Голан жоталары кімнің жері?

Алты күндік соғыс. Міне, осы аптада АҚШ Голан Израиль­дікі деп мойындаған екінші ел атанды. Жалпы, Америка Дональд Трампқа дейін бұл ай­мақ Сирияныкі деп келген. Вашинг­тонда билік ауысқанда ұста­ным күрд өзгерді. Бірақ АҚШ президенті бұл қадамға не үшін барды? Бұл сұраққа жауап бермес үшін Израиль мен Сирия­ның арасындағы кейбір тарихи сәттерге назар аудару қажет. 6 күндік соғыс барысында Из­раиль­ге бес араб елі шабуыл жаса­ды. Алайда жеңіліс тапты. Израиль бар-жоғы 6-ақ күнде әуе күштерінің көмегімен жеңіске жетеді. Соғыс соңында Израиль өзіне шабуыл жасаған мемлекеттерден Голан жотасын, Синай түбегін, Газа секторын, Иордан өзенінің батыс жағалауын және Иерусалимнің жартысын басып алады. Сирия осылайша шекара маңындағы жоталарынан айырылып қалды.

Туиттер-саясат және жаңа мәлімдеме. Трамп 21 наурыз күні өзінің Туиттердегі парақша­сын­да «52 жыл өткен соң Голан мекенін Израиль меншігі деп мойындайтын кез келді» деген жазбасын қалдырды. Ал кейінірек Америка басшысы өзінің бұл қадамын Израиль мемлекетінің қауіпсіз­дігін қамтамасыз ету үшін жаса­ғанын айтып, ақталды. Жалпы, Трамптың туит-жазбалары кейін АҚШ-тың саясатына айналарына бірнеше рет көз жетті. Бұл жолы да солай болды. Әри­не жерінен айырылып отырған Сирия қарап отырғысы келмей­ді. Сирия­ның БҰҰ-дағы елшісі Башар Джафари: «Біз бірнеше күн бұрын Қорғаныс министрімен кездесу өткізіп, Голанды барлық мүмкіндікті қолданып қайтаруға тиіспіз деген ұйғарымға келдік. Солардың қатарында заңды, әскери тәсілдер де бар. Қаруға басқа амал қалмағанда жүгінуге мәжбүр боламыз. Голан жоталары 1967 жылы оккупацияланды. Трамп пен оның әкімшілігінің санасы өзгергенін күтіп отыра алмаймыз», – деп мәлімдеді.

Жақында аяқталған азамат­тық соғыс­тан әлсіреп, экономикасы құл­дыраған Сирия елшісі Башар Джафари айтқандай жерін қайтару үшін Израильмен ашық соғысқа баруы мүмкін бе? Менің­ше, екіталай. Қуаты жағынан әлемде 16-орын алатын Израиль армиясына Сирия әскері қарсы тұра алмасы анық. Оған қоса, 52 жыл бойы Голан жотасы үшін ашылмаған соғыстың енді жақын аралықта басталуына сену қиын.

Әлем не деді? Алайда АҚШ-тың Израиль иелігін мойын­дағаны өзге елдер де осы пози­ция­да деген сөз емес. Керісінше. Ең алдымен, БҰҰ Голан жота­лары Сирия жері деген ұста­ны­мы­нан айнымады. Кейін Еуроодақ та Израильдің иелігін мо­йын­дамай­тынын мәлімдеді. Ресей о бастан қарсы. Оған қоса, Мәскеу соңғы 3 жылда Сирия үшін соғысқанын еске ал­сақ, онда Ресей бұл мәселеде үнемі Израильге қарсы болары белг­ілі. Тіпті АҚШ-тың жақын одақт­ас­тары Сауд Арабиясы мен Кувейт те Дональд Трамптың бұл қа­да­мын сынады. Қысқасы, Израиль тарапында тек қана Америка, Сирия жағында қалған әлем.

Трамп неге мойындады? Енді Дональд Трамп Голан жоталарын неге мойындады және сәйкес бұйрыққа неге қазір қол қойды деген сауалға келсек. Біріншіден, Трамп билікке келгелі бері Из­раиль­ді жақтап келеді. Осы мемлекет үшін Иранмен жасал­ған ядролық келісімді бұзды, ЮНЕСКО құрамынан шықты және БҰҰ-ның Адам құқығы жөніндегі кеңестен шықты және АҚШ елшілігін Тель-Авив­тен Иерусалимге көшірді. Осы арқылы Иерусалим қаласы Израильдікі деп тағы мойындады. Ал бұл шешім палестиндіктер­дің ашу-ызасын туғызып, соңы қарсылыққа ұласып, 60 адам көз жұмды, 2700-і жараланды.

Ал Голан жоталарын қазір мойындауының бір себебі Израильдің премьер-министрі Биньямин Нетаньяхуға Парла­мент сайлауы алдында қолдау көрсету. Өйткені бұл елде Пар­ламенті Кнессетке сайлау 9 сәуір­ге жоспарланған. Аз уақыт қалды. Қазіргі болжам бойынша Нетаньяху партиясы екінші орын алуы мүмкін. Оған қоса, ақпан айында бұл елдің Бас прокуроры премьер Нетаньяхуға жемқорлық және алаяқтық баптары бойынша айып тағылуы мүмкін екенін мәлімдеді. Яғни бұл жаңалықтар сайлау алдында оның электорат арасындағы абыройын күрт түсіріп жіберуі мүмкін. Сәйкесінше, Нетаньяху биліктен кетуі ғажап емес. Міне, осы қатерлерді ескере отырып, Дональд Трамп оның абыройын көтеріп, қолдау үшін Голан жоталарын дәл сайлау алдында Израиль жері деп мойындады. Оған қоса, Трамп пен Биньямин Нетаньяхудың саяси көзқарастары көп жағдайда сәйкес келеді. Мәселен, екеуі де Иранмен жасалған ядролық келісім қауіпті деп есептейді. Алайда бұл келісімді қолдайтын әрі қазіргі премьерге қарсы шы­ғатын Израильдің өзінде басқа саясаткерлер аз емес.

Халықаралық құқық қайда қалды? Сонымен АҚШ-тың Голан жоталары Израиль мен­шігі деп жариялауы нені көр­сетті? Біріншіден, кез кел­ген елде саяси басшылықтың ауы­суы бұл мемлекеттің саясатын өз­гертіп жіберуі мүмкін екен. Мәселен, Трамқа дейін Барак Обама Израильге сонша­лық қолдау білдірмеді, қайта Палестинаның мемлекет болып құрылуын қолдады және Иран­мен ядролық келісім жасау­ға мүдделі еді. Екіншіден, халық­аралық құқық кейде ақиқат жақ­та емес, білектінің жағында болуы мүмкін екен. Мәселен, АҚШ Ресейдің Қырымды басып алғанын сынап, санкция жариялап келеді. Ал бірақ өзі Израиль­дің Сириядан жаулап алған жерін мойындады. Сондай-ақ Ресей де Украинадан Қырымды оккупациялап, оны өз жері деп жариялады, бірақ Израильдің Голан жоталарын иемденуіне қарсы. Жалпы, әлемдік саясатта халықаралық құқықтың емес, қуатты армияның сөзі жүретін мұндай жағдайлар жетерлік.