Салық төлеудегі салақтық

Берешектің дені көлік құралдарына тиесілі

«Бұл өмірде екі-ақ нәрседен құ­ты­ла алмайсың, ол – өлім мен салық». АҚШ-тың негізін қалаушы рефор­ма­торлардың бірі Бенджамин Франк­линнің осы сөзі салықтың маңызын ай­қындап, америкалықтардың арасында салықтық мәдениеттің қалыптасуына жол ашты. Өкінішке қарай, еліміздегі жағдай басқаша. Жоғарыда келтірілген берешектің үлкен үлесі, нақтырақ айтқанда 14,4 млрд теңге (70%) көлік құралдарына тиесілі. Жер салығын төлемегендердің саны 12% немесе 2,5 млрд теңгені құрады. Мүлік салы­ғындағы қарыздың көлемі - 1,4 млрд теңге. Салық жауапкершілігінен жал­тар­ғандардың дені күнгей өңірлердің халқы болып шықты. Мәселен, Шымкент шаһарында борыш­кер­лердің қатары 148 мың адамнан тұрса, Түркістан облысында 139 мыңға жеткен. Жағымсыз динамиканы Жам­был облысы және Нұр-Сұлтан қала­сы түйіндеп отыр. Бас шаһарда берешегін өтемеген тұрғындар 114 мыңға жетсе, жамбылдықтар арасында бұл есепте 116 мың адам тұр. Өңірлер арасында берешектің ең үл­кен сомасы Алматы қаласында – 5, 5 млрд теңге. Бұдан кейін 2 млрд теңге қарызбен көштің бел ортасында Нұр-Сұлтан қаласы және Маңғыстау облысы нық жайғасыпты. Шырайлы Шымкентте бұл сома 1,6 млрд теңгенің айналасында. Айта кетейік, биыл 4 шілдеде Мемлекет басшысы Қ. Тоқаев салықтық рақымшылықты көздейтін Заңға қол қойған еді. Осының аясында Қаржы министрлігінің бұйрығымен салықтық рақымшылықты жүргізу ережесі әзірленіп жатыр. 

 – Ағымдағы жылдың басынан бастап мемлекеттік кірістер органдары жеке тұлғаларға салық рақымшылығын жасау үшін үлкен дайындық жұмыс­тарын жүргізді. Атап айтқанда, дерек­тер базасын уәкілетті органдармен салыстырып тексеру, сондай-ақ салық төлеушілердің дербес шоттарын өзектендіру мақсатында есептеулердің толықтығы мен дұрыстығына мән беріліп, дербес шоттар түгенделді. Осы­ған қоса, рақымшылық­тың тағы бір маңызды жаңа­лығы – жеке кәсіпкер емес, бірақ кәсіп­кер­лік қызметтен туындайтын салық­тар бойынша берешегі бар азаматтардың қарыздарын шегерту мүмкін­дігі пайда болды. Бұл жерде көр­­сетілген берешек елдегі са­лық органдарының 2002-2003 жылдары жергілікті жүйе­ден жалпыреспубликалық са­лық­тық ақпараттық жүйеге көшу кезінде орын алған са­лық­­тың түрлері. 2019 жылдың 1 қаң­­­тарында осындай салық бере­шегі 16 мың жеке тұлғада анық­т­а­лыпты. Оның жалпы со­ма­сы – 700 млн теңге. Не­гізгі қарыз 400 млн теңгені құ­ра­са, өсімпұл 300 млн теңге көлемінде байқалған, – деді Қаржы министрлігі Мемле­кет­­тік кірістер комитеті төраға­сы­ның орынбасары Жайдар Іңкәрбаев. 

Өсімпұл есептен шығарылады

Отандық қазынашылар өсімпұлды есептен шығарудың жалғыз жолы – жеке тұлғаның салыққа қатысты негізгі борышын төлеу дейді. Бұл үшін ешқайда барудың қажеті де жоқ. Мемлекеттік кіріс органдары күнделікті жеке тұлға­лар­дың дербес шоттарына мони­торинг жүргізеді екен. Негізгі борыш өтелген кезде 3 жұмыс күні ішінде өсімпұлды есептен шығару туралы шешім шығарылады.

– Рақымшылық жеңілдігін пайдалана алатын тұлғаларға хабарлама жіберіп отырамыз. Мемлекеттік кірістер комитеті ағымдағы жылдың соңына дейін есептелген өсімпұлдарды есептен шығару үшін және салық­тық рақымшылық жүр­гізу тәртібі туралы кең ауқым­ды ақпарат­тық түсіндіру жұмыстарын жүргізе­ді. Егер са­лық төлеуші осы жы­лы былтырғы негізгі борыш пен салыққа байланыс­ты өсімпұл­ды төлеген болса, өсім­пұл сомасы қайтарылуы тиіс. Ол үшін мемлекеттік кіріс орган­дарына өтініш беру қажет. Бере­шегі бар азаматтарды мемлекет тарапынан есептелген өсім­пұл түріндегі санкциясыз өз са­лық­­тық міндеттемелерін орын­­дау мүм­кіндігін пайда­лану­ға шақы­рамыз, – деді Жай­дар Іңкәрбаев.

Соңғы он жыл ішінде салық рақымшылығына байланысты ауқымды науқан екі мәрте өткізілген-ді. Оның біріншісі 2011 жылы жүргізілсе, араға 4 жыл өткеннен кейін тағы да жалғасын тапқан.

Салықтан жалтарғандар жер аударылады

Internal Revenue Service немесе IRS – бұл Құрама Штаттың салық қызметі. Аталған бас­қарма өзінің қатаңдығымен та­ны­мал. Осы ретте АҚШ салық­тан жалтарғандармен күресте әлемдік рейтингтің тізгінін ұс­тайды. Ел резиденттері бере­шектерін өтемеген жағдай­да, тіпті мемлекет аумағынан қуылуы ықтимал. Мысалы, Штат­та ұзақ жылдан бері тұрып келген 73 жастағы Италия аза­ма­ты­ның швейцариялық банкте 3 млн доллар көлемін­де қа­ра­жаты жатқан. Бұған қатыс­ты есепшотты апениндік қазы­на­шылық органнан жасырған. Алайда IRS бұл әрекетті әш­керелеп, аталған азаматқа айып­­пұлмен қоса өсімпұлды да салған. Енді жетпістің асуынан асқан ақсақал елден шығарылуы мүмкін. Белгілі болғандай, ол жиған-тергенін UBS банкінде сақтаса керек. Бұл қаржы институтына IRS айыппұл тағайындап, банк салық қызметіне 780 млн доллар төлеуге мәжбүр болды. Бұдан кейін швейцариялық банктің үстіне бұлт үйіріле бас­тады. Неге десеңіз, америкалық қазы­нашылардың ізінше герма­ниялық және франциялық салық органдары да банкті қыспаққа алған. Мұхиттың арғы бетінде қаржылық есебін жасырғаны үшін 5 жылға бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылыпты. Осын­дай үкімге жоғарыдағы ита­лиялық қарт ұшырай жаз­даған. Абырой болғанда, америкалық фемида қарияның жасын ескеріп, 50 мың доллар көлеміндегі айып­пұлмен шектелген екен.  

 Жақсылық МҰРАТҚАЛИ,

«Egemen Qazaqstan»