Бөтен ақшамен бөтен елде жүрген Храпунов халықаралық іздеуде
Сәрсенбі, 14 қараша 2012 8:06
Бір кездері атақты алаяқ Остап Бендерден қалған сөз әлі күнге дейін кейбіреулердің көңілдерін қоздырып келеді. Барлық деңгейдегі алаяқтар мен алдампаздардың мақсаты сол күйі өзгерген жоқ. Ол – қандай жолмен болсын «алтын баспаққа» ие болу.
Өздерінің байлыққа деген құмарлығы жолында олар ешбір кедергіге тоқтамақ емес. Қазақстаннан миллиондаған долларды заңсыз жолмен шығарып әкетуге қол жеткізген Виктор Храпуновты сондай адамдардың бірі деп атауға әбден болады. Қазіргі күні оған Интерпол жүйесі арқылы халықаралық іздеу жарияланған.
Сәрсенбі, 14 қараша 2012 8:06
Бір кездері атақты алаяқ Остап Бендерден қалған сөз әлі күнге дейін кейбіреулердің көңілдерін қоздырып келеді. Барлық деңгейдегі алаяқтар мен алдампаздардың мақсаты сол күйі өзгерген жоқ. Ол – қандай жолмен болсын «алтын баспаққа» ие болу.
Өздерінің байлыққа деген құмарлығы жолында олар ешбір кедергіге тоқтамақ емес. Қазақстаннан миллиондаған долларды заңсыз жолмен шығарып әкетуге қол жеткізген Виктор Храпуновты сондай адамдардың бірі деп атауға әбден болады. Қазіргі күні оған Интерпол жүйесі арқылы халықаралық іздеу жарияланған.
Жаңа швейцарлық миллионер
Өзінің күмәнді миллиондаған долларының тарихын жасыру үшін В.Храпунов Қазақстанға қарсы нағыз ақпараттық соғысты туындатып отыр деген пікірлер бар. Ешбір фактілерге негізделмеген, тек өзінің «жадына сүйеніп» ойдан құрастырылған мәліметтерінен тұратын сұхбаттарды оңды-солды тарата отырып, Храпунов ақпараттық байламмен айналысуда. Ол өзі берген сұхбаттарында Қазақстанға: егер менің миллиондарымның түп негіздерін іздейтін болсаңдар, онда мен шетелдік БАҚ арқылы сендерге кір-қоқысты жамай беремін деген ойды ашық аңғартып отыр.
Доллар миллионері байбалам салған барлық шатты-бұтты әңгімелерге қарамастан, Қазақстанның Қаржы полициясы Храпуновқа қатысты 20 қылмыстық іс қозғап, тексеру жұмыстарын жалғастыруда. Бұл істердің барлығы аталған олигарх отандық мемлекеттік қызметте жүріп жасаған бірқатар жемқорлық және экономикалық қылмыстарға қатысты. Қазақстан соты оны тұтқынға алуға бұрын да санкция берген болатын.
Алматының бұрынғы әкіміне байланысты қылмыстық баптардың тізімі өте көп. Мұнда «қызмет бабын жеке бас мақсатына пайдалану», «ірі көлемде пара алу», «заңсыз жолмен табылған қаржы қаражаттары мен басқа да мүліктерді жариялау», «өзіне сеніп тапсырылған аса ірі көлемдегі бөтеннің мүлкіне зиян келтіру немесе бас мақсатына пайдалану», «алаяқтық» және тіпті «ұйымдасқан қылмыстық топтың қызметін қаржыландыру» секілді баптар да бар.
Бұл жерде әңгіме Храпуновтың жаңа швейцарлық миллионер ретінде аяқ астынан пайда болуының барлық күмәнді тұстарын жарыққа шығаратын қылмыстық зерттеулер туралы болып отыр.
Кең көсіліп өмір сүру
Храпуновтың елдегі Төтенше жағдайлар министрі қызметінен Алматыдағы табиғат қорғауға жататын жер телімдерін заңсыз тарату оқиғаларынан туындаған у-шуға қатысты босатылғандығы белгілі. Өйткені, бұрынырақта ол бірқатар жылдар бойы Алматы қаласы әкімінің қызметін атқарған болатын. Храпунов соңғы қызметінен босасымен-ақ бірден Швейцарияға кетті. Ол мұнда кең көсіліп өмір сүруде.
Дегенмен, қазіргі күні Швейцарияның өзінде аяқ астынан пайда болған мұндай «қонақтарға» күдікпен қараушылық бой көрсетіп отыр. Храпунов секілді қашқындардың кенеттен ертегідегі кейіпкерлер секілді байып шыға келуінің қылмыстық сипаты болуы әбден мүмкін. Оның үстіне батыста кезінде ТМД-дан қашқан Березовский, Әбіләзов секілді күмәнді миллионерлердің аттары дүркіреп тұр.
Храпунов та аталған елге бара салысымен өз мемлекеттерінің миллиардтаған қаржыларын олжалап кетіп, енді эмигранттармыз деп атауға мәжбүр болған осындай адамдар тобының қатарына барып қосылды. Өздерінің бет-бейнелерін зардап шегуші адамдар секілді ұстайтын мұндай алаяқтар қазіргі күні шетелдерден замоктар, виллалар, қонақ үйлердің тұтас бір кешенін сатып алып, жеке меншік телеарналар мен газеттер ашуда. «Иван Васильевич кәсібін өзгертеді» деген фильмдегі белгілі кейіпкердің айтқанындай, бұл байлықтың барлығы олардың «тапқан табыстарына» мүлдем сәйкес келмейді.
Миллиондар қайдан пайда болды?
Сонымен, ең кем дегенде 420 миллион франкты құрап отырған өз капиталын Храпунов қалай жасап үлгерген? Оның баюының басы атақты тоқсаныншы жылдарға тұспа-тұс келгендігі белгілі. Бүкіл ТМД бойынша бандиттер, рэкеттер, алаяқтар мен алдаушылар сол жылдардың басты кейіпкерлері болатын. Қазақстанның ең ірі де бай қаласы Алматы қылмыскерлер үшін нағыз құтты қоныс болды. Міне, сол кезде қала басшылығы, соның ішінде әкімнің орынбасары Храпунов өзіне мүдделес және бақылауында болған коммерциялық және қылмыстық құрылымдарға арқа сүйей отырып, зауыттар мен базарларды, балалар бақшалары мен мектептерді жекешелендіруге белсенді түрде кірісті.
Міне, сол кезде жергілікті атқару органдарын қылмыс әлемімен ұластыру жөнінде күрес басталды. В.Храпунов жекешелендіру жөніндегі өз тәсілдерінен бас тарта бастады. Бұл жағдай оның саяси қайраткерлер қатарында қалуына мүмкіндік берді. Әрине, оның басқарудың неғұрлым сыбайлас жемқорлыққа негізделген шенеунік ретіндегі ұстанымы өте әлсіз болатын. Сондықтан ол өзіндік эксперимент жасап көруге бел байлады. Храпунов жариялы түрде ислам дінін қабылдады. Өз сөздерінде қазақ тіліндегі сөздерді араластырып сөйлеуге көшті. Сонымен бірге, сол кездегі төменгі қызметтегі, бірақ болашағы зор деп танылған шенеуніктердің бірі Л.Бекетоваға үйленді.
1995 жылы Храпунов өз капиталын Қажыгелдин үкіметіндегі энергетика министрі қызметіне конверттеді. Үкіметтің бұл құрамының үлесіне Қазақстан жаңа тарихының «ең бір қызықты» сәті – мемлекеттік мүлікті жекешелендіру үдерісі тап келген еді. Қажыгелдиннің тұсында бұрынғы кеңес индустриясының барлық алыптары – болат, қорғасын, хром, аллюминий шығаратын металлургиялық зауыттар, мұнай және газ кен орындары, химия өнеркәсібінің кәсіпорындары және басқа да көптеген өндіріс түрлері сатылды. Сол кездегі жемқорлық қылмыстарына байланысты қазіргі күні халықаралық іздестіруде жүрген Қажыгелдиннің өзі де Храпуновтың энергетика жөніндегі күмәнді бастамашылдығына қолдау білдірген болатын.
Халық есебінен жасалған отбасылық «бизнес»
Сонымен, Храпунов Үкіметте энергетика мәселесімен айналысты және нақ соның басшылығы кезінде бұл саланың барлық электрстансалары және электр желілерінің елеулі бөлігі жекешелендірілді. Стансалардың нарықтық бағасы миллиондаған долларды құрағанымен, олардың барлығы тиынға сатылып кетті. Сонымен бірге, Қазақстан көмір өнеркәсібі кәсіпорындарының сатылуы да Храпуновтың есімімен байланысты болды. Қазақстандағы жасырын және жартылай қылмысты меншік жүйесі осы кезден бастап пайда болды.
Храпуновтың энергетика саласындағы «реформаларының» тағы бірі Алматы қаласының энергетикалық рыногына «Трактабель» компаниясының келуіне жол ашқандығын айта кетуіміз керек. Бельгиялық бұл компания санаулы ғана қаражатқа, яғни тиынға Қазақстанның сол кездегі астанасының бүкіл энергетикалық және жылу кешенін ұзақ жылға басқаруға алу мүмкіндігіне ие болды. Компанияның келуімен коммуналдық тарифтер бірден көтерілді. Оны төлеу ауыртпалығына мегаполистің тұрмысы әжептәуір саналатын адамдарының өзі әзер шыдады.
Тағы бір қызықты жағдай, Храпунов пен Әбіләзовтің бір-біріне жақындасуының өзі осы кезден бастау алған болатын. Храпуновтың арқасында Әбіләзов КЕГОК-ты басқару тізгінін қолға алды және министрдің кенже інісі Евгений Храпуновты өзінің орынбасары етіп тағайындады. Сөйтіп, болашақ құдасының, яғни туысының қылмыстық істеріне министр саусақ арасынан сығалай қарады. Біраз жыл өткеннен кейін Әбіләзовтің қызының Храпунов пен Бекетованың ұлына тұрмысқа шығуына таң қалудың қажеті болмас. Халық есебінен құралған Әбіләзов – Храпунов отбасылық бизнесі, міне, осылай пайда болған еді.
Храпуновтың оффшорда қанша ақшасы бар?
Кейіпкеріміздің үстінен қозғалып отырған 20 қылмыстық істегі мәліметтерге қарағанда, 2003-2007 жылдар аралығында Храпуновтар отбасы Швейцариядағы және оффшорлық аймақтағы шетелдік шоттарына 48 миллион доллардың және 7,7 миллион еуроның қаржысын аударған.
Ал Храпунов қазір шетел журналистеріне беріп жүрген сұхбаттарында өзін ешқандай байлығы жоқ қатардағы адам ретінде көрсеткісі келеді. Бірақ нақты фактілер басқаша мәліметтерді алға тартып отыр.
Біріншіден, Храпунов аталған елдің ең бай адамдарының қатарына қосылып үлгерген. Екіншіден, тексерілген мәліметтер бойынша олигархтың отбасына Hotel du Park Holding қонақүйі, 24 бай да сәнді резиденциядан тұратын Hotel du Park кешені, Женева көлінің жағалауындағы вилла және басқа да көптеген мүліктер тиесілі. Үшіншіден, Храпуновтың жалпы байлығы ең аз мөлшермен алғанның өзінде жарты миллиард долларды құрап отыр. Бұл қаржы қайдан пайда болған?
Қазақстаннан Храпуновтар отбасының жеке ұшақпен асығыс көшкендігін жұрттың бәрі жақсы біледі. Сол кезде олардың ұшаққа бірнеше тонна қымбат мүліктерді тиегендігі әлі күнге дейін әңгіме болып келеді. Мүліктердің бағасының қымбаттығы сондай, олардың қатарына жүздеген мың долларды құрайтын аса бағалы автокөлікке де орын табылмаған.
«Біз мүліктерімізді жедел жинап, ұшаққа тиедік те асығыс ұштық» деп еске алады қазір осы оқиға жайында Алматының бұрынғы әкімінің өзі.
Храпуновтар отбасының бұлайша жедел көшуінің бір сыры, қазақстандық құқық қорғау органдары сол кезден бастап оның қылмысымен айналыса бастаған еді. Осы жағдай оны тіксінтіп тастады. Қылмыстық зерттеулердің соңын күтпестен, Храпунов бейтарап ел – Швейцарияға қоныс аударуға мәжбүр болды. Ал бұл елден азаматтық алудың өзі оңай емес. Оған кемінде 100 миллион швейцар франкі қажет екен.
Храпуновтың байлығы одан да зор болып шықты. Алғашқы кездің өзінде-ақ оның дәулеті 300-400 миллион швейцар франкіне бағаланды. Осы хабар Қазақстанға жеткенде көптеген қазақстандықтар, әсіресе, алматылықтар таң қалған еді.
Атақты отбасының Швейцарияға қашу барысында Храпуновтың зайыбы Лейлаға қатысты тағы бір факт мәлім болды.
Алматыда бұрынғы Л.Бекетова, қазіргі Л.Храпунова жеке меншік телеарнаға иелік еткен болатын. Ол сол кезде телеарнаның қаржысына шет елден алтындар сатып әкеліп, оны алматылықтарға сатумен айналысқан.
Сонымен қатар, Л.Храпунова қала орталығындағы ғимараттар мен жер телімдеріне иелік еткен. Олардың қатарында Жолдасбеков көшесінің оң қапталында, Фурманов көшесінің шығысында орналасқан 705 шаршы метрлік сауда орынжайы, «Самал-2» шағын ауданындағы 116, 141, 175 және 53 шаршы метрлік сауда орындары болған.
Лейланың кәсіпорындар қатары осылайша көбейе берді. «Алматы экономикалық университеті» коммерциялық емес мекеменің құрылтайшысы да Л.Храпунова болатын. Мұнан кейін оның көптеген фирмаларының бірі «Дубовая роща» демалыс орнын сатып алды. Гоголь көшесінің бойындағы ғимарат та олардың меншігіне өтті. Тіпті, бұл отбасы өздерінің фирмалары арқылы Алматыдағы жаңа аэропорт ғимаратын да салуға кірісті.
Ал осы байлықтың барлығы негізінен алғанда қала әкімі Храпуновтың заңсыз әрекеттерінен пайда болған еді. Мәселен, 2001 жылы Алматы қаласының әкімі Храпунов қаладағы №186 балалар бақшасын жекешелендіру туралы шешім қабылдайды. Бұл нысанды сатып алу жөніндегі тендерде «KazReal-incom» ЖШС жеңімпаз деп табылады. Ол бұрынғы балалар бақшасын 52 млн. теңгеге сатып алады. Тергеу орындарының мәліметтері бойынша бұл мәмілеге Храпуновтың тікелей қатысы болған. Өйткені, Алматы қалалық мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті осыдан сәл бұрын аталған жеңімпаз фирмамен сату жөнінде келісім-шартты жасасып үлгереді. Келісім-шарт бойынша фирма екі жылдың ішінде осы ғимаратты 465 миллион теңгенің қаржысын жұмсай отырып, жаңғырту жұмыстарын жүргізуді өз міндетіне алады. Бірақ «KazReal-incom» ЖШС өзінің бұл міндеттемесіне қарамастан, ғимаратты «Караша Plus» ЖШС-іне сатады.
Бір қарағанда оқиға осымен біткен секілді. Бірақ олай болмай шығады. Жоғарыдағы оқиғадан екі күн өткеннен кейін Лейла Храпунова бұл ғимараттың иесі болып шыға келеді. Құжат бойынша бұл ғимаратты Л.Храпунова сол бұрынғы баға 52 миллион теңгеге сатып алған. Бірақ оқиға мұнымен да аяқталмаған. Тергеу орындарының мәліметтері бойынша Лейла ғимаратты «BuildingServiseCompany» ЖШС-інің жарғылық капиталына қосады да, содан бір апта өткеннен кейін аталған серіктестіктегі үлесін 2 миллиард теңгеге сатып шыға келеді. Соның ішінде құны бір аптаның ішінде 5 есе өсіп, 288 миллион теңгені құраған. Бұл – Храпуновтар отбасының ақша жасау жолындағы жасаған қитұрқы әрекеттерінің бір ғана мысалы.
Міне, осы оқиғаға қарап-ақ Храпуновтар отбасының Швейцарияға барысымен бірден миллионер болып шыға келуінің сырын оңай түсінуге болар.
Шығыстағы шытырман іс
Алматы қаласындағы күмәнді істері арқылы тәжірибе жинақтаған Храпунов, тергеу органдарының мәліметтері бойынша, өзінің осы тәжірибесін Шығыс Қазақстан облысының әкімі қызметінде де барынша пайдаланып қалуға тырысқан. Қазіргі күні оның бұл қылмысты әрекеттерімен қазақстандық құқық қорғаушылар ғана емес, сонымен қатар, қылмыстық полицияның халықаралық аса ірі ұйымы Интерпол да айналысып, оның соңынан халықаралық іздеу жариялады.
Храпуновтың Шығыс Қазақстандағы қызметіне қылмыстық топ құрғандығы жөнінде айып тағылды. Тергеу органдарының мәліметтері бойынша ол мұндай әрекетті Алматы қаласында да жасаған екен. Топ құрамына Абылайхан Қарымсақов, Айяр Ілиясов кірген. Қылмыстық топтың негізгі әрекеттері мемлекет меншігіндегі жылжымайтын мүлік нысандарын жекешелендіру және одан кейін оларды жариялау арқылы бас пайдаларына жарату мақсатын көздеген.
Храпунов Шығыс Қазақстанға әкім болып барғаннан кейін алғашқы назарын «Жәрдем» Шығыс Қазақстан инновациялық орталығы» ЖШС-іне аударады. Бұл мекеменің бірден-бір құрылтайшысы осындағы кәсіпкерлік және өнеркәсіп департаменті екен.
2005 жылдың сәуір айында Храпунов аттары аталған ЖШС директорлығына Абылайхан Қарымсақовты тағайындайды. Мекемені инновациялық тұрғыдан дамыту мәселесін желеу еткен әкім оған серіктестік аумағында сауда үйін салуды тапсырады.
Болашақ супермаркеттің металл құрылғыларын орнату Лейла Храпунова құрылтайшысы болып табылатын «Свис Қазақ Феникс Групп» фирмасына жүктеледі. Әрбір металл құрылғы 10 миллион теңгеге түспек екен. Ал Храпуновадан металл құрылғыларын сатып алу үшін Абылайхан Қарымсақов Айяр Ілиясовтан «Жәрдем» орталығын кепілдікке сала отырып, 34 миллион теңгенің несиесін алады. 2005 жылдың қарашасында ШҚО әкімі В.Храпунов бұл мәмілені заңды деп тапқан қаулы шығарады.
Бірақ, өкінішке қарай, сауда үйін салуды ешкім ниетіне де алмаған екен. Аталған мәміледен бірнеше ай өткеннен кейін Ілиясов Өскемен қалалық сотына «Жәрдем» орталығынан 35 миллион теңгені өндіріп беру жөнінде шағым түсіреді. Храпунов сотта Қарымсақовқа Ілиясовпен бейбіт келісімге келу жөнінде тапсырма береді. Бұл келісімді сот 2006 жылдың маусым айында бекітеді.
Сөйтіп, кепілге алынған «Жәрдем» серіктестігі бір күннің ішінде Ілиясовтың меншігі болып шыға келеді. Ал мұндағы құрылыстар мен жердің құны Ілиясовтың Қарымсақовқа берген несие көлемінен 100 есе артық. Мұнан кейін Ілиясов аталған мүлікті 2,5 миллион долларға сатады. Бұл ақша қаржылай көмек түрінде Л.Храпунова мен оның балаларына аударылады.
2011 жылы Шығыс Қазақстан облыстық прокуратурасы аталған мүлікті мемлекет иелігінен алу жөнінде үлкен заң бұзушылықтарға жол берілгендігін анықтады. Бірінші болып Қарымсақов қолға түсті. Сот кезінде Қарымсақов өз қылмысын толықтай мойындамады. Ол бұл іске өзінің бұрынғы бастығы Храпуновты кінәлады. Ал қылмысқа басқа қатысушылар бұл кезде елімізден қашып үлгерген болатын.
Қазіргі күні бұл алаяқтық әрекет облыс халқына белгілі болып отыр. Жуықта қалалық сот Храпуновтың жылжымайтын мүлік сату жөніндегі келісімдерінің барлығын заңсыз деп тапты. Сот шешімі бойынша мүліктердің барлығы бұрынғы әкімнің еркімен мемлекет меншігінен шығарылған. Демек, осы оқиғадан зардап шеккен тараптардың барлығы облыстың бұрынғы әкімі, қазіргі күні Женева өзенінің жағасында барынша жайлы тірлік құрып жатқан олигарх Храпуновтан өздері тартқан залалдары үшін өтемақы сұрай алады. Халықтың қарғысы Храпуновтың өзін де алшаң бастырып қоймас деген үміттеміз.