Медицина менеджменті – оң өзгерістердің кепілі

Сейсенбі, 23 сәуір 2013 2:45

Бүгінде басы ауырып, балтыры сыздамайтын пенде жоқ. Жан қысылғанда бәрі де медициналық мекемелерге жүгінуге мәжбүр. Оның үстіне қазір Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін енгізгелі бері адамдардың да ауруханаларды таңдау мүмкіндігі бар екенін ескерсек,  бәсекелесіп жұмыс істеуге мәжбүр мекемелердің тағдыры ендігі жерде басшыларға, олардың қарым-қабілетіне байланысты екені байқалады. Осы тұрғыдан келгенде,

Сейсенбі, 23 сәуір 2013 2:45

Бүгінде басы ауырып, балтыры сыздамайтын пенде жоқ. Жан қысылғанда бәрі де медициналық мекемелерге жүгінуге мәжбүр. Оның үстіне қазір Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін енгізгелі бері адамдардың да ауруханаларды таңдау мүмкіндігі бар екенін ескерсек,  бәсекелесіп жұмыс істеуге мәжбүр мекемелердің тағдыры ендігі жерде басшыларға, олардың қарым-қабілетіне байланысты екені байқалады. Осы тұрғыдан келгенде, Денсаулық сақтау министрлігінің бастамасымен бекітілген «Бүгін ең үздік сен,  ертең – бәрі» атты ауқымды жобаның қаншалықты маңызды екені айтпасақ та түсінікті. Бұл жобаны  Республикалық денсаулық сақтауды дамыту орталығының  Менеджмент орталығы жүзеге асыруда. Біз аталған орталықтың бас директоры, медицина ғылымдарының докторы, профессор Мақсұт Құлжановпен әңгімемізде медицинадағы менеджмент, тағы да басқа бірқатар мәселелерді қамтуға ұмтылдық.

– Мақсұт Кәрімұлы, әңгі­ме­мізді денсаулық сақтау саласында кәсіби менеджерлер даяр­лау­дан бастасақ.

–  Салаға кәсіби менеджер­лер­дің институттарын кезең-кезең­мен енгізу жүріп жатыр. Бірінші кезеңде мұндай институттардың қатарына консалтингтік компа­ниялар тартылды. EPOS Health Management халықаралық кон­сал­тингтік компаниясының ке­ңес­тері негізінде медициналық ұйымдардың басшыларына арналған қысқа мерзімдік курстар ұйымдастырылуда.  Бұл курстарда  мынадай бағыттарда оқыту не­гізге алынған: саладағы заң мен әдеп, стратегия және саясатты білу, қызмет көрсетуді басқару, адам­дарды және өзіңді басқару, ақ­шаны, ақпаратты, статистиканы­ басқару, бизнес-жоспар жасап үйрену. Одан басқа магистратурада оқу барысында 4 айлық қайта даярлау курстары да бар. Бұл жерде басқарушылар жоғарыда айтылған негізгі бағыттарды тереңдеп оқуға мүмкіндік алады.

Сондай-ақ,  медицина­ саласын­дағы  менеджерлер қызметінің тиімділігін бақылайтын мониторинг, аттестация және рекрутинг технологиялары енгізілуде. Бұлар да халықаралық стандарттарға не­гізделген. Осыған байланыс­ты­ медициналық ұйымдардағы бас­қару және клиникалық тәжі­ри­­бе бір-бірінен бөлінетін болады. Енгізіп жатқан жаңа әдіске сәйкес, менеджерлер үш деңгейге бө­лінеді. Бірінші, топ менеджер­лер (жоғары деңгей – бұл ұйымдардың бірінші басшылары және олардың орын­басарлары), орта деңгей – құ­рылымдық бө­лімшелердің басшылары, сон­дай-ақ, линиялық дең­гей. Бұлар белгілі бір жұмыс үде­рісіне жауап беретін менеджерлер.

Кейде осы  тәжірибелер арқы­лы денсаулық сақтау саласындағы білімді, білікті, өз кәсібіне беріл­ген мамандарды жоғалтып алып жатқан жоқпыз ба деп те ойлай­мын. Кәсіби дәрігер өз саласы­ бойынша жоғары мансапқа ие­ бола алмайтыны белгілі. Сон­дық­тан олар кейде басқару жұ­мыс­тарына кетіп жатады. Ал бас­қару жайын білесіз, соңғы заманауи талап бойынша оған тек басшылық, ұйымдастырушылық мін­деттер жүктеледі. Кәсіби ма­манды даяр­лау үшін қанша жыл, қаншама қаржы кетеді. Жыл­дармен бірге келетін тәжірибе жағы тағы бар. Мысалы, та­маша бір кардиолог маманды басқару жұмысына қою арқы­лы, ол маманнан айрылдық дей­ беруге әбден болады. Неге де­се­ңіз, басшылық тізгінін қолына ал­ған оның басқа жұмыстармен айналысуға мүмкіндігі жоқ. Осы жағдайлардың бәрін ескере келгенде, біздің лексиконымыздан­ «бас дәрігер» сөзі де түсіп қалатын күндер алыс емес. Ендігі жерде медициналық ұйымдардың бас­шысы қызметін директор ат­қарады. Оның медициналық жо­ға­ры білімі болуы шарт емес. Ал,  медициналық білімімен бас­шылықты таңдаған­дарға ме­дициналық жоо-ларда «ден­сау­лық сақтаудағы менеджмент» мамандығы бойынша оқу бағдарламалары дайындалды.

– Денсаулық сақтау саласына жоғары  технологиялардың көптеп енгізіліп жатқанынан хабардармыз. Осы бағытта жүзеге асырылып жатқан шараларға да тоқтала кетсеңіз.

– Ұйымдардың жұмысын же­тілдірудегі басты бағыт – жоғары ма­мандандырылған медициналық көмек көрсетуді дамыту, оның халыққа қолжетімді болуын қам­та­масыз ету. Денсаулық сақтау са­ласындағы инновациялық үде­ріс­тердің бір көрінісі – жоғары технологиялық оталардың елі­міздің аймақтарында да көптеп жасалуы. Бұл жоғары сапалы қызмет көрсетуде өңірлердегі ауруханалар мен республикалық клиникалар, ғылыми-зерттеу институттары мен ұлттық орталықтар ара­сындағы бәсекелестікке жол­ ашады. Осы үдерісте ғылы­ми-зерттеу институттары мен­ ұлттық орталықтар және ме­ди­циналық университеттер ден­сау­лық сақтау саласындағы бас­ты күш болмақ, олар аталмыш үде­рістің барлық элементтерін кәсіби деңгейде үйлестіріп отыра­ды. Оның ішінде жоғары ма­ман­­дандырылған медициналық кө­мек­тің аймақтық, салалық және ұлт­тық басымдықтарын анықтап, жаңа ізденістерді жүзеге асырып,  жаңа әдіс-тәсілдерді енгізуде еңбек етеді.

Бүгінде елімізде диагностика, кардиохирургия, транспланто­ло­гия және онкология өте қар­қын­ды дамуда. Республика дең­гейінде осы салаларға енгізіліп жатқан жоғары технология­лар ай­мақтарда да игерілуде деп айта­ аламыз. Мысалы, 2010 жыл­мен салыстырғанда аудандар мен облыс­тарда жоғары мамандандырылған көмек көрсету 4 есеге дейін өсті.

– Сіздіңше, бәсекеге қабі­лет­тілікті қандай жолмен арт­тыруға болады?

– Ұлттық ғылымды дамыту және реформалау бойынша ат­қарылатын іс-шаралар зерттеу­ден бастап оларды жүзеге асы­руға дейінгі аралықтағы, сон­дай-ақ, белгілі бір деңгейде ком­мерциялық мәселелерді де қамтуы тиіс. Бұл үшін медицина ғылымын басқару жүйесін және ғылыми-зерттеулерді қаржыландыру тетігін өзгерту керек.

Ғылыми-зерттеулерді түпкі нәтижеге жақындататын, еліміздің денсаулық сақтау жүйесіндегі өзек­ті мәселелерді шешіп бере ала­тындай жаңа үлгі қажет. Бас­қаша айтқанда, медицина ғылымы денсаулық сақтау саласы үшін қажетті шынайы түпкі нәтиже бере алатындай болуы керек.

Біздің ұйым Денсаулық сақ­тау министрлігінің бастама­сы­мен   2020 жылға дейінгі Медици­на ғылымы мен денсаулық сақ­тау инновациясын  дамыту тұжырымдамасын әзірледі. Бұл стратегияда ұлттық медицина ғылымын дамыту үшін бү­кіл деңгейдегі менеджментті жетілдіру бойынша ғылыми-ин­новациялық іс-шаралар легі­ атқарылатын болады.­ Оған қоса, инновациялық инфра­құ­ры­лымдарды дамыту, жаңа білім мен жаңа технологиялар енгізу, жас ғалымдарды дайындау істері де жалғасын табады. Бұл жобаны жүзеге асыру отандық медицина ғылымының бәсекеге қабілеттілігін, денсаулық сақтау саласы ұйымдарының әлеуетін арттыруға септігін тигізеді деп ойлаймын.

– Еліміздің медициналық ұйымдарында он шақты жылдан бері аккредитация өткізіліп келеді. Оның қайтарымы туралы не айтар едіңіз?

– Медицина мамандары ­мен ­осы саладағы ғалымдар ме­ди­циналық қызмет көрсету сапа­сын арттырудан бөлек, оны сол жеткен биігінде ұстап тұру мәселесін де көп жылдан бері қозғап жүр. Мәселен, бір елдерде сапаны қам­та­масыз ету мәселесі өзекті болса, екінші бір елдер сол сапаны өз биігінде ұстап тұруды өзектірек санайды.

Біздің саламызда медици­на­лық ұйымдарды аккредитация­лау маңызды орын алады. Себе­бі, жоғары сапаға жету барысында медициналық көмекті сырт­тай бағалау да қажет. Ал объек­тивті бағасын беруге әр елде­ аккредитацияның стандарт­тары енгізілген. Елімізде аккредитация 2000-ші жылдардан бастап жүргізіліп келеді. Осы жылы біздің мекеме Ак­кредитация орталығымен бірге стационарларға арнап аккредитация стандартын жасап шық­ты. Бұл еңбегіміз аккредитация­мен айналысатын бүкіл мекемелердің стандарттарына баға беретін  ISQUA халықаралық қоғамдастығының мақұлдауына және растауына ие болды. Тесттік апробация­лар да өткізілуде. Еліміздегі меди­ци­на­лық ұйымдар жоғары бағалар алып жатқанын атап өтуіміз керек.

– «Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде» деп жүре беретін отандастарымыздың медициналық ұйымдардан тауы шағылып жататын кездері де аз емес. Бұл орайда науқастың құ­қын қорғау мәселесін айналып өтуге болмайды. Осыған бай­ланысты медициналық ұйым­дарда қандай нақты шаралар жасалуда?

– Медициналық қызмет көр­сетудің сапасы мен тиімділігі, оған қоса медициналық араласулар­дың нәтижелілігі емдеу меке­ме­леріндегі материалдық-тех­ни­калық жағдайлар мен маман­дардың біліктілігіне ғана байланысты емес. Бұл арада науқастың медициналық сер­вис­ке, медицина қызметкерлеріне  қа­нағаттанғаны және осы салаға сенімі де есепке алынады.

Қазіргі таңда науқастардың құқын қорғау үшін мемлекеттік органдарда сенім телефондары жұмыс істейді, ал медициналық ұйымдарға ішкі аудит қызметі енгізілуде. Бұл бойынша емделіп жатқан науқастардың жазба хаттары қаралады, әлеуметтік сауалнамалар жүргізіледі,  науқастардың туыстары да бұл сауалнамаларға қатыса алады. Осылайша, 2012­ жылы республиканың ме­ди­циналық ұйымдарында жүргізіл­ген сауалнама барысында 350844 адамға сұрақ қойылды. Сауалнама респонденттердің 75,4 пайызы амбулаториялық-емханалық деңгейдегі меди­ци­налық қызмет көрсету сапасына қанағаттанатындығын көр­сет­ті. Ал, стационарлардағы медициналық қызмет көрсету деңгейіне қанағаттанатындар 91,2 пайызды құраған. Қанағат­тану­шылықтың жоғары деңгейі 93,5 пайыз стационарлық көмек көрсететін ҒЗИ (ғылыми-зерттеу институттар), ҒО (ғылыми орта­лық­тар) және республикалық кли­никаларда байқалады. Одан басқа денсаулық сақтау саласын дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламада медициналық қыз­метті сапалы ету тәуелсіз меди­циналық сараптама жасау жолымен жүзеге асырылатыны баян­далған. Бұл медициналық қыз­меттің объективтілігі мен ашықтығын қамтамасыз етуге бағытталған. Әлемдік тәжірибеде, сондай-ақ, экономиканың басқа да салаларында тәуелсіз сараптама мемлекеттік сараптамалық қызметке балама түрінде кеңінен қолданылады. Қазіргі таңда бізде тәуелсіз сарапшылардың банкі жасалды деп айтуға болады.  Онда аккредитациядан өткен 150-ге жуық сарапшы мен 6 кәсіби медициналық ассоциация тіркелді.

– Медициналық қызметке сараптама қалай жүргізіледі? Сол туралы айтып өтсеңіз.

– Бұл медициналық ұйым­дар­дың басшылары үшін де, нау­қастар үшін де маңызды. Өткен жылдың қаңтар айынан бастап қызмет сапасына қатысты сараптама мәселелері «Медициналық қызмет сапасын басқару жүйесі» атты автоматтандырылған бағдар­ламалық кешенге ауыстырылған болатын. Оның көмегімен сапаға қатысты біраз олқылықтардың бетін ашуға болады. Соңғы әрі нақты шешім қабылдау үшін екі кезеңнен тұратын бағалау жүргізіледі. Бірінші бағалауды біздің ұйым жүргізеді, екінші кезеңде ақпарат министрлікке қарасты Сапаны бақылау мен Медициналық қызметке ақы төлеу комитеттеріне түседі. Бағдарламалық кешен қызмет көрсетуді бақылау үдерісінің ашықтығын қамтамасыз етіп, дәрігер-сарапшылардың жұ­мы­сын жетілдіреді деп ойлаймыз.

– Денсаулық сақтау сала­сы­ның негізгі стратегиялық міндеттерінің бірі амбулато­рия­лық-емханалық қызметті нығайтумен тығыз байланыс­ты ғой. Сіз қалай ойлайсыз, бұл ненің есебінен жүзеге асуы тиіс?

– Амбулаториялық-емханалық қызметті нығайту дегенді қос қолдап қолдаймын. Өйткені, тәжірибе бойынша науқастардың 80 пайызы амбулаториялық қыз­метке мұқтаж болса, тек 15-18 пайы­зы ғана ауруханаларға мұқ­таж екенін ұмытпағанымыз жөн. Осы орайда бір жайтты баса айтқым келеді. Біз көбіне бала­лар­дың  не қарт адамдардың сәл қызуы көтерілсе не қан қысымы жоғарылай қалса, дереу «жедел жәрдемге» жүгінуге әдеттеніп алғанбыз. «Жедел жәрдемге» иек сүйеп, емханалық дәрігерлерді бір жаққа ысырып қою үдерісі белең алып бара жатқандай. Бұл тұрғыда сол емханалық дә­рі­герлердің де кемшілігі жоқ дей алмаймыз. Сондықтан олар мін­детті түрде өз науқастарына жа­қын адамға не туыстарына қарағандай қарым-қатынас көр­сетсе, оны жылы сөзбен де емдеп алуға болатындығын түсінгендері жөн сияқты. Неге десеңіз, басын­да айтқанымыздай, ауыра қалған адамдардың бәрі стационарлық қызметке мұқтаж емес. Оларды ауруханаға жатуға дейін жеткізбеу емханалық дәрігерлердің қолында.

Ал енді мәселеге екінші жағынан қарайтын болсақ, стационарлардың науқастарды «жоғалту» қаупі де бар. Сол үшін олар өз ішінде күндізгі стационарларды дамыту, басқа қаладан келгендерге пансионаттар ашу, медбикелер ісі бөлімшелерін ашу сынды қосымша табыс көзін ұйымдастыруға мүмкіндік алуы тиіс.

– Бірыңғай ұлттық денсау­лық сақтау жүйесі бойынша науқастардың өз ауруханаларын еркін таңдай алатынын бі­леміз. Бұл жүйенің басқа қандай ар­тықшылықтары бар?

– Жүйе енгізілгелі бері ден­саулық сақтау мекемелерінде көптеген өзгерістер орын алды. Медициналық қызметкерлерге түпкі нәтижеге байланысты ақы төлене бастады. Амбулаториялық деңгейде емхана қызметкерлеріне ынталандыру түрі бойынша қосымша ақы төлеу енгізілді. Бұл тек науқастардың ауруханаларды еркін таңдауына жол ашқан жоқ, сол ауруханалар мен емханалардың еркін жұмыс істеуіне де бағыт берді. Сала қыз­меткерлері енді тиімді, нә­тижелі емдеп қана қоймай, кө­бірек ақша тауып та жатыр.­ Қағида қарапайым. Кез келген емделушіге мемлекет ақ­ша төлеуде. Ал оны емдейтін адамдар  да сол есептен ақша алады. Маманның қажеттілігі артқан сайын, оның ақшасы да көбеюде. Мысалы, 2011 жылы медбикелердің орташа жалақысы 54 мың теңгеден асса, өткен жылы 76 мыңға жетті. Ал дәрігерлердің орташа жалақысы 80 мыңнан 106 мың теңгеге дейін өсті. Бұл – үлкен көрсеткіш.

Әңгімелескен

Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».