауға қатысу туралы мәлімдемесін сол телеарна 31 желтоқсанда түнгі сағат 12-де президент Порошенконың жаңа жылдық құттықтауының орнына беріп жіберді. Миллиардер Коломойскийге бұл не үшін қажет? Себебі президент Порошенко Коломойскийге қарасты банкті тартып алып, үкіметке берді. Енді елінен қашып, Кипрде жатқан Коломойский кек алу мақсатында Зеленскийдің танымалдығын арттырып, Порошенкоға дауыс бергісі келгендердің санын азайтуы мүмкін. Ал егер актердің жолы болып қолына билік тисе, Коломойскийдің айы оңынан тууы ғажап емес.
Бірақ Зеленскийдің президент атануға шынайы мүмкіндігі бар ма? Меніңше, көп емес. Иә, ол танымал, оны қолдайтындар көп, бірақ оның ешбір саяси тәжірибесі жоқ. Ол ертең 44 млн халықтың мәселесін қалай шешпек? Ресеймен Донбасс, Қырым ісін қалай жүргізбек? Иә, тарихта Рональд Рейган секілді актерлер президент атанды. Бірақ оған дейін Рейган ірі компанияны, Калифорния штатын басқарды. Ал Зеленский жай ғана актер. Зерттеулерге қарасақ, оған көбіне саясаттан алыс, Киевтегі саяси у-шудан шаршаған халық бүйрегін бұрыпты. Ал бірақ ертең 31 наурыздағы сайлауда негізгі саяси дода бәрібір Порошенко мен Тимошенко арасында жүретін шығар.
Сонымен Украинадағы кезекті президент сайлауына 1,5 айдай уақыт қалды. Сарапшылар осы жолы сайлауға үлкен ақша бөлінеді, әр кандидат кемі 150-200 млн доллар қаражат салуы мүмкін дейді. Бірақ не де болса, келесі президентке істейтін жұмыс жетерлік. Қырым, Донбасс, Керчь, жемқорлық, экономика, олигархия, мемлекеттік қарыз және басқа да сұрақтар тізіліп, шешімін күтіп тұр.
Нұрмұхамед БАЙҒАРА,
«Egemen Qazaqstan»
