Дәл осындай пікір білдірген «Атамекен» ҰКП басқарма төрағасының орынбасары Рүстем Жүрсінов, бұл мәселені тездетіп қолға алмаса елде наразылық басталуы мүмкін екенін жасырмады.
– Өкінішке қарай, бизнес өкілдері бұдан бейхабар. Елімізде 100 мыңнан астам кәсіпкер сауда саласында жұмыс істейді. Осының салдарынан келесі жылы наразылықтар орын алуы ықтимал. Өйткені бұл саудагерлерді күйзеліске әкеліп соқтыратыны даусыз. Жарты жыл бұрын салық кодексін жазарда, патенттен кету керектігін түсіндік. Десе де жеңілдетілген декларацияға қатысты салық режімін жетілдіру бойынша қарымта талабымыз ескерусіз қалды. Айналымдағы капиталдан салықты алу қисынсыз. Неге десеңіз, айналымдағы қаражаттың дені қарызға алынған. Демек, салық банкке төленетін пайыз мөлшерлемесінен өндіріледі. Бұдан экономикалық логика көріп тұрған жоқпын. Ұлттық экономика министрлігімен осы жұмыс биыл орындалады деп келіскен едік. Алайда атқарылған іс шамалы. Қыркүйекке дейін осылай жалғаса берсе үлкен әлеуметтік қыспаққа түсуіміз мүмкін, – дейді Рүстем Жүрсінов.
Ресми статистикаға сенсек, мемлекеттегі көлеңкелі экономиканың ең үлкен үлесі көтерме және бөлшек саудаға тиесілі. Соңғы үш жылда одан ел қазынасына тиген залалдың көлемі ішкі жалпы өнімде 5,2 трлн теңгеге жеткен. Парламент Мәжілісінің депутаты Павел Казанцев отандық бизнестің салық қызметкерлерінен өз активтерін жасыру фактісі әлі де өзектілігін жоғалтпағанын айтты.
– Былтыр 1500-ден аса экономикалық қылмыс тіркеліпті. Кейбір өңірлерде сауда ұйымдарын қолдау оң жолға қойылған. Бірақ та қолдау түгілі сауда орындарын тартып, шаруаны заңсыз жүргізуге мәжбүрлеген аймақтар да бар. Нақтырақ айтсақ, бүгінде «1000 сауда орны» бағдарламасы іске асырылып жатыр. Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорация саудаға арналған жер телімін ұсынады. Ал кәсіпкерге қандай жерден орын беріледі? Көбінесе кәсіп жүргізуге сүреңсіз, инфрақұрылымдық желі тартылмаған шалғай жақтағы орынға ие болады. Осындайда өркениетті сауданы қозғаудың өзі артық, – дейді Павел Казанцев.
Мемлекеттік кірістер комитеті, бизнестің ашықтығын қамтуда сандық технологияның әлеуетіне жүгінуді жөн деп тапқан. Мәселен, салықтық әкімшіліктендіруді, сол секілді шот-фактураны электронды нұсқаға ауыстыру ісі қарқын алыпты.
– Визуалды қойма жүйесі арқылы барлық тауар түрлерін бақылайтын боламыз. Оның көмегімен өндірушіден бастап тауардың тұтынушыға дейін жеткізілу барысы қадағаланбақ. Бұдан бөлек онлайн кассалық аппарат жүйесі енгізілу үстінде. Бұл онлайн режімінде кассалық аппараттың қолданылуын бақылауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылық бойынша кэшбэк енгізу бастамасын көтердік. Осы арқылы рейдтік тексерістердің санын азайтуды көздеп отырмыз. Нәтижесінде сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің алдын алуға болады, – дейді Мемлекеттік кірістер комитеті төрағасының орынбасары Жайдар Инкербаев.
Ал экономикалық тергеу қызметінің басшысы Жанат Элиманов, заңсыз әрекеттердің орын алуына қаржы институттары жол беріп отырғанын жеткізді. Дәлірек айтқанда, елдегі екінші деңгейлі банктер қылмыстық капиталды қолма-қол ақшаға айналдырып, көлеңкелі бизнестің өркендеуіне жағдай жасады дейді ол. Осылайша банктер «Бармақ басты, көз қысты» әрекетке барса керек.
– Қолма-қол ақшаға аудару – бұл қылмыстық жолмен табылған кірісті заңдастыру. Барлық көлеңкелі операциялар осы қолма-қол ақша аударумен байланысты. 2017 жылы оның көлемі 35%-ды құраса, 2018 жылы жарты есеге көбейген. Ағымдағы жылы жағымсыз үрдіс жалғасын тауып 31%-ды көрсеткен. Неліктен мұндай ахуал қалыптасты? Біздің ойымызша екінші деңгейлі банктер шала жұмыс істеуде. Нақты мысал келтіре кетейін. Қарағанды облысындағы бір банктің филиалында әлеуметтік жағдайы төмен жас жігіт 4 ай бойы еш кедергісіз ақша шешіп отырған. Анықталғандай, ол 7 млрд-тай теңгені алып үлгерген екен. Мән-жайды тергей келе дәл сол жігіт сол банктен, бірақ басқа шот арқылы тағы 4 млрд теңгені иемденгені мәлім болды. Неліктен банк қызметкерлері нашақорлар мен бұрын сотталған азаматтарға миллиардтаған қаржыны жымқыруға жол беретінін болжау қиын?! Осы ретте қаржы ұйымдарының жауапкершілігін арттырып, күмәнді операциялар жайлы деректерді дер кезінде хабарлауды міндеттеу қажет деп есептейміз, – дейді Жанат Элиманов.
Биыл Қазақстанда көлеңкелі экономиканың деңгейі 30% мөлшерінде байқалыпты. Басқосуды қорытындылаған кеңес төрағасы Қайырбек Сүлейменов бизнес және мемлекеттік әріптестік негізінде «бөлшек сауданы» қаржылай және қаржылай емес қолдау бойынша мемлекеттік саясатты қайта қарау қажеттілігін атады.