Elimizde áli kúnge deıin jetkinshekter arasyndaǵy semizdikti kúrdeli másele retinde qaramaıtynyn buǵan deıin de kótergenbiz. О́ıtkeni ekologıa taza, kúndelikti taǵam durys kezde alańdaýǵa negiz joq edi. Alaıda sońǵy 10-15 jyl kóleminde as mázirimiz túbegeıli ózgerdi. Dúken sórelerinde gazdalǵan, qutylanǵan, qorapqa salynǵan, saqtaý merzimi uzartylǵan túrli dúdámal azyq túrleri samsap tur. Kúndelikti óńeshten ótken qospasy kóp taǵam túrleri aǵzaǵa jınala kele, túptiń túbinde keselge aınalmaı qoımaıdy. Bul joldan ótken damyǵan memleketterdiń barlyǵy qaıtadan tabıǵı taǵamdarǵa oralýda.
Qysqasy, dendep bara jatqan derttiń biri – balalar arasyndaǵy semizdik. Endigi jerde artyq salmaqqa júrdim-bardym qaraýǵa bolmas. О́ıtkeni artyq maıdy «aýyzdyqtamasa», onyń túbi ólim qushtyrmaı qoımaıtynyna álem elderiniń kózi ábden jetti. Máselen, «Meniń salmaǵym – 300 kılo» deıtin jahanǵa keńinen taraǵan telebaǵdarlama keıipkerleriniń 5 paıyzynyń ǵana qalypty ómirge oralýyna kúsh-jigeri jetedi. Mundaı realıtı-shoýlar semizdik tamaqsaýlyqtan ǵana emes, onyń bir kiltıpany kúızelister men psıhologıalyq daǵdarystarda jatqanyn ańǵartady. Oǵan qosa shamadan tys tolysý men qımyldyń azdyǵynan júre kele paıda bolatyn keselder de kóbeıip tur. Juqpaly emes, ıaǵnı júrek-qan tamyrlary aýrýlarynan bolatyn ólim-jitim kórsetkishi de mamandardy alańdatady.
Sarapshylarǵa sóz bersek, semizdik derti qazir barlyq elde bar. Jyl saıyn 2,8 mıllıon adam artyq salmaqtyń kesirinen nemese shamadan tys semirý saldarynan dúnıeden ozady. Eń qaıǵyly dúnıe, bul sońǵy jyldary balalar arasynda da jıi kezdesýde.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy XXI ǵasyrdaǵy balalardyń semizdigi indetke aınalǵanyn rastap otyr. Aldyn ala boljamdarǵa sáıkes 2025-jylǵa qaraı bul kórsetkish kóbeımese, azaımaq emes. Mektepke deıingi semiz balalardyń sany 70 mıllıonǵa jetedi degen qaýip bar. Brıtandyq «The Lancet» ǵylymı baspasy 5 jastan 19 jasqa deıingi balalar men jasóspirimder arasynda artyq salmaq pen semirýdiń taralýy 1975-jyly 4%-dan 2016-jyly 18%-ǵa deıin óskenin jarıalady. Bul kórsetkish eki jynystaǵy balalar men jasóspirimderge teń bólingen. Iаǵnı, 2016-jyly qyzdardyń 18% jáne er balalardyń 19% artyq salmaqqa shaldyqqan. Máselen, 1975-jyly 5-ten 19 jasqa deıingi balalar men jasóspirimderdiń 1%-y ǵana semizdikke ushyrasa, al 2016-jyly olardyń sany 124 mln-ǵa deıin jetti. Olardyń ishinde qyzdar – 6%, uldar – 8%.
Qazaqstanda UNICEF-tiń balalar qorynyń densaýlyq jáne tamaqtaný baǵdarlamalary mamandarynyń paıymdaýynsha, elimizde balalardyń artyq salmaǵy áleýmettik sıpatqa ıe bola bastaǵan. Mysaly, Qazaqstanda epıdemıologıalyq monıtorıng boıynsha 3-4 synyptaǵy balalardyń 77,5%-y qalypty salmaqqa ıe, al 19,1%-y semizdikke shaldyqqandar, olardyń arasynda 6,5%-y uldar jáne 5%-y qyzdar, 1,1% artyq semizdikpen aýyrady. Negizinen bul dertke balalardyń tamaqtaný barysy, nárestelerdi durys tamaqtandyrý, kedeılik kesirinen ýaqtyly tamaqtanbaý saldary, azyq-túlik qaýipsizdigi men ata-analardyń bilim deńgeıi tikeleı áser etedi.
Densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵynyń málimetine súıensek, qazaqstandyqtardyń 20%-y semizdikke beıim. Bul negizinen elimizdiń Mańǵystaý oblysy men soltústik jáne ortalyq óńirlerdiń turǵyndarynda baıqalady. Sarapshylardyń pikirinshe, semizdik jyldan-jylǵa beleń alyp keledi. Jas balalar arasynda semizdikke shaldyǵý qazirgi ýaqytta 40 jyl burynǵy statıstıkaǵa qaraǵanda 10 esege artqan. Máselen, kóp jyldar boıy qoǵamdaǵy densaýlyq máselesimen aınalysyp júrgen «Aman-saýlyq» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti Baqyt Túmenova balalar arasyndaǵy artyq salmaq kóptegen qaýipti aýrýlarǵa soqtyratyny jaıly aıtady. «Balalyq semizdik júre kele mezgilsiz ólim men eresek adamnyń múgedektigine ákelýi múmkin. Semizdik balalarǵa tynys alýdyń jetispeýshiligine, gıpertonıaǵa, júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń erte belgilerine alyp kelýi jáne bala boıynda psıhologıalyq problemalardyń týyndaýy múmkin», deıdi ol.
Sarapshylar semizdik máselesi jas urpaqqa áleýmettik qater tóndirmeýi úshin Qazaqstanda salamatty ómir salty daǵdylaryn barynsha durys qalyptastyrý jolynda Úkimetten bastap, halyqaralyq seriktester, azamattyq qoǵam, úkimettik emes uıymdar birigip, keshendi jumys júrgizý qajettigin qaıta-qaıta qaperge salýǵa májbúr bolyp otyr.
