Елінің еркіндігін аңсаған

Бейсенбі, 13 желтоқсан 2012 7:13

Лениншіл Рүстемовтің қазақ ғылымына қосқан еңбегі ұшан-теңіз

«Сағат онбірлердің кезі. Ұзынша бойлы, сұлулау келген бір жігіт еніп келді. Әдемі жігіт. Жаманатқа қиып ауыз бар­ар­лықтай емес.
– Сіз кімсіз? – дедім.
– Мен Рүстемұлы Зиябекпін.

Бейсенбі, 13 желтоқсан 2012 7:13

Лениншіл Рүстемовтің қазақ ғылымына қосқан еңбегі ұшан-теңіз

«Сағат онбірлердің кезі. Ұзынша бойлы, сұлулау келген бір жігіт еніп келді. Әдемі жігіт. Жаманатқа қиып ауыз бар­ар­лықтай емес.
– Сіз кімсіз? – дедім.
– Мен Рүстемұлы Зиябекпін.

Кескініне қарай қалдым… Әңгімеге кірістік. Сөйлеген сөзі етімнен өтіп, сү­йе­гіме жетті. Шешен, сөз тапқыш жігіт екен. Өзімше дәлелдерімді айтайын деп едім, аузымды аштырмады. Бар тапқа­ным, «кәдік» дей беріппін. Зиябек өз сөз­дерін айтып жүріп кетті».
Бұл атақты жазушы Сәбит Мұқа­нов­тың Оңтүстік өңірден шыққан айтулы ақын, журналист, қоғам қайраткері, ке­йін жалған жаламен сталиндік ре­прес­сияның құрбанына айналған, Зиябек Рүстемовке «Еңбекшіл қазақ» газе­ті­нің 1926 жылғы 19 тамыздағы № 618 са­нын­­да берген сыпаттамасы. Зиябек – ға­лым ағамыз Ле­нин­шіл Рүстемовтің әкесі.
Мені ол кісі студент кезден жанына тартты. Дипломдық жұмысты қорғай­тын көктем кезі. Деканымыз – Темірбек Қожа­кеев. Қорғау комиссиясының жұ­мысына проректор Лениншіл Рүстемов қатысады дегенді естігенмен, бұл сөзге аса мән бер­мегенмін. Көзінде көзәйнегі бар, атжақ­ты, ұзын бойлы жігіт ағасы келіп, диплом жұмыстарымызды үнсіз тыңдап отырды. Менің кезегім келгенде бірнеше рет сұрақ қойды. Диплом жұмысын қорғап болған соң, жаңағы кісі Темірбек Қожакеевпен бірге қатар тұрып, қолымды қысып: «Жақ­­сы зерттелген дүние екен, келесі кан­дидаттық жұмысыңның тақы­ры­бы да сол болсын», деді. Сонда барып бұл адам ба­ғанағы айтқан проректорымыз Ленин­шіл аға Рүстемов екенін тү­сін­дім. Ер­те­ңіне ректораттың 12-қабатын­дағы каби­не­тіне бардым. Ол кісі орнында екен. «Басында Қазы­ғұрт­тың…» деген жаңа шыққан кіта­бының ал­ғашқы бетіне: «Бітер істің басына, жақсы келер қасына. Л.Рүстемов», деп қол қо­йып, ма­ған ұсын­ды. Сөйтіп, ғы­­­лымға ал­ғаш қа­дам басқан аспирант кезде Лекең­нің қол­тығыма қыс­тырып жіберген сол кіта­бы маған біраз азық болды. Осы тақы­рып­тағы канди­даттық дис­­сертациям­ды қор­ға­п шы­ғумен қа­тар, ақын, публицист, қо­ғам қайраткері Зиябек Рүстемов жайлы «Зиябек ақын мұрасы» атты монографиямды жа­рық­қа шығардым. Студент кезде жай ара­­лас-құралас болғанмен, ағамыз­дың ішкі дү­ниесін шын ұға алмағанымды Зиябек ақынды зерттей жүріп, кейін түсіндім.
Сөйлеген кезде мақалдап, астарлап, әр сөзіне салмақ беретін Лекең НКВД-дан көрген қорлығы болар, көпшілік ортасында әңгімеге сараң әрі өте абай болатын. Оқыстан қарай қалған адамға көзінің тұңғиығындағы мұң мен қайғы анық байқалушы еді. Сабырлы да сал­мақты ағамыздың қара қылды қақ жар­ған әділ­дігінен қаймығатын таба­ны­ның бүрі жоқ жандар ол кісіден алыс жүре­­тін. Терең білім, ақыл-парасат Ле­кеңді министр дәрежесіне көтерсе, бойына атадан беріл­ген адамгершілік қа­си­еттер оны айналасына сыйлы етіп танытты.
Өз ісінің білгірі, білім саласының ірі ұйымдастырушысы Лениншіл Рүсте­мов әкесі Зиябек жала жабылып итжеккенге айдалғанда бар-жоғы 5 жаста болатын. Бұл қазақ халқына қасірет боп төнген 1937 жыл еді. Қазақ зиялы­ла­ры­ның алды қынадай қырылып, соңы түр­меге қама­лып жатқан. Қоғамға қауіпті адамдардың бірі ретінде Зиябекке де «халық жауы» деген қалақша ілініп, ит тұмсығы өтпес Колыманың қалың орманына жіберіледі. Лениншілдің әпкесі Мәлика мен ағасы Шахзаданы сол кезде істі болғандар мен халық жаулары­ның балалары тәрбиелене­тін Түркі­­стандағы орыс балалар үйіне тап­сырады. Ұлы мен қызынан көз жазып аңы­рап қалған Қалипа шешей кенже ұлы Лениншілді ертіп төркінін паналайды. Балалары мен жарынан тірідей айырылып, іштегі шер-құсалыққа шыдамаған сорлы ана ол жерде де байыз тауып тұрақтамай, жарық дүниенің жылуына зар болып, қырық күн өткеннен кейін бұл фәни дүниемен қоштасады. Анадан айырылған Лениншіл енді тірі жетім атанып, ағайын-туысты паналап күн көреді. Өйтпеске амалы да жоқ болатын. Себебі, сол жылдардағы ашаршы­лық өзі секілді талай жастың өмірін бірінен соң бірін жалмап жатқан.
– Кейде біз бейбіт өмірдің қадірін біл­мейміз. Сол кездер есіме түссе, тұла бойым түршігіп, ерекше қорқынышпен еске аламын, – дейтін кейін әңгімесінде Лен­иншіл Рүстемов. – Біріншіден, кө­рер жа­­рығымның таусылмауы болса, екінші­ден, көп қырғынның ішінен аман қалуым на­­ға­шыларымның арқасы. Олар менің ер же­туіме көмектесті. Қара танып, оқи алатын халге жеткізді. Арада он жыл өткен­­­нен кейін, әпкем Мә­ли­камен, ағам Шахзадамен кездестім. Әкем қайтып оралған­­­­нан кейін бәрі­міз­ді бір жерге жинады. Сол кездегі біздің түрімізді көрсе­ңіз ғой! Жайпап өткен жойқын өрттен аман қал­ған, сойдиған тамырсыз теректей төртеу­­міз төрт түрлі болатынбыз. Орысша тәр­бие­ленген әп­кем мен ағам бір ауыз қа­зақ­ша біл­мейтін. Ал мен болсам, орысшадан ма­құрыммын. Бір-бірімізді түсіні­се алмай, жат адамның баласындай біраз күн бірге жүрдік. Тағдыр туғаның­ды жат қы­лайын десе осы екен. Бауырың екенін бі­ліп, бүйрегің бұрып тұрғаны­мен, тәр­­бие­міз екі түрлі болғандықтан да біздің балалық шағымыз өзге балалардай шат-шадыман қуанышта өтпеді. Бәріне уақыт емші, біздің жарамыз бертін келе жазылды.
1944 жылы әкелері «жазасын өтеп» айдаудан оралған кезде, алғаш көріп тан­ы­май қалғандары да есінде. Қалай ұмыт­сын, 42 жастағы әкесі емес, алпыс­тан асқан бір қария кіріп келгендей көрінген. Он жыл көрген азаптың со­рап­тары нулы жерді сорға айналдыр­ған­дай шашын аппақ қудай қылып, айқын із салыпты. Жүзі әжім-әжім, баяғы ең­­сегей алып денеден де ештеңе қалмаған. Қос қо­лының алты саусағы ашылып, жа­зыл­майды екен. 1937 жыл­ғы жаппай жа­залау кезінде НКВД жен­деттері «шет­­­­­елдің тың­шы­сы­­­сың» деп әбден қинап азап­та­ған. Тыр­нақ­тарының астына ине жүгіртіп, ұрып сын­дырған. Басқа да қинаудың неше түрлі әдістерін қолданған. Колыманың ну ормандарында он жыл жазасын өтеп оралу, бұл «ет ­­­турағыштан» аман шығу, бір құ­дайдың Зиябек ақынға деген сыйы-тұғын.
Зиябек Рүстемов айдаудан оралғаннан кейін ауылдағы жеті жыл­дық мектепке мұғалім болып орналасады. Бірақ, артынан бір айдан кейін кеңестік партия «халық жауының бала оқытуға правосы жоқ» деп жұмыстан босатып жібереді. Бір кезде партияға сенген Зиябек ақын, енді өмірден бір­жола түңі­леді. Азап, қорлыққа шыдай алмай, іштей налып, ауруға шалды­ға­ды. Бірақ, қанмен бері­ліп, бойға сіңген дүние қашанда қой­сын ба, қайсар ақын қолынан қаламын тас­тамай, туған жерге, еліне деген сүйіс­­пеншілігінің көрі­нісі ретінде бірнеше қисса, дастандар жазып қалдырады. Ес­кіше оқыған Зиябек араб қарпіменен жазылған «Отырабад аңызы», «Кейкі батыр» сияқты тарихи танымы мол өлең-жырларды дү­ниеге әкелді. Ол кезде мектепте оқып жүрген Лениншіл әке­сінің жазуын түсінбей әбден қиналатын. Ал, әкесі болса балама зияны тиеді деп ойлады ма қайдам, томаға-тұйық күй ке­шіп, ол қаріптерді түсіндіруге де аса көп құлық танытпады. Зиябек ақын аурудан ти­тық­­тап, қалжырап жүрген күн­де­рінің бірінде қасына Лениншілді ша­қырып былай дейді: «Кенжем, бар үмі­тім сенде. Үлкен ұлым мен қызым тағ­дырдың тәлкегімен орысқа айналды. Әйтеуір түбінде бір жарық көреді-ау деген үміт­пен жазған-сызғандарымды жинай бер­дім. Кейін ер жетіп, ес білгенде бүгінгі әкеңнің халін түсінерсің, осы мұраға ие бол. Уақыт өтіп, заман түзел­ген кезде араб қарпінен аударып, кейінгі ұрпаққа мұра етіп қал­дырар, менің тапсырар бар аманатым да осы», – деп ауыр күрсінген. Осы әңгі­меден кейін аяулы әке, қайсар ақын Зиябек Рүстемов көп ұза­май, 1948 жылы қырық алты жасында көз жұмады. Ал, Лениншіл болса мек­­теп бітіргеннен кейін еш ойланбас­тан әке аманатын орындау жолында Таш­­кент­­тегі Орта Азия универ­си­теті­нің шы­ғыстану факультетіне оқуға тү­седі. Әке аманаты өршіл, талапшыл жастың арқа­сында, тек, отыз жеті жыл өткенен кейін ғана орындалып, Зиябек ақынның жи­нақ­таған мұрасын ғалым­дар Н.Ке­­лім­бе­тов пен М.Дүйсеновтің алғы­сөзі­мен 1982 жылы жеке кітап етіп жарыққа шығарды.
Ол әркез әкені ардақтай білетін, аманатына адал жан еді. 1992 жылдың тамыз айы. Осы жылдың 8 тамызы Лениншіл Зиябекұлының 60 жылды­ғы­на тұспа-тұс келгендіктен де республи­ка­лық ақпарат құралдарында ол туралы әртүрлі қоғамдық ұйым­дар­мен қатар бірге істеген қызметтестері, жерлестері бірінен соң бірі жарыса жазып жатты. Әсіресе, Оң­түстік өңір Лекеңнің үлкен жетістіктері­мен қатар, ғылымға сіңірген еңбегін аса зор мақтанышпен еске алды. Кеңес үкіметі құлап, елде экономикалық қиын жағдай орын алса да, ол туып өскен Келес өңірі ұлан-асыр той қамына кірісті. Абай ауданының әкімшілігі әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық универ­ситетінің бір топ ғалымдарымен қатар респуб­ли­ка­ның бір топ зиялыларына арнап 50 адамға пойызға билет алып, әкесі Зиябек жатқан қоңыр төбе – Коммуна ауылына шақыр­ды. Университеттің сол кез­­дегі ғы­лыми жұмыстар жөніндегі про­ректоры, бүгінгі белгілі ғалым, Мем­­лекеттік сый­лықтың лауреаты Зұл­қайыр Аймұха­ме­т­ұлы Ман­сұ­ров баста­ған академик Ғайрат Сапар­ғалиев, философ Зейнолла Қариев қоста­ған (ішінде аспирант мен де бармын) бір топ адам та­мыздың бас кезінде Ле­нин­шіл Рүстемов­тің 60 жылдығын, әкесі Зиябек Рүсте­мовтің 90 жылдығын той­лауға Оңтүстік­ке аттандық.
Әрқашанда қонақжай Оңтүстік өңір Алматыдан келген қонақ­тар­ды құшақ жая қарсы алды. Шым­кентке, одан әрі Коммуна ауылына жеткенше күтушілер жағы қонақтарының аяғын жерге тигізген жоқ. Ағыл-тегіл, көл-көсір пейілді көріп, біз разы болдық. Шағын ғана мәдениет үйіне ауылдың кәрі-жасы түгел жиналған. Қолдарында шоқ-шоқ гүл. Ауылда өткен осы ғылы­ми конференцияда Зиябек ақынның ірі қаламгер болуымен қатар, Оңтүстік өңірде әлі де аты аталмай, лайықты бағасы берілмей жатқандығы айтылды. Шығармашылығын зерттеудегі ақтаң­дақ­тарға әдейі тоқталу керектігі, көнекөз қариялармен қатар ғалымдар арасында кеңінен сөз болды. Конферен­ция­ның соңғы жағында сөз ауаны Ле­ниншіл Рүстемовке ауа бастаған кезде, ағамыз мінбеге көтеріліп: «Мен туралы әлі де айтылар, жазыла жатар, ал, менің әкем туралы оң пікір айт­қан­да­рыңыз үшін келген ғалымдарға, барша жұрт­шылыққа үлкен рахметімді айтамын», – деп толқи сөйледі, өзін мақтар тұста сырғақтап, сытылып шыға берді.
Біз кейін түсіндік, Лениншіл ағаның сол кездегі ойы да, мақсаты да өзінің туған күнін тойлау емес, әкесі туралы әлі де айтуға болмайтын ақтаңдақ беттердің сырларын ашу екен ғой. Сол ғылыми бас-қосудан кейін мен ғылыми жұмысты шындап қолға алдым, ғылы­ми ортада Зия­бек ақын туралы оң пікір­лер қа­лыптаса бастады. Абай ауданында тұра­­тын келес­тік ақсақал Шынәлі Артыға­ли­евтің Жошы Қараманұлы туралы жазған көлемді мақаласы жарық­қа шықты. Тың деректер пайда бола бастады.
Лениншіл Рүстемов 1953 жылы Таш­кент­тегі Орта Азия университетін бітір­геннен ке­йін, Талдықорған облысы, Ақсу ауда­нын­дағы Ы.Алтынсарин атын­дағы орта мектепте орыс тілі мен әде­биеті пә­ні­нің мұ­ға­лімі болып еңбек жолын бастайды. Міне, әке мұраты алғаш орын­далған күн де осы болатын. Өйткені, тозып кеткен Рүстемов әуле­тінің көп жылдардан кейін адам қатарына қосы­лып, жығылған туы­ның қайта түзелген шағы еді. Өз ісіне мығым, алған бетінен қайтпайтын жас маман мектепте қызмет істей жүріп, бі­лі­мін одан әрі толық­тыруды алдына мақсат етіп қойды. 1958-1962 жылдары С.М.Ки­­ров атындағы ҚазМУ-дың, бү­гінгі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлт­тық универ­ситетінің филология факуль­тетіне аспи­ран­тураға түседі. Қазақ тілі кафедра­с­ы­ның аспиранты Лениншіл Рүс­темов оқи жүріп қоғам­дық жұмыс­тарға да белсене араласады.
Лениншіл ағаның қазақ халқына деген шексіз махаббаты, ұлттық ішкі ұс­та­нымы бір қарағанда сырт көзге бай­қала бер­мегенімен, сынға түсер сәтте буырқанып, бұрқанып сыртқа шыға­тын-ды. Кеңес дәуірінің қылышынан қан тамған қиын заманында Лекеңнің арқасында талай адам жазадан аман қалды. Әділ сын, орынды пікірден ол кісі ешқашан қаш­пайтын, қайта сондай ортада шыңдалып, жігерін намысына жанитын-ды. Қазақ ұлтының білімге құштар еместігіне жаны ашып, қазақ балаларының ғылым да өзі, мал да өзі дейтін Абай сөздерін ескер­мейтіндігін көріп қынжылатын. Халық жауының баласы ретінде әкесі көрген азапты көрмесе де, одан кем емес кем­сітулер мен қорлықты басынан өткізді. Сын сағаттарда өрге жүзген жаулары: «Бұл әлгі халық жауының бөлтірігі», деген бір ауыз сөзбен мұның тасын төмен қарай домалататын. Осы жолда талай құқай да жеді, бірақ ар жолынан аттаған жоқ. Әділеттілігінен айнымай өмірге тура қарады. Ел мүддесін өз мүд­десінен жоғары қойды. Қажет жағ­дайда қорқып қалған жоқ, басын бәй­геге тікті.
Кеңес дәуірінің Қазақстанның Ресейге өз еркімен қосылғанын жырлап, мадақтап әнге қосып, жатқан кездегі бір басқосуда ғалымдар арасында Қа­зақ­станның Ресейге өз еркімен қосы­луы сөз болады. Ақсақал академиктерден бастап ғылымға жаңа қосылған аспирантқа дейін бұл оқиғаның құн­ды­лығы мен тарихтағы орнын дәріптеп, ауыздары-ауыздарына жұқ­­пай сайрап жатады. Бұл тәуелсіздігімізге қол жет­кізуге таяу қалған 1987 жыл. Қазақстан Ресейге өз еркімен қосылған­дықтан да, енді одан ажырау ешқашан мүмкін емес деген пікірге тоқтайды көп­шілік. Дәл сол кезде шыдай алмай, шытынап, орнынан тұрған Лениншіл Рүстемов: «Сіздер не десеңіздер ол деңіздер. Мен білетін тарихқа жүгінсек, біз Ресейге өз еркімізбен қосылған емес­піз, қайта орыс­тар күшпен басып алған», – деп саңқ етті. Зал тым-тырыс. Әп-сәтте құр сөз қуған жалған саясат­керлердің ауызына құм құйылып, ба­ғанадан көпірген көбік­тей лепірме сөз­дер сап тыйылды. Алқы­нып, ісінген ғалымдардың арында­ған ағыны басылып, аңтарылып қалған.
Міне, мұндай көзсіз ерліктер Ленин­шіл Рүстемовтің елі үшін, халқы үшін қандай да болсын тәуекелге баратын­дығын көрсетеді.
1962 жылы аспирантураны үздік бітір­ген Лениншіл Рүстемов белгілен­ген уақытында кандидаттық диссертациясын қорғап, филология ғылымдары­ның кандидаты деген ғылыми атағын алады. Сол жылы жоғары оқу орнына қалдырылып, ассистент, аға оқытушы, доцент қызмет­терін атқарады. Өз ісінің маманы, білгірі әрі ірі ұйымдас­тыру­шы­сы болып таныл­ған азамат 1973-1976 жылдары Талды­қор­­ған­дағы І.Жансүгіров атын­дағы педа­го­­гикалық университеттің ректорлығына тағайындалады. Жетісуға оралған Ле­ниншіл Рүстемов қызметке білек сыбана кірісіп, елдің құрметіне бөленеді, мемлекет басшыларының назарына ілігеді. 1977-­1989 жылдары Орта­лық комитет ұсы­нысымен Қазақ КСР Оқу минис­трі­нің орынбасары қызметі­не тағайындалады.
Халықпен біте қайнасқан Лениншіл Зиябекұлы қандай биіктерді бағын­дыр­са да, адами қалпынан бір айныған емес. Министрдің орынбасарымын деп мардымсып, маңғазданғанын да бір адам көрмепті. Ғылыммен шұғылдана жү­ріп, халық ағарту ісіндегі күрмеуі қиын күр­де­лі мәселелерді табанды­лық­пен шеше білді. Ол үнемі жастарға үміт артатын, кейінгі буынды қадірлейтін, құрмет­тей­тін. «Біз ешкім де емеспіз, біз тек өткен­дер мен келер ұрпақ арасын жалғас­ты­рушы звеномыз», деген шығыс нақылын берік ұстанатын. Сексенінші жылдарда берік қалыптасқан қырықтан аспай кан­дидаттық, алпыстан аспай док­торлық қорғауға болмайды деген қате пікірді жоққа шығарып, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің сол кез­дегі басшысы Д.А.Қонаевқа кіріп, көп­те­ген отыз бен қырықтың арасын­да­ғы жас ғалымдарды облыс­тар­ға жі­бертуге мұрындық болған да осы Лекең. Бүгінгі білім саласында жүрген аға буын өкілдерінің көпшілігі Ленин­шіл Рүсте­мовты сол себепті өздеріне ұстаз санайды.
Белгілі ғалым, шығыстанушы ағамыз 1989 жылы бүгінгі әл-Фа­раби атын­дағы Қазақ ұлттық университетіне оқу ісі жөніндегі проректор болып оралады. Бұн­да да талапшыл Лекең жұмы­сын өз дең­гейінде көрсете білді. Біреу­ге жақ­ты, бі­реуге жақпады бірақ, ол бірбеткей, ұла­ғатты ұстаз ретінде студенттер есінде қал­ды. 1991 жылы КазМУ-дың шығыс­тану факультетінің декандығына, кейін­нен иран және түрік филологиясы кафе­дра­сының меңгеру­шілігіне тағайындал­ды. Білім-ғылым саласындағы ұзақ жыл­дардағы өлшеу­сіз еңбегі ескеріліп, профессор ғы­лы­ми атағы берілді. Иранта­нудың Қазақ­стан­дағы негізін салды. Мың­даған шәкірт тәрбиелеп, осы жолға баулыды.

Лениншіл Зиябекұлының о бастағы ұстанымы да қатарластарынан өзге­ше­леу болатын. Өйткені, ол ілім-білім кіл­тін құр жылтырға үйір Батыстан емес, қаймағы қалың Шығыс жұртынан із­дейтін-ді. Шығыс ғұламаларының те­рең филосо­фия­сын, үлкен дастандарын қазақ жас­тарының білгенін қалайтын, өзі де том-том дастандарды жатқа айта­тын-ды. Ірі дастандарды жатқа айту-адамның жадын жаңартумен қатар есте сақтау қабілетін де жоғарылата­тынды­ғын айтып отыратын. Шіркін, еліміз егемендік алып, тә­уелсіз болсақ, онда шығыстану институты, тіпті болмаған­да шығыстану факуль­теті болса деп армандайтын. Қазір міне, құдайға шүкір сол ғұлама ғалым арманы орындал­ған­дай. Білімнің қара шаңырағы саналатын әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде өз алдына отау тіккен шығыстану факультеті бүгінде жыл санап көркейіп, дамып келеді.
Лениншіл Зиябекұлы артына бірне­ше буынға жетерлік, бірнеше ұрпақ пай­да­ла­нар ғылыми мол қазына қал­дырды. Білім-ғылымға қатысты өрелі мақала­ларын есеп­темегеннің өзінде әр­кімнің тісі бата бер­мейтін үлкен том­дық араб, иран кірме сөз­дерінің қазақ­­ша, орысша түсіндірме сөзді­гін жасады. Бұл қазақ филологиясына қо­сыл­ған сүбелі еңбек, өкінішке қарай, оның қа­дір-қасиетін әлі күнге түсінбей келеміз. Бір-біреуі алты жүз, жеті жүз беттен тұ­ратын парсы тілінің ізашар сөздік кі­та­бын жасауда қаншалықты тер төгіл­генін, айта келіп, иранның ғұлама ғалы­мы Сәмәре:
– Лениншіл Рүстемов мен танитын қазақ ғалымдарының ішіндегі бірегейі. Парсы тіліндегі ол білетін кей­бір сөздерді парсылардың өздері де біл­мейді. Ғылымға осынша тереңдеп ену, өз­ге тілдегі сөздік қорды түгелге жуық қамту қазақ ғалымы түгілі дамы­ған ел­дер­дегі көп ғалым­дардың қолы­нан келе бермейтін іс. Сөздік жасау көз майыңды тауысып, шұ­қылап отырар табандылық­пен қатар зерделілікті қа­жет етеді. Ал, бұл үлкен ең­бекке қан­ша­лықты қажыр-қайрат жұмса­латын­дығы осындай жұ­мыс­пен айналыс­қан жандар­ға ғана аян. Мен ол кісіні нағыз батыр дер едім, ол өз елінің болашақ ұрпағы үшін өлмес мұра қалдырып кетті, – дейді.
Теһран университетінің профессоры Йадолла Сәмәре мырзаның бұлайша еске алуы қазақ халқына, оның бірегей ұл­дарына деген аса үлкен құрметі болса керек. Сол кісінің қолдауымен академик Сағындық Сатыбалдиннің көме­гі­мен иран, парсы тілінің сөздігі туралы кітап Лекең өмірден өткеннен кейін дү­ниеге келді. Ғұлама ғалымның «Қа­зіргі қазақ тіліндегі араб-пар­сы кірме сөздері», «Тіл білімі тарихына қысқаша шолу», «Сөз туралы сөз» си­яқ­­ты еңбек­тері қазақ ғы­лымы мен мә­дениетіне қосылған қомақты дү­ние болумен қатар, шығыстанушы маман ретінде ол кісіні барша елге танытты.
Лениншіл Рүстемов бүгінгі әл-Фа­раби атындағы Қазақ ұлттық универ­ситетінің филология факультетіне қа­рас­ты шығыс филология кафедрасы 1991 жылы араб, иран, түрік және қы­тай филология кафедралары болып үшке бөлінгенде декан­дық қызмет пен қатар кафедра меңгеру­шісі қыз­метінің тізгінін бірге алып жүрді. Сөй­тіп, бүгінгі шығыстану факультетінің негі­зі қаланды. Ол қай қызметте болмасын өзі­не көрсетілген сенімге лайық болуды мақ­сұт етті. Ғылыми ізденісті өмір­лік серігіне айналдырды. Ғалым қолынан шыққан ғы­лыми еңбектер өзінің со­ны­лығымен, сал­мақтылығымен құнды. Әр­түр­лі ғылыми орталарда сөйлеген сөзде­рін, конферен­ция­лардағы ғылыми мақа­ла­ларын есепте­ме­геннің өзінде ол 14 ір­гелі еңбектің авторы. Қазақтың тілтану, дүниетану сала­сын­дағы мықты білгірлер қатарындағы ғалы­мы. Бүгінгі діни экстремизм ушығып тұр­ған заманда Ленин­шіл Рүстемов секілді ғалым­дарымыздың салмақты жазылған еңбек­тері ауадай қажет-ақ.
Лениншіл Рүстемовтің ел үшін еткен еңбегі қыруар. Қаламгерлігімен де, қай­раткерлігімен де қазаққа қарасқан азамат еді ол. Бүгінде баспасөз басшы­лы­ғында жүрген журналистердің бірі мынандай әңгіме айтады деп естігенмін: «Ор­талық Комитеттің Насихат және үгіт бөлімінде істейтін кезім. Алматыда қазақша қала­лық газет ашу мәсе­ле­сін көтердік. Бұрын да қозғалып, шеші­мін таппай жүрген жай еді, қайта құрудың қарқынымен, жария­лылықтың желімен тиянағын табатын болды. Бір күні бө­лім­де жаңа газеттің жобасы талқы­лан­ды. Қазақ газет-журнал­да­ры­ның кураторы ретінде қысқаша сөйле­дім. Газеттің аты – «Алматы ақшамы» деп ойластырылған болатын. Сол атауға байланысты дау туып кеткені. Біреулер: «Бұл кешкі намаз­дың аты», деп шықты. Ате­изм­нің ақырып тұрған кезі. Қалай дә­лел­десек те, дегенмен, даулы мәселе екен, қайта қара­йық, болмаса «Кешкі Алматы» деп қо­йы­ңыздар деп бөлім меңгерушісі отырысты түйіндеді. Қы­сыл­ғанымнан Ле­н­ин­шіл ағаға хабарластым. Ауылдас ағам болатын. Мән-жайды айттым. Көмек сұрадым. Сонда Лекең түні бойы отырып, «Ақшам» сөзінің сан түрлі қол­да­нысына мысалдар келтіріп, төрт беттік жазба дайындап берді. Соны басшы­лық­қа көрсетіп жүріп, әупірімдеп «Алматы ақшамы» атауын қорғап қалғанбыз». Міне, бұл да Ле­нин­шіл Рүстемов азаматтығына бір мысал.
Қазақша, орысшаны, парсышаны, араб­­шаны емін-еркін игерген талантты қазақ ұлы Лениншілдің жас ұрпаққа қал­дырған аманаттарының бірі – мәде­ни байлықты Еуропадан емес, Шығыс­тан, оның ішінде ежелгі түркі ұрпағы­нан іздеу керектігі. «Айқын» газетіне берген сұхба­тында академик С.Сатыбалдин былайша сыр шертеді:
– Екеуміз оңаша қалып сырласқанда ол былай деп отырушы еді. Түркі түркі болып, оны әлем мойындағанда қазіргі алпауыт АҚШ мемлекеті түгілі, Америка құр­лығы да ашылмаған еді ғой. Араб әле­мінде Александр Македонский тізі­міне енген «Әлемнің жеті ғаламаты­ның» дүниеге келуі, олардың бірде-бі­рінің Еуропа әле­мін­де болмауы біз нәр алған ежелгі мә­дениеттің, ежелгі өрке­ниеттің қандай дә­режеде болғанын көр­сетпей ме?! Адамзат­тың ежелгі зама­нын­да бол­ған екі кітап­хананың аты тарихта бар. Бірі – Александрияда, бірі – Отырарда жа­сақталған. Ғы­лымның ос­ын­дай өлшеу­сіз байлығы бізде бол­ған кезде Батыс Еуропа қараңғылықтан көз аша алмаған аймақ еді-ау! Әттең, со­лар­дың болғанын айту мүмкін емес. Бірақ түптің түбінде бұл ақиқатқа жол ашылар.
Міне, нағыз көреген, ұлтжан­­ды ғалым­ның толғанысы. Білсе де Ке­ңестің екпіні­нен қорқып айта алмаған ғалым­ның ішін­де тұншыққан қаншама бүгулі сыры өзі­мен бірге кетті десеңізші!
Лениншіл Рүстемовтің сол кездегі жанқиярлық еңбегін бағалаған Қазақ КСР Жоғар­ғы Кеңесінің Президиумы оны Құр­мет грамотасымен, Ы.Алтынсарин ме­далімен марапаттады. КСРО Оқу ми­нистр­лі­гі­нің «Ағарту ісінің озық қыз­мет­кері» атағын алып, арнайы төсбелгісін омырауына тақты. Бұл ғұлама ғалымды тек қана қазақ зиялылары ғана емес кеңестік дер­жаваның да мойындағаны деп білгеніміз жөн. Өйткені, ол кездерде мұндай үлкен атақты бүгінгідей екі­нің біріне бере бер­мейтін. Ол үшін ең үлкен атақ та құрмет те елдің, халық­тың ықы­ласы еді. Өйткені, қай жерде еңбек етсе де оның басты мұ­раты – қа­зақ халқына қызмет ету болатын.
Сансызбай МӘДИЕВ, 
Х. Досмұхамедов атындағы  Атырау мемлекеттік университе­ті­нің бірінші проректоры.
Атырау облысы.