Ауданның тарихи өлкелерін таныстыру, өскелең ұрпаққа туған жердің қадір-қасиетін ұғындыру мақсатында ұйымдастырылған экспедицияға Шымкент қаласынан және Батыс Қазақстан облысының барлық аудандарынан қонақтар келді.
Ең әуелі ауылдың кіреберісінде тігілген киіз үйден дәм татқан қонақтар, аудан орталығындағы Қажым Жұмалиевтің ескерткішіне гүл шоқтарын қойып, экспедицияның ашылу салтанатына қатысты.
Экспедиция өз жұмысын Аққозы ауылдық округінің аумағындағы Ұзақ күйші кесенесінен бастады. Жиналғандар ең әуелі Ұзақ бабаның басына құран оқыды. Аудандық тарихи-өлкетану музейінің директоры Н.Меңдешов күйшінің өмірі мен өнері туралы деректерді баяндап, кесене тарихына тоқталып өтті. Халықаралық, республикалық күй байқауларының жеңімпазы Қайрат Байғұтты кесене басында күйден арнау арнады.
Әрі қарай жолға шыққан экспедиция мүшелері Ақшолақ бидің мәйітіне аялдап, одан кейін Қарақамыс ауылынан 6 шақырым жердегі Ақбақай қорымында жерленген төре тұқымы Шәңгерей Бөкеев пен үш жүзге ән оздырған Мұхит Мералыұлы кесенелерінің басында болып, рухына құран бағыштады. Қызбике қорымында жатқан барамық руынан шыққан Боғда күйшінің зиратына тағзым етілді. «Тарихқа аты мәлім Қаратөбе» атты республикалық экспедициясына қатысушылар Сулыкөл ауылдық округіне қарасты Төлен елді мекеніндегі Шеруен ишанның зираты басында, Жұмыр-Қылыш бейітінде және Үшағаш ауылындағы Ақсуат қорымында орналасқан Құли ата зиратының басына барып, зиярат етті. Делегаттар киелі жерлердің тарихымен танысып, терең мағлұмат алып отырды. Бірінші күнгі экспедиция жұмысы аудандық мәдени-демалыс орталығының концерттік бағдарламасымен қорытындыланып, шараға қатысушы меймандар марапатталды.
«Тарихқа аты мәлім Қаратөбе» атты республикалық экспедициясына қатысушылар екінші күні таңғы сағат 6.30-да Қалдығайты өзені жағасындағы көне қорымда орналасқан Едіге ишан бабамыздың зиратына жолға шықты.
Емші, әулие болған Едіге Шымырұлының зиратын 1991 жылы ағайындары мен балалары қалпына келтіріп, басына күмбез орнатқан. Зират басына түнеп тәу етушілерге арнап үй салынған. Осы кісінің атында тоғай да бар.
Әрі қарай экспедиция мүшелері Жусандыой ауылдық округіндегі Қаратау би кесенесі, Қоске әулие ишандар қорымы, Жігерлен ауылындағы Дәуқара батырға құран бағыштап өмір деректерімен танысты.
Түстен кейін Егіндікөл ауылындағы табиғаты тылсым сырларға толы Аққұм қорығы, Егіндікөл бұлағы, Құныскерей үңгірінде болып, тарихымен танысып, бірқатар ұсыныс айтылды.
– Ертеде қазақ пен қалмақ соғысқанда қазақтар соғыс тәсілі үшін үңгір қазғандығы айтылып жүр. Құныскерей негізі Атырау облысы Қызылқоға ауданында дүниеге келген. Сонау қиын-қыстау заманда қудалауға ұшыраған атамыз біз тамашалап тұрған үңгірді мекендеген екен. Солақай саясаттың кесірінен қуғыншылардан қашып үңгірге бой тасалап, жасырынып жүрген деседі. Сол уақытта Құныскерей үңгірге ат үстінде отырып еркін кіре алатын болған. Қазіргі кезде үңгірге келген адам еңкейіп қана кіре алады. Үңгірдің жері дымқыл, түпкі жақтары суық ызғар есіп тұрғандай әсер қалдырады, – дейді Нұртас Нәбиоллаұлы қысқаша шолу жасап.
Аққұм қорықшасының бұйрат құмдарын аралап, ондағы өсетін шөптер және мекендейтін аң-құстар, жануарлар туралы мол мағлұматқа қанықты. Ауыл іргесіндегі сылдырап ағып жатқан бұлақ басына барып шипалы судан дәм татқан жастар саяхаттан ерекше әсер алды.
Аталмыш шара Қоскөл ауылдық округінде қорытындыланды.
Айта кетейік, мұндай келелі басқосудың қасиетті Қаратөбе өңірінде өткізіліп отырғаны жайдан-жай емес. Тарихқа аты мәлім Қаратөбе топырағында көптеген тарихи орындар мен кешендер, ғасырлар мен дәуірлерден бүгінге дейін жеткен ескерткіштер, есте жоқ ескі замандардан қалған құнды жәдігерлер көптеп шоғырланған.
Қазақстанның өңірлік қасиетті нысандары кітабына енген тоғыз киелі жерлеріміз бар: «Қоске әулие», «Аққұм кешені», «Дәуқара батыр», «Жарман хазірет», «Құныскерей үңгірі», «Ұзақ күйші», «Шәңгерей Бөкеев жерленген жер», «Қаратау би Өмірзақұлы», «Мұхит» кесенесі тарихи-мәдени мұра нысандары.
Сондай-ақ «Едіге ишан», «Жұмыр-Сасық», «Шеруен ишан», «Түркебайұлы Сейіл» қорымы өткеннен сыр шертіп, бүгінгі ұрпаққа өз дәуірінің ұлағаты мен тәлімін, ғибраты мен өнегесін бейнелеп, әсерлі жеткізіп тұрғандай. Әлбетте, біз өзіміздің өлкеде мұндай тарихи мұралар мен нысандарды жете біле бермейтініміз анық. Осы жолы «Едіге ишан» басына табан тірегенімізде оның қайталанбас ғажайыптығына сүйсініп, мән-маңызына қайран қалып, таңдай қағыстық. Жалпақ жұртшылыққа ғана емес, тіпті күллі әлемге жария етіп жар салсаң да артық етпес. Себебі ол киелі мекен мақтауға да, мақтануға да тұрарлық. Экспедиция мүшелері аталмыш аймақты туристік мекенге айналдыру керектігін сөз етіп, аудан басшылығына ұсыныс-пікірлерін жеткізді.
Туризм айтуға ғана оңай болғанымен, күрделі әрі кешенді сала екеніне көз жеткіздік. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы аясында атамекенге, ондағы тарихи кешендерге, ескерткіштерге, кесенелерге және т.б. киелі жерлерге ерекше назар аударылып жатқанына қуандық. Әрине мұндай жұмыстар алдағы уақытта да өз жалғасын таба беруі керек. Өйткені біз өзіміздің тарихи жерлерімізді тану арқылы – тарихымызды, елдігімізді де танимыз. Өкінішке қарай, осынау ұлан-ғайыр жерімізде, байтақ мекенімізде орналасқан көптеген тарихи орындарды әрқайсымыз біле бермейміз. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында республикалық деңгейде арнайы шаралар ұйымдастыру кезек күттірмейтін мәселе. «Отан – отбасынан басталады» деген жақсы сөз бар. Бұған қоса айтарымыз, Отанды білу, еліңді, жеріңді тану – оның киелі де, қасиетті жерлерін білуден басталады. Осыған жеткілікті түрде көңіл бөлсек, ілгері қарай дамып, өркениетті елдер қатарына қосыларымыз анық.
Маралбек АМАНТАЕВ,
Қаратөбе аудандық жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталығының маманы
Батыс Қазақстан облысы
