Ерін ұмытпаған ел

Сәрсенбі, 24 қазан 2012 7:18

Сонау бір жылдары Алматыдан Бішкекке қарай көсіліп сала беретін күре жолдың бойында «Интернационал» деп аталатын шағын ауыл бар еді. «Е-е, «интернационал» болса, көп ұлттылығынан аталған шығар», деген ой келетін.
Тәуелсіздік таңы атқан 1991 жылдан кейін көп ұзамай-ақ күре жолдың бойынан ары-бері өткен жүргінші назарына көр­сет­кіш тақта ілінді. «Әйтей ауылы». Бұл кім болды екен деп аң-аң қалды ел. Сөйтсек, Әйтей халқымыздың даңқты батырларының бірі екен.

Сәрсенбі, 24 қазан 2012 7:18

Сонау бір жылдары Алматыдан Бішкекке қарай көсіліп сала беретін күре жолдың бойында «Интернационал» деп аталатын шағын ауыл бар еді. «Е-е, «интернационал» болса, көп ұлттылығынан аталған шығар», деген ой келетін.
Тәуелсіздік таңы атқан 1991 жылдан кейін көп ұзамай-ақ күре жолдың бойынан ары-бері өткен жүргінші назарына көр­сет­кіш тақта ілінді. «Әйтей ауылы». Бұл кім болды екен деп аң-аң қалды ел. Сөйтсек, Әйтей халқымыздың даңқты батырларының бірі екен. Тарихымызды тұмшалап тастаған бұлыңғыр күндерде біздің ұрпаққа оның аты мен заты туралы мәлімет мүлдем жетпегендіктен қайдан білейік.

Енді, міне, Қарасай ауданындағы «Ақ­сай» атшабар алаңында Әйтей батырдың ту­ға­нына 300 жыл толуына арналған сал­та­нат­ты жиын өтіп, батыр рухына құран бағыш­та­лып, ас берілді.
Әйтей Құлманбетұлы 1712 жылы қазіргі Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Жар­су өзенінің жағасында орналасқан Беса­ғаш ауылында дүниеге келіпті. Жастайынан тай мініп, асау үйретіп өскен жылқышының баласы ержеткенде ат құлағында ойнайтын шабандоз болған. Батырдың 300 жылдығына арнайы шығарылған «Қазақтың Әйтей ба­тыры» деген кітапта мынадай деректер бар.
«…Қалмақтар жағынан зор денелі алып жасақ Жамқайын атын ойнатып екі төбенің ортасындағы жазыққа шықты да найзаның ұшын қазақтар жасағына қаратты. Бұл жекпе-жекке шақырудың белгісі еді. Жам­қайын­ның тұлғасын көрген қазақтар қолы абыр­жып тұрып қалды. Дәті шыдап жекпе-жекке жуық маңда бел шешіп ешкім шыға қой­мады. Сол кезде ортадан атан төсті, жұмыр мойынды, ұзын құйрық, кең танау құлагерін ойнақтатып, Хангелді бабаның алдына Әй­тей келді де: «Ата, батаңызды беріңіз, жекпе-жекке мен шығайын!» – деді.
Хангелді: «Балам, жастау екенсің. Жасың нешеде, қайратың қандай еді? – деп сұрады.
Әйтей: «Бір топ тал шыбықты бұрағанда суын шығарамын. Қазір он жетідемін, – деді.
– Олай болса, әруақ қолдап, жолың бол­сын! –деп, Хангелді баба қолын жайып бата­сын берді.
Ауыздықпен алысқан құлагерін ортекедей орғытып Әйтей де жазыққа шықты. Екі жауынгер бір-біріне құйындай қарсы шапты. Басын жіберген құлагердің құйрығы жазық­та ұшқан құстың құйрығындай түп-түзу бо­лып көрінді. Екі ат бір-біріне жақын­дас­қан­да, батырлар ұстаған найзалардың қалқанға тиген ащы дауыстары шақ-шақ етіп, бар на­зарын осы екеуіне аударып тұрған жасақ­тар­ға естіліп тұрды.
Екеуі бірін-бірі көпке дейін ала алмады. Қалмақтың қара күші басым болғанымен, ай­ла-тәсілі шамалы екен. Әйтейдің қимы­лы­на төтеп бере алмай әбден қан сорпаға түсті. Қанша уақыт өткені белгісіз, бір кезде көз ілеспес жылдамдықпен қимылдаған Әйтей най­замен қалмақтың кіндігінің тұсынан шан­шып, бұрап-бұрап жіберіп, тартып қал­ғанда, оның ішек-қарны ақтарылып, өзімен бірге жерге түсті».
Қарасай ауданында Әйтей батырдың 300 жылдық мерейтойына жан-жақтан келген меймандар мен ауыл адам­дарының сон­шалықты көп жиналғанына куә болдық. Мәре-сәре қауышқан жұрт расында шын қуанышты. Өйткені, алдаспандай өткір, болаттай берік батыр бабамыздың мерей­тойы бүкіл қазақ халқы үшін ортақ мереке екені даусыз.
Барлық сән-салтанатымен безендірілген сахнада Алматы облысы әкімінің орын­баса­ры Серік Мұқанов жұртшылыққа тереңнен қозғап мазмұнды сөз арнады. Бүгінгі жар­қын өміріміз Әйтей Құлманбетұлы сияқты батырлардың ерен ерлігінің арқасы екенін, оның Нарынқол мен қазіргі Жамбыл облы­сы­ның аралығындағы жерлерді қалмақ­тар­дан азат ету соғыстарында көрсеткен ерліктерін дәріптеді.
Әйтей батырдың ұрпағы Едіген Жүніс­беков: «Ерлікті қадірлеу керек. «Аруақ риза болмай, тірі байымайды», дейді халқымыз. Қазақтың басы осындай жиын-тойларда қо­сы­лады. Елбасының үнемі айтып жүретін ел­дік, бірлік мәселесі осындайда танылады. Жамбыл бабамыз: «Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт, ел бірлігін сақтаған татулықты айт», деген ғой. Бірлігіміз берік болсын, деді.
Сахнада ән-жыр шалқыды. Одан кейін ұлт­тық ат спорты ойындарына кезек берілді. 11 шақырымға құнан бәйгесі жарыс­тыры­лып, Алакөл ауданынан келген Ерлан Саты­балдиевтың жүйрігі бас бәйге жеңіл ав­то­кө­лікке ие болды. Топ бәйгеде қарасайлық Беделхан Қамалханұлының, аламанда Қаратал ауданынан келген Жеңіс Смайыловтың бағы жанды. Бұл жолғы бір ерекшелік шабандоз балаларға да бағалы сыйлықтар ескеріліп, бір-бір мопед бұйырды. Теңге алуда төрт жігіт бақ сынап, Асхат Сейітбековтің жұлдызы жоғары болса, аударыспақта қарасайлықтар мен жаркенттіктер тең түсті.
Күмісжан БАЙЖАН,
журналист.
Алматы облысы,
Қарасай ауданы, 
Әйтей ауылы.