Бисенғали Тәжіяқов: «Еліміздің банк жүйесінің тарихында жай шешімдер мен оңай жолдар болған жоқ»

Сейсенбі, 16 сәуір 2013 2:17

14 сәуірде Ұлттық Банк ресми түрде өзінің жиырма жылдығын атап өтті. Алайда ҚР ҰБ тарихында басқа да атаулы күндер болды: 1991 жылғы 20 маусым – ҚР Ұлттық Банкінің ресми құрылған күні; 1993 жылғы 15 қараша – ұлттық валютаның енгізілген күні; 1995 жылғы 30 наурыз – «ҚР ҰБ туралы» жаңа Заңның шыққан күні. Тіпті 1876-шы жылы қазіргі Қазақстанның аумағында Орал қаласында Мемлекеттік банктің бірінші бөлімшесі ашылды. Бұлардың бәрі – атаулы күндер, бірақ олардың арасында Ұлттық Банктің және еліміздің банк жүйесінің маңызды қалыптасу кезеңдері болды. Осы жүріп өткен жолдың қалай болғандығы жайында барлық жылдар бойы Ұлттық Банк жүйесінде жұмыс істеген ҚР Ұлттық Банкі төрағасының орынбасары Бисенғали ТӘЖІЯҚОВ айтып береді.

 

Сейсенбі, 16 сәуір 2013 2:17

14 сәуірде Ұлттық Банк ресми түрде өзінің жиырма жылдығын атап өтті. Алайда ҚР ҰБ тарихында басқа да атаулы күндер болды: 1991 жылғы 20 маусым – ҚР Ұлттық Банкінің ресми құрылған күні; 1993 жылғы 15 қараша – ұлттық валютаның енгізілген күні; 1995 жылғы 30 наурыз – «ҚР ҰБ туралы» жаңа Заңның шыққан күні. Тіпті 1876-шы жылы қазіргі Қазақстанның аумағында Орал қаласында Мемлекеттік банктің бірінші бөлімшесі ашылды. Бұлардың бәрі – атаулы күндер, бірақ олардың арасында Ұлттық Банктің және еліміздің банк жүйесінің маңызды қалыптасу кезеңдері болды. Осы жүріп өткен жолдың қалай болғандығы жайында барлық жылдар бойы Ұлттық Банк жүйесінде жұмыс істеген ҚР Ұлттық Банкі төрағасының орынбасары Бисенғали ТӘЖІЯҚОВ айтып береді.

 

МӘРТЕБЕ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАР

– Бисенғали Шамғалиұлы, Ұлттық Банк тарихының көптеген оқиғаларғабай екендігі белгілі, солардың ішінен ең маңыз­­дыларын бөліп алып,оқырмандарымызға еліміздің қаржы жүйесін дамыту кезең­деріндеқандай өзекті міндеттерді шешуге тура келгендігін айтып берсеңіз.

– Расында да сіздің атап өткен күндеріңіз біздің банк жүйеміздің тарихында маңызды орын алады. Мәселен, 1991 жылы 20 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің «Қазақ КСР-дегі банктер және банк қызметі туралы» Заңы банк жүйесін реформалау үшін заңна­ма­лық базаның негізі болды. Осы құжатта алғаш рет коммерциялық банктің анықта­ма­сы бекітілді және өзге кредиттік мекеме­лерді құруға, жеке банктерді, сондай-ақ шетел­дің қатысуы бар банктерді  ашуға рұқсат етілді. Бұдан басқа заң негізгі міндеттер мен функцияларды, оның ішінде Қазақ КСР Мемле­кеттік банкінің ақша-кредиттік реттеу сала­сын­дағы негізгі міндеттері мен функцияларын белгіледі, өзі және коммерциялық банк­тер жүзеге асыратын операциялардың тізбе­ле­рін айқындады. Бірақ коммерциялық банк­терді ашу және қызметін тоқтату тәртібін, сондай-ақ Мемлекеттік банктің олардың қызметін реттеу қағидаттары мен әдістерін белгілеу ең маңызды жаңалық болды.

«ҚР Ұлттық Банкі туралы» 1993 жылғы 14 сәуірдегі Заңға сәйкес Қазақ КСР ҰБ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып қайта аталды. Заңда Қазақстан Рес­пуб­ликасының екі деңгейлі банк жүйесі бар екендігі жазылды. ҚР Ұлттық Банкі орталық банк болып табылады және еліміздің банк жүйесінің жоғары деңгейін білдіреді. Заң КСРО-ның Мемлекеттік банкімен байланыс­ты барлық ережелерді жойды. Әңгіме ортақ бірыңғай ақша бірлігі туралы емес, өзіміздің ұлттық валютамыз, оның ішкі және сыртқы орнықтылығын қамтамасыз ету туралы еді. ҚР ҰБ-ның ақша айналысы саласындағы өз мемлекеттік саясатын әзірлеуге және жүр­гізуге қатысуы негізгі мақсаты болды. Ұлт­тық Банктің функциялары, құқықтары, өкі-леттіктері мен жауапкершілігі нақтыланды, құрылымы мен басқару органдары айқын­далды.

1993 жылдың ортасында ұлттық валютаны енгізу жөніндегі мемлекеттік комиссияны құру туралы шешім қабылданды. ҚР Пре­мьер-Министрі Сергей Терещенко оның төрағасы болып тағайындалды. Құжат­тама­сын Дәулет Сембаев басқарған арнайы жұ­мыс тобы әзірледі. Банкноттардың эскизде­рін жасау үшін құрамына Меңдібай Әлин, Досбол Қасымов, Ағымсалы Дүзелханов, Тимур Сүлейменов және Хайролла Ғабжәлелов кірген авторлық ұжым құрылды. Теңгені енгізер алдында Президент Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің азаматтарына ұлттық валютамызды енгізудің қажеттігі туралы үндеу жолдады. Кеңестік рубльді теңгеге ауыстыру 1993 жылғы 15 қарашада сағат 8.00-де басталып, 1993 жылғы 20 қарашада сағат 20.00-де сәтті аяқталды.

1995 жылғы 30 наурызда Президенттің «ҚР Ұлттық Банкі туралы» Заң күші бар Жар­лығына қол қойылды. Экономиканың құлдырау қарқынының баяулауы және инфляция деңгейінің айтарлықтай төмендеуі 1995 жылы Қазақстан экономикасы дамуы­ның негізгі және оң нәтижелері болды. Жыл қорытындылары ақша-кредит саясаты құрал­дарының көмегімен инфляцияның монетар­лық құрамдас бөлігін төмендете отырып, оның деңгейіне әсер етуге болатындығын көрсетті. Экономиканы кредиттеу функциясы Ұлттық Банктен екінші деңгейдегі банктерге өтті. ҚР ҰБ көбіне ЕДБ-нің өтімділігіне қолдау көрсету мақсатында оларды кредит­теуді жүзеге асыра отырып, орталық банктерге тән ақша-кредит және валюталық реттеу функцияларын орындай бастады. Қазақ­станда өз Банкнот фабрикамызды ашу да, банкаралық валюта нарығының туындап, қа­лыптасуы, сауда-саттықты жүргізудің электрон­­дық сауда жүйесіне өту сол жылдың м­­а­ңызды оқиғасы болды.

 

РУБЛЬ АЙМАҒЫНАН ШЫҒУ

– Аса маңызды мемлекеттік құры­лымды құруға өзіне жауапкершілік алған және ол міндетті абыроймен атқарып шық­­қан адамдар туралы әңгімелессек. Бұл жерде шетелдік сарапшылар жұмыс істеді деген кең тараған пікірге қара­мастан, Ха­лықаралық валюта қоры мен Дүние­жүзілік Банк Қазақстанға бұл мәсе­леде көмек беруге аса құштарлық танытпады деуге болады. Себебі, Марченко мыр­за берген сұхбаттарының бірінде республика олар үшін «айрықша жағдай болған жоқ». 

– Ол кезде Қазақстан рубльдің тарту аймағында қалды, Дәулет Сембаев басқарған жұмыс тобы қаржы жүйесін дамытудың екі: рубль аймағын сақтау кезіндегі, сол сияқты өз ұлттық валютамызды енгізу кезіндегі сценарийді қарастырды. Сонымен қатар, бү­кіл қаржы жүйесінің жұмыс істеуінің негізгі өлшемдері қарастырылды. Ел жол торабында тұрды… Көптеген нұсқалар болды. Жоспарлы жүйеден нарықтық жүйеге өту, модель түрін айқындау, тіпті банк түрін таңдау – инвестициялық немесе коммерциялық – құзыретті, сараланған тәсілді талап етті. Салыстырмалы талдау жүргізіп, ойлануға уақыт болған жоқ. Ұзаққа созу дағдарысқа әкеп соғу қаупін туғызды. Валюта бойынша ғана емес, бүкіл банк жүйесін құру үлгісін таңдау бойынша, Ұлттық Банктің активтерін басқа­ру жүйесі бойынша маңызды шешімдер қабылдау қажет болды.

1993 жылғы желтоқсанда Дәулет Хамит­ұлы Сембаев ҚР Ұлттық Банкін басқарды, енді ол теориялық тұрғыдан қаланғандарды, Президентіміздің қолдауымен іс жүзінде іске асыруы тиіс болды. Теңгеге бар болғаны бір ай болғанда ұлттық валютаның алдында өз тұрақтылығын сақтап қана қоймай, елдің бүкіл қаржы жүйесінің өзегі болу міндеті тұрды, себебі теңге енгізілгеннен кейін ғана Қазақстан толық егемендігін, өз ақша-кредит және экономикалық саясатын жүргізу мүм­кін­дігін алды. Әсіресе, осы кезеңде Ұлттық Банктің макроэкономикалық ахуалға әсер етуінің негізгі қағидаттары әзірленді, құрал­дар сынақтан өткізіліп, ықпал ету тәсілдері тексерілді, қызметінің алгоритмдері қаланды. Ұйымдастыру жұмысы да жүргізілді: Банкнот фабрикасы салынды, Мемлекеттік қойма және Теңге сарайы құрылды.

 

ОРНЫҚТЫЛЫҚТЫ СЫНАУ

– Ұлттық валютаны енгізу туралы саяси шешімді ел басшылығы қабылдады, ал ҚР Ұлттық Банкінің осы мәселедегі рөлі қандай болды?

– Сол кезеңде Ұлттық Банк ұлттық валютаны енгізудің рәсімдік мәселелеріне ерекше назар аударды: жаңа валютаны ел бойынша, айырбастау пункттеріне жеткізу, ескі ақшаны жаңа ақшаға айырбастаудың басталу күні мен ұзақтығы, айырбастау коэффициенті. Теңге алғашқы айырбасталған күннен бастап заңды төлем құралы болды.

Меншікті валютасының болуы Ұлттық Банкке тәуелсіз ақша-кредит саясатын жүргі­зу­ге мүмкіндік берді. Бюджет тапшылығын және директивалық кредиттерді жабу үшін кредиттер беру тоқтатылды. Экономиканы кредиттеу функциялары екінші деңгейдегі банктерге толық берілді. Ұлттық Банк негізгі міндетті – ұлттық валютаның орнықтылы­ғын, яғни инфляцияның төменгі қарқынын және бағамның тұрақтылығын қамтамасыз етуді шеше бастады. Меншікті бағалы қағаз­дарын (қысқа мерзімді ноттарды) шығарып, ашық нарықта операциялар жүргізуді және кредиттер беруді бастады. Ақша-кредит саясатын жүргізудің тиімділігіне «ҚР Ұлттық Банкі туралы» Заң мүмкіндік жасады, оған сәйкес ҚР ҰБ өз қызметінде тәуелсіз және тек Қазақстан Республикасының Прези­дентіне ғана есеп береді.

– Ұлттық валютаның енгізілуімен қатар мемлекеттің экономикалық саясаты ғана емес, сонымен бірге РФ Орталық банкінің ықпалынан шыға отырып Ұлт­тық Банк негізгі функциялары мен өкі­леттігіне толыққанды ие болды. Ұлттық Банктің қандай басты міндеттерді шешу керек болғанын, алда қандай мақсаттар тұрғанын, сол кезеңде ақша-кредит саясаты қандай негізгі және қандай құрал­дарына қолжетімді болғанын оқырман­дар­дың есіне салайық?

– Ұлттық валютаны енгізу кезеңі Қазақ­станда өндірістің жаппай құлдырауымен жә­не инфляцияның үдеуімен сипатталды. 1993 жылы инфляцияның орташа айлық қарқыны 30,1%, нақты ІЖӨ құлдырауы 9,2% құрады.

Осындай өте күрделі жағдайда Үкімет пен Ұлттық Банк инфляцияны біртіндеп төменде­туді және  бір мезгілде өндірістің құлды-рауын тежеуді бірінші кезектегі міндет ретінде айқындады.

Осы кезде Ұлттық Банк тікелей кредиттер берді және мемлекеттік бюджеттің тапшылы­ғын қаржыландырды, яғни іс жүзінде коммерциялық банктің функциясын орындады, бұл орталық банктің мәртебесіне қайшы келді. Сондықтан Ұлттық Банк өзінің функцияларын дамыған нарықтық экономикасы бар орталық банктердің функцияларына жа­қын­дату бойынша жүйелі қадам жасай бас­тады. Мәселен, 1994 жылы Ұлттық Банктің нақты сектордың кәсіпорындарын тікелей кредиттеуі, сондай-ақ Үкіметтің шешімі бойынша кредиттер беруі тоқтатылды. Бюджет тапшылығын жабу үшін Үкіметке кредиттер ақылы негізде берілді, ал 1995 жылы беру мүлдем тоқтатылды. Ұлттық Банктің кредит ресурстарын орналастыруы жүргізілген кре­дит­тік аукциондар арқылы жүзеге асырыла бастады.

1995 жылы жоғарыда атап өтілгендей, Ұлттық Банк туралы заң қабылданды, оған сәйкес оның тәуелсіздігі заңнамалық дең­гей­де айқындалды, ал мақсаты ұлттық валю­таның ішкі және сыртқы орнықтылығын қам­та­масыз ету болды. Қабылданған шаралар одан әрі 1995 жылға қарай гиперинфляцияны ауыз­дықтау бойынша міндеттерді шешуге мүм­кіндік берді: инфляция деңгейі 1993 жылғы 2265%-дан 1995 жылғы 60%-ға дейін төмендеді.

Ұлттық Банктің ақша-кредит саясаты біртіндеп жетілдірілді және оның құралда­рының тобы кеңейді. Теңге енгізілгеннен бас­тап ақша-кредит саясатының қайта қар­жы­ландыру мөлшерлемесі, міндетті резервтер нормаларымен ішкі валюта нарығындағы өктемдіктер сияқты пайдаланылып отырған құралдарына жаңа құралдар қосылды, яғни меншікті бағалы қағаздары – қысқа мерзімді ноттарын шығаруды, «овернайт» кредиттерін беруді, ашық нарықта мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуді, банктерден депозиттер тартуды бастады.

Қалыптасып келе жатқан экономикалық жағдайда Ұлттық Банк жүргізіп отырған ақша-кредит саясатының барабарлығы 1998 жылы инфляцияның тарихи ең төменгі 1,9% деңгейге дейін төмендеуімен расталды.

 

АҚША-КРЕДИТ САЯСАТЫНЫҢ МАҚСАТЫН АУЫСТЫРУ

– Экономикалық жағдайдың дамуына қарай Ұлттық Банктің міндеттері де, мақсаттары да өзгерді. Бүгінгі күні ҚР ҰБ басты міндеті инфляцияны бақылау болып табылатыны белгілі. Мақсаттың ауысуы қашан және неге болды, өйткені көп­шілікке осы уақытқа дейін бұл орталық банкке қарағанда экономикалық блок, нақты экономика секторы құрылымда­ры­ның функциясы болып көрінеді емес пе?

– Қазақстанда ақша-кредит саясатының тұрақты жетілдіріліп жатқаны, тиісінше оның мақсаттары мен міндеттерінің өзгеріп жатқанына күмән жоқ.

Теңге енгізілгеннен кейінгі алғашқы 10 жылда Ұлттық Банктің ақша-кредит саясаты­ның мақсаты ұлттық валютаның ішкі және сыртқы орнықтылығын қамтамасыз ету болды. Яғни, инфляцияны төмендетуге және сол сияқты айырбастау бағамын тұрақтандыруға қол жеткізу жөніндегі мақсат қойылды. Осы мақсаттың ішкі экономикалық қайшылығына қарамастан ұлттық валютаның қалыптасу кезеңінде оның таңдалуы өзін-өзі ақтаған шара болды.

Қаржы жүйесін дамытудың белгілі бір деңгейіне, баға тұрақтылығына қол жеткізу, барлық қадағалау функцияларын құрылған Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігіне беру Ұлт­тық Банкке өз қызметінің сапалы дамуының келесі сатысына өтуіне мүмкіндік берді. Негізгі күш-жігер ақша-кредит саясатын одан әрі дамытуға және оны халықаралық стандарттарға жақындатуға бағытталды.

2004 жылғы 1 қаңтардан бастап басқа міндеттермен қатар жаңа мақсат – баға тұрақтылығын қамтамасыз ету заңнамалық түрде жарияланды, яғни орталық банктің классикалық функцияларына шоғырлану мүмкіндігі пайда болды.

Осыны шешудің негізі көп таралған, клас­сикалық болып қалыптасқан халықаралық практика болды. Халықтың кірісін құнсыз­данудан қорғауға және халықтың жинақ ақшасының жедел өсуіне мүмкіндік беретін, әлеуметтік тұрақтылықты ұстап тұруға, елдің экономикасына инвестициялардың тиімділі­гін қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайтын баға тұрақтылығы. Мәселен, Халықаралық есеп айырысу банкінің зерттеуі бойынша ба­ға тұрақтылығы әлемнің зерттеуге қатысқан 45 елінің 33-де негізгі мақсат болып табылады.

 

ДАҒДАРЫС АРҚЫЛЫ «СТРЕСС-ТЕСТ»

– Елдің қаржы нарығы, сондай-ақ банк секторы бірнеше күрделі кезеңдерді бас­тан кешірді. Оның ішінде, ең кем дегенде соңғы әлемдік қаржы дағдарысының екі күрделі кезеңі, бұлар Қазақстанның банк секторына айтарлықтай соққы жасады. ҚР ҰБ қаржы нарығындағы тұрақ­ты­лыққа қандай құралдармен жеткенін түсіндіре отырып, оларды еске түсірейік.

– Қаржы дағдарысының күшеюі едәуір қарқын ала бастаған 2008 жылы, сол уақыт кезеңіндегі неғұрлым маңызды сәт мем­лекеттік органдардың жүйелік тәуекелдердің дамуына жол бермеу мақсатындағы шоғыр­ландырылған іс-әрекеті болды. Осының негізінде қабылданған маңызды құжаттардың бірі 2008 жылғы 25 қарашада қабылданған Үкіметтің, Ұлттық Банктің және Қаржы қадағалау агенттігінің Экономиканы және қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі бірлескен іс-қимылының 2009-2010 жыл­дарға арналған жоспары болды. Жоспарға сәйкес қаржы секторын тұрақтандыру үшін мемлекеттің Қазақстанның төрт банкіне кө­мек көрсету бойынша уақытша кіруі үшін қаражат жұмсалды. Олар: «Темірбанк» АҚ, еншілес ұйымын қоса алғанда БТА, Халық банкі, Қазкоммерцбанк, Альянс Банк.

– Шаралар іске асты. Соған қарамастан, бүгінгі күні Ұлттық Банк пен банк жүйесі дағдарыс кезеңінің салдарларымен әлі де күресіп келеді. Реттеушінің көзқарасы тұрғысынан стрестік активтер­дің көлемін төмендетуден басқа қандай міндеттер барынша өзекті болып табылады?

– Дағдарыс салдарынан 2007-2009 жылдары шетелдік қаржы институттарының қазақ­стандық банктерге орта және ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынуды жалғастыру мүм­­­кіндігі болмады және банктер ұзақ мер­зімді қорландыруды тарту үшін ішкі нарыққа қай­та бейімделуге мәжбүр болды. Сонымен қо­са, депозиттік база қысқа мерзімді қор­лан­дыру көзі болып табылатындықтан, қазіргі кезде қазақстандық банктер ұзақ мерзімді қорландыру көздеріне қажеттілігі артады да, соның салдарынан активтер мен міндет­темелерді өтеу мерзімдерінде едәуір айырма орын алады.

Мұндай ахуал кредиттеу құрылымының біртіндеп өзгеруіне алып келді, атап айтқанда банктер ұзақ мерзімді кредиттеуге қарағанда қысқа мерзімді тұтынушылық кредиттеуге көбірек бейімделе бастады. Осыған байла­ныс­ты кредиттеу құрылымын ретке келтіру және экономикалық өсуді қосымша ынталандыру үшін банктерге ішкі нарықта ұзақ мер­зімді қорландырудың балама көздерін тарту қажет болады деп санаймын. Инсти­туцио­налдық инвесторлар тарапынан сұранысқа ие бола алатын борыштық қаржы құралдарын шығару банктердің орта және ұзақ мерзімді қорландыруының әлеуеттік көзіне айналуы мүмкін. Бұл ретте қайта қаралуы орта және ұзақ мерзімді қорландыру көздерін ұлғайтуға мүмкіндік беретін белгілі бір тежейтін реттеу талаптары (банктерге де, институционалдық инвесторларға да арналған) қолданылады.

 

ҮЗДІКСІЗ ДАМУ ҮСТІНДЕ

– Қаржы жүйесінің ғасырлар бойы өзгеріссіз сақталып келе жатқан Мысыр пирамидасы емес екендігі түсінікті. Алайда үздіксіз реформалаудың өзі де стрестік жағдай туындатуы мүмкін, мәселен, қоғам­да түрлі көңіл-күй тудырып отырған зейнетақы жүйесі сияқты. Қандай да болсын секторды не бүкіл қаржы жүйесін реформалау тұжырымдамасын айқындай отырып, Ұлттық Банк нені басшылыққа алады? 

– Қандай да бір секторды реформалау туралы шешім аяқ астынан қабылданбайды. Бұған қалыптасқан ахуалға жасалатын терең талдау және қандай да бір реформалар алып келуі мүмкін салдарлар себепші болады. Соңғы бір жарым жыл ішінде зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін одан әрі жетілдіру мәселелері, оның ішінде жинақтаушы зей­нет­ақы қорларын біріктіру мәселесі белсенді түрде талқыланып келеді. Нәтижесінде бі­рыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру туралы шешімді Мемлекет басшысы қа­былдады. Зейнетақы жүйесіндегі соңғы реформа Қазақстан ортақ зейнетақы жүйесінен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшкен 1998 жылы қабылданғанын атап кеткен жөн.

Зейнетақы жүйесін реформалаудың ағым­дағы жобасы жұмыс істеп тұрған жинақ­таушы зейнетақы жүйесінің кемшілік­терін алып тастауды көздейді. Олар:

жинақтаушы зейнетақы қорлары агентте­рінің салымшыларды бір қордан екіншісіне ауыстыру бойынша бәсекелестікке жатпайтын іс-қимылдары;

әкімшілік шығыстардың төмендеуі, оның нәтижесінде комиссиялық сыйақының, фи­лиал­дық желіні ұстауға жұмсалатын шығыс­тардың төмендеуі;

үлестес тұлғалармен жасалатын мәміле­лерді болдырмау.

 

ҮШІНШІ БАЗЕЛЬГЕ КӨШУ

 – Бүгінгі таңда отандық және шетелдік сарапшылар Қазақстанның банк жүйесі­нің тұрақтылығын қалай бағалап отыр және Ұлттық Банктің қандай стратегия­лық міндеттері таяу болашақта өзекті болып қалмақ?

– Жалпы банк жүйесіндегі тәуекелдер деңгейі құптарлық деңгейде сақталып отыр. Алайда кредиттік тәуекелдің жоғары деңгейі банк секторының тұрақты қалыптасуына ке­дер­гі келтіріп отыр, өйткені банктердің несие портфеліндегі жұмыс істемейтін қарыз­да­рының жоғары деңгейі олардың нақты секторды барынша белсенді кредиттеуіне мүм­кіндік бермейді. Сонымен қоса, Ұлттық Банк енгізген банктердің балансын жұмыс істе­мей­тін қарыз­дардан «тазартудың» арнайы те­тіктері (Проб­лемалық кредиттер қоры, Стрес­тік активтерді басқару жөніндегі ұйым­дар АҚ-ын құру, салық міндеттемелері жоқ үмітсіз қарыздарды кеші­ру) қандай да бір дәре­жеде осы проблеманы шешуге ықпал ететін болады.

Сондай-ақ, Ұлттық Банк стресс-тестілеу әдісінің көмегімен теріс макроэкономикалық сценарийдің даму ықтималына банк секто­рының тұрақтылығын жүйелі түрде баға­лайды. «Қазақстанның 2012 жылғы қаржы­лық тұрақтылығы туралы есебінде» жария­лан­ған стресс-тестердің соңғы нәтижелері күтілетін шығындардың салыстырмалы түр­де жоғары мөлшеріне қарамастан, банктер капиталының жеткіліктілік деңгейі жол бе­рілетін мәндер шегінде қалатынын көрсетті.

Сонымен қоса, қаржы секторының тұ­рақтылығын одан әрі арттыру мақсатында бүгінгі күні Ұлттық Банктің ең өзекті міндеті Базель 3 жаңа стандарттарын енгізу болып табылады. Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитеті ұсынған жаңа стандарттар банк­­­­­тердің қаржылық және экономикалық стрес­тер нәти­жесінде туындайтын күйзеліс­терді тазарту қабі­летін жақсартуға бағыттал­ған және капи­талдың сапасы мен құрылы­мын күшейтуге, капитал деңгейіне қойыла­тын ең төменгі талаптарды арттыруға, сон­дай-ақ реттеудің цикл­ділігін барынша азай­туға жұмсалады.

Ұлттық Банк Қазақстан банктерінің арнайы тәуекелдерін ескере отырып, капитал жеткіліктілігі нормативтерінің ең төменгі мәндеріне баға берді. Қазақстан банктерінің жүйелік тәуекелдерге және ықтимал теріс факторларға тұрақтылығына барынша ықпал ететін капитал деңгейі Базель 3 ұсынған стандарттардан жоғары болуы тиіс екендігін нәтижелер көрсетті. Базель 3 жаңа стандарттары Қазақстан тәжірибесіне кезең-кезеңімен енгізілетін болады:

I кезең: бес жыл ішінде (2013-2017 жж.) Базель III стандарттарына сәйкес келмейтін құралдарды алып тастау және консерва­циялық буферді енгізу;

II кезең: үш жыл ішінде (2016-2018 жж.) капиталға қойылатын талаптарды біртіндеп арттыру.

Кестені екі кезеңге бөлу банктердің капи­талға қойылатын жаңа талаптарға көшуін едә­уір жеңілдетеді, өйткені бірінші кезең ағым­дағы талаптармен салыстырғанда капи­талдың ең төменгі мәндерінің нақты төмен­деуін болжайды.

– Газет оқырмандарына қандай тілек айтасыз?

– Біздің әңгімеміздің соңына таман өз мүмкіндігімді пайдалана отырып, Ұлттық Банк басшылығының атынан «Егемен Қазақ­стан» газетінің оқырмандарына денсаулық, табыс, өмірдегі бар игілікті және қаржылық әл-ауқат тілегім келеді. Барлық жобалар мен жоспарлар табысты, мақсаттар биік, ал же­ңістер жарқын болсын!

 – Әңгімеңізге рахмет.

Әңгімелескен

Алевтина ДОНСКИХ.