«…Қазіргі қоғамда кеңістіктік деректер туралы цифрлы ақпарат мемлекеттік басқарудың маңызды стратегиялық ресурсына айналды және оның тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуының кілті болды. Елде әртүрлі кәсіпорындардың өндірістік қызметі нәтижесінде алынған деректердің үлкен көлемі жинақталған. Алайда, деректердің жинақталған жиынтығының үлкен көлемі мен құрылымдалмауы ақпараттық кедергі жасайды, ал кейде ақпарат алмасу үдерістеріне және осы ақпарат негізінде басқаруға кедергі жасайды», делінген бағдарламада.
Жоғарыда аталған барлық проблемалар, сондай-ақ шектеу таңбасының болуы кеңістіктік деректермен байланысты көптеген мемлекеттік қызметтің таралуына кедергі келтіреді және автоматтандырылуын шектейді. Қалыптасқан жағдайларда ақпараттың үлкен көлемі бола отырып, оны ұтымды пайдалану мүмкіндігі жоқ.
Жергілікті жер туралы ақпаратқа қойылатын нарықтың жаңа талаптары және ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа шешімдерді іздестіру қажеттілігін негіздейді. Ал бұл мәселені шешу Қазақстан Республикасының кеңістіктік деректерінің ұлттық инфрақұрылымының жобасын іске асыру болуы тиіс, онда негізгі басымдық мемлекеттік құрылымдардан жеке пайдаланушыларға дейін әртүрлі деңгейде геокеңістіктік деректермен алмасуды ұйымдастыру болады.
Әлемде көптеген мемлекет үшін кеңістіктік деректер инфрақұрылымы мемлекеттік қызметтердің ашықтығы деңгейін арттыруға, сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға, барлық деңгейде мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруға ықпал етіп, кеңістіктік деректердің қолжетімділігін қамтамасыз ете отырып, электронды үкіметтердің құрамдас бөлігіне айналды.
Бірақ Қазақстанда кеңістіктік деректердің ұлттық инфрақұрылымының жобасын іске асыру 5 жылға есептелген және оны іске асыру кезеңінде елде құрылымдалмаған деректердің одан да көп көлемі құрылатын болады. Қазақстан Республикасы экономикасының қажеттіліктерін қолжетімді геокеңістіктік ақпаратпен қамтамасыз етудің уақытша шешімі ашық карталар жасау болып табылады, олар салалық кеңістіктік деректерді мемлекеттік координаттар жүйесіндегі бірыңғай картографиялық негізге ауыстыруды жеңіл жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ашық карталар Қазақстан Республикасының кеңістіктік деректерінің ұлттық инфрақұрылымы жобасының құрамдас бөліктерінің бірі бола отырып, ашық карталар кадастрлардың барлық түрлерін жүргізу үшін базалық кеңістіктік деректер стандарттарының жиынтығы ретінде, оның ішінде «Қазақстан Республикасының жылжымайтын мүлігінің бірыңғай мемлекеттік кадастры» ретінде қызмет етеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан аумағының кеңістіктік деректерінің көпшілігі 1942 және 1963 жылдардағы координаттар жүйесінде құрылған, қалалардың жоспарлары үшін жергілікті координаттар жүйесі пайдаланылады және координаттар жүйелері мен картографиялық негіздердің бытыраңқы болуына байланысты оларды бірыңғай дерекқорға біріктіру мүмкін емес.
Осы жағдайдан шығу үшін бүгінгі күні неғұрлым нәтижелі шешім ретінде бірыңғай мемлекеттік координаттар жүйесінде құрылған Қазақстан Республикасының ашық картасын жасау қажет болады, онда жариялауға тыйым салынған объектілер алынып тасталады.
Жаңартылған цифрлы топографиялық карталар мен қалалардың, еліміздің аудан орталықтарының жоспарлары, аэроғарыштық суреттер және олардың негізінде орындалған ортофожоспарлар ашық карта үшін бастапқы материал ретінде қызмет етеді.
Дәлдік пен мазмұн бойынша бірыңғай талаптар негізінде жасалған ашық карталар геоақпараттық жүйелерді ақпараттық қамтамасыз етудің негізін құрайды, ал олардың жиынтығы кеңістіктік деректер базасын құруға мүмкіндік береді.
Геодезия және картография саласындағы орталық уәкілетті орган ведомстволық бағынысты кәсіпорындар атынан бюджеттік бағдарлама шеңберінде Қазақстан аумағының 44%-ына 1:25 000 ауқымдағы (масштабтағы) цифрлық топографиялық карталар түрінде кеңістіктік деректер құрды, ал стратегиялық жоспарға сәйкес 2021 жылға дейінгі мерзімде аумақты қазіргі заманғы кеңістіктік деректермен қамтудың 80%-ына қол жеткізу жоспарлануда. Цифрлы топографиялық карталарды жасау үшін аумақты таңдау аймақтың экономикалық дамуына және картографиялық материалдардың ескіру дәрежесіне байланысты.
Сонымен қатар 43 қалаға цифрлы топографиялық жоспарлар жасалды, оның ішінде:
- Астана, Алматы және Шымкент – республикалық маңызы бар қалалар;
- 13 облыс орталығы (Түркістаннан басқа);
- Ірі қала – Семей;
- 26 моноқала (Екібастұздан басқа), бірақ бұл материалдарды ашық қолжетімділікте ұстауға шектеу қойылған, өйткені ашық жариялауға болмайтын объектілер бар.
Қазіргі уақытта жер ресурстарын басқару комитеті ашық жариялауға жатпайтын объектілерді алып тастау жолымен республиканың елді мекендері мен аумағының ашық картасын жасау бойынша жұмыстар жүргізуде. «Қазгеодезия» РМҚК картографиялық материалдарды ашық пайдалануды сынақтан өткізу мақсатында 1:25 000 ауқымдағы Қостанай облысы аумағының және 1:2 000 ауқымдағы Қостанай, Рудный, Лисаковск, Жітіқара және Арқалық қалаларының бір бөлігінің ашық картасын жасау бойынша қанатқақты жобаны іске асырды, оның міндеті Қазақстан Республикасының ашық картасын жасау технологиясын пысықтау болып табылады. Сондай-ақ кеңістіктік деректердің құрылымы мен ыңғайлылығы үшін кәсіпорын мамандары «ашық пайдаланылатын цифрлы картографиялық өнімдерді жасау және бақылау ережелерін» әзірледі. Топографиялық карталарды құрудың дәстүрлі технологиясы негізінен елдің қорғаныс және қауіпсіздік мұқтаждарын қамтамасыз ету міндеттерін шешеді және көрсетілген ақпараттың артықшылықтары пайда болды, сондықтан ережелермен қатар, топографиялық карталардан және қорғаныстық маңызы бар объектілердің жоспарларынан алып тастау үшін сүзгі әзірленді.
Сондай-ақ кәсіпорын мамандары кеңістіктік деректер объектілерінің сүзгісінен басқа, оларды Tab (Mapinfo) форматынан shp (ArcGIS) форматына ауыстыруды жүзеге асырды, одан кейін «Қазгеодезия» РМҚК жасаған ашық картаны Қостанай және Рудный қалаларының МЖК ААЖ деректерімен интеграциялау жүргізілді.
Қанатқақты жобаның арқасында Қостанай облысы аумағының бір бөлігіне, сондай-ақ Қостанай және Рудный қалаларында базалық ашық мультимасштабты карта болды. Қанатқақты жобаның материалдары, сондай-ақ «Ашық пайдаланылатын цифрлы картографиялық өнімді жасау және бақылау ережелері» мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарға апробацияға және келісуге жіберілді.
Қанатқақты жобаны сынақтан өткізу және келісу нәтижелері бойынша кеңістіктік деректерді бейнелеу құрылымы қалыптастырылатын және бірқатар міндетті шешу үшін ашық карталар жасау бағыты айқындалатын болады, олардың бірі мемлекеттің қоғаммен және бизнеспен өзара іс-қимылы және Қазақстан Республикасының аумағында халыққа және бизнеске мемлекеттік қызмет көрсету саласын оңтайландыру болып табылады.
Ақылбек ШПИКПАЕВ,
Ауыл шаруашылығы министрлігі Жер ресурстарын басқару комитетінің «Қазгеодезия» РМҚК бас директоры, «Құрмет» орденінің иегері
